М.Қанабекова
Шеттілдік сөздердің стильдік қолданысы
жүктеу/скачать 2,23 Mb. Pdf көрінісі
|
| Шеттілдік сөздердің стильдік қолданысы
Әдеби тіл нормасынан тыс элементтердің бірі – шеттілдік сөздердің өзіндік қолданылу мақсаты, стильдік ерекшеліктері болу керек. Бұл сөздер – көбінесе әкімшілік іс басқару, тұрмысқа, ғылым мен мәдениетке қатысты тілдік бірліктер болып келеді. Аударуға болатын басқа тілден енген сөздерді сол қалпында қолдану әдеби норманы бұзғандық емес, әсіресе көр- кем мәтінде, кейіпкер тілінде ұшырасып отыратыны стильдік уәжділіктен туындайтыны белгілі. Жазушы қайсыбір кейіп- керлерінің тілдік портретін жасап, даралау үшін ара-тұра бөгде тілдік элементтерді қолданып, варваризмдерді эстетикалық қыз- метке жегеді, яғни көркем шығарманың құрылыс материалы ре- тінде пайдаланады. Жазушылар тілінде шеттілдік сөздер көбінесе өркениеттік өзгерістерді көрсету мақсатында қолданылған. Мысалы, Абай өз туындыларында «образование» сөзін орыс мектептерінде, орыс тілінде және азаматтық мазмұндағы оқу екенін айыру мақ- сатында қолданған. ХІХ ғасырда мектеп – мұсылманша төменгі діни оқу орнының атауы болғандығы, өкімет тарапынан ашыл- ған мектептерді «школ» деп атағандығы Абай шығармаларында кездеседі. Кейбір әкімшілік орындары мен қызмет адамдарын нақты әрі дәл беру үшін кейбір орыс сөздерін, тіркестерді аудармай сол күйінде жұмсайды: военный губернатор, уездной начальник, дознание т.б. М. Мағауиннің «Аласапыран» романында автор шет орыс сөздерін орыс сарайындағы қызмет адамдарын сурет- теуде орынды жұмсайды: вот, вор, царевич, воевода, стре- лецкий приказ, стряпчий, окольничий т.б. Кей ақын-жазушылар кекесін, мысқыл үшін кейіпкерінің тіл мәдениетін, сауаттылық дәрежесін аңғарту мақсатында қол- данған, қысқасы, ой-өрісінің төмендігін, сауатсыздығын көрсету үшін орыс сөздерін стильдік мақсатта әдейі қолданады: Айда, давай, көтер, көк мойынды – дейді (Б.Майлин). Ей, сен қайдан жүрген мешокшысың, буржуй! – деді Смилчин. - Жоқ!... Буржуй мендей болмайды. Арал теңізін знаешь? - Балықшы рыба ловит... сексеуіл тоскайт, перуай сорт крупшатка! Шай сахар есь! – деді Томарша (Ғ.Мүсірепов). - Кім берген? Заказ берген кім? – деп сұрады. - Пернер – деді Баянды. - Екі жүз штукке заказ берді. Сорок пет штук готоуа!.. Хорошай железі, каменной железі! (Ғ.Мүсірепов). Мұндай бейәдеби тілдік бірліктер – кейіпкердің тілдік мінездемесін бе- рудің, образды ерекшелеп көрсетудің тиімді стильдік амалы. Ал шеттілдік элементтерді уәжсіз, мақсатсыз қолдану тілдік түйсіктің, тілдік сананың, сауаттылықтың төмен екенін көрсетеді. Варваризмдерді қолдануда стильдік қателер де жиі ұшырайды: Бізді запас бөлшектермен қамтуға тиісті орын- дарға айтар өкпеміз де бар; Автобус іші пассажирлерге толы; Рынокта шетелден әкелінген «иномарка» машиналар өте көп (Газеттен). жүктеу/скачать 2,23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|