«Мәдени мұра» м емлекеттік бағдарламасыныц

тастан түрғызылған қүрылыс. Түрғын үй пішіні, оның қүрЬЬ 

лыс технологиясы,  оның  қүрылымы,  қүрамдас  элементтер^ 

және үйге қойылған затгар отбасылық топтьщ, оның  асырау- 

ындағьшар мен қызметшілерінің үй шаруашылығын үйымда- 

стыруынан туындайтын түрмыс ерекшелігімен байланысты 

Біз бүл объектінің интегралды функциясын  конструкциясы- 

ньщ әртүрлі қырын және оның қүрылымының элементгерщ 

зерттегенде де тагы да естен шығармауымыз керек.

Алғашқы жэне туынды,  жеке  және  үжымдық,  баянда- 

малы  жөне  жіктемелі  туысқандық  терминдердің  қызметі 

неде?  Меніңше,  туысқандықтың  ең алғашқы  жағдайын, 

яғни  баланы  қоршаған  және  оны  өзіне  қоғамдастықтың 

өлеуметтік табысы ретінде қабылдайтын шағын топты зерг- 

теу  бізге  туысқандық терминінің  ең  бастапқы  қызметі -  

анық сөйлеуі арқылы ортаны  әлеуметтік бақылау қүралда- 

рымен қамтамасыз ету екенін корсетер еді.  Демек,  мүның 

озі берілген лингвистикалық символдарды,  ал, тап осылай- 

ша  тілді түтастай  пайдалану контексті, оз мәнінде өлеуметгік 

жене  сонымен  қатар  жеке  екенін  білдіреді.  Туысқандық 

терминдердің жеке емес немесе  жікгелген мағыналары жүйелі 

кеңейтудің бірнеше қатарынан өтеді. Демек, бүл феноменге 

функционалды  түрде  келу  —  туысқандыктың  символдық 

қыры біртіндеп жасальш шыгатын зерттеулер контексті озінде 

лингвистиканы да, елеуметтік мінез-қүлықты да, материал- 

дық жағдайды да қамтуы керек. Біз “әлеуметгік мінез-қүлық” 

дегенде зандық номаларды, экономикалық қызмет корсету- 

лерді жэне жеке адамның ерте балалық шағынан басталып, 

ең кеңейтілген рулық топқа, кланға немесе тайпаға түсуімен 

аяқталатын даму жолының бойында  бірге жүретін барлык 

рәсімдерді  айтамыз.  Сондай-ақ  әдетте  “ақшаң,  “валютан 

немесе “символдық байлық” атауларымен корінетін әртүрлі 

материалдық  объектілер  де  барынша  кең  контексте,  атап 

айтқанда,  айырбас,  өндіріс және түтыну контекстінде қара- 

стырылуы қажеттігін корсету қиы н болмас еді.  Тап осы — 

контексінен жүлып алмай,  олардың атқаратын қызметімеН 

салыстырыла  қаралуы  керек  сиқы рлы қ  формулалар  мен 

қылықтарға да қатысты.

384

IV. Функционализмге алғашқы жақындаулар

Далалык жүмыс тәжірибесін түрақты түрде зерттеу ант- 

ропологты  салыстырмалы теориялық зерттеулер сияқты мэ­

дени феномендер озара байланысты екенін түсінуіне алып 

келеді- Объектілердің оларды пайдаланатьш адамдармен бай- 

ланысы,  еңбек жолының жеке және  қоғамдық  өдістерінің 

занды жекеменшікпен, сондай-ақ экономикалық өндіріспен 

байланысы,  адамның  үйінің онда түратын отбасылық топ 

қүрамымен байланысының анықтығы соншалық, ол еш ка­

шан да назардан тыс қалдырылған емес жөне де бүге-шігесіне 

дейін зерттелген емес. Айдан анық нәрсенің кзден таса қала 

беретіні туралы мәтел де бар емес  пе еді.  Егер функциона­

лизм “сиқыр мен экономикалық қатынастарды озара байла­

нысты”  етіп  қарастыратын,  оларды  өлеуметтік  қүрылым- 

ның бір блігі деп танып жэне барынша кеңейтілген байла­

ныстар іздейтін тенденция ғана болса, ол шынында да функ- 

ционализмді жиі кінәлайтын ғылыми тоталитаризмнің түң- 

ғиығына теориялық  қүлау  болып  шығар  еді.  Ғылымда  біз 

езара  байланысты  орнатуымыз  ғана  емес,  боле-жара  көр- 

сетуімізде кажет екені талассыз. Функционализм, үйлестіру 

мен өзара қатыстылықтың табиғи шекарасы бар бөлектен- 

ген бірліктерін немесе элементтерін боле-жара корсетпесе, 

бізді  объектілерді  салыстыру және  қарама-қарсы  қоюдың 

батпағына  түсірер  еді.  Мен,  мүндай  табиғи  бірліктер  бар 

және  мәдениетті байыпты түрде талдауға осылар  негіз  бо­

луы керек деп білемін.

Мен Институт деп атайтын функционалды бірлік, мэде­

ни  кешен  немесе  “бір-бірімен  міндетті  турде  байланыста 

болмауы мүмкін элементтер жиынтығы” деп анықталатын 

мэдени сипаттар  кешенінен, теориялық түрғыдан  мүндай 

міндетті  байланыс  болуы  мүмкіндігін  ж оққа  шығармауы- 

мен ерекшеленеді.  Іс жүзінде функционалды бірлік нақты, 

яғни оны көзге крінетінмен ғана шектелетін әлеуметтік шо- 

ғьір ретінде бақылауға болады.  Оның осындай ерекшелен- 

ген бірліктердің барлық типіне тән әмбебап әлдебір қүры- 

лымы бар, сондықтан да біз ол бойына сыйдыратын барлық 

Дерексіз факторларды тізбелеп қана қоймай,  оның шекара- 

ларын да  анық  сыза  аламыз.  Функционализм,  талдайтын 

Және сонысы арқылы да әрқайсысын анықтайтын, сондай-

385

ақ оларды адам ағзасының биологиялық қажеттіліктерімең 

байланыстыра алмайтын болса,  мәдениетгің білім беру мең 

төрбие,  қүқы қ,  экономика,  білім  (қарабайыр және дамы- 

ған) және дін сияқты фундаментальды  кырларын қарасты- 

руға  қүқылы болмас еді.

Ең ақыр аяғында функционализм,  функция анықтама- 

сы “озі бір блігі болып табылатын жиынтық кайраткерлікке 

жеке  қайраткерлік түрі  арқылы  қосылатын  үлес”  сияқты 

жалпылама создермен емес, іс жүзінде не болып жатқанын 

және бақылауға болатынды  барынша  дәл де нақты  бағыт- 

тауға жол сілтей алмаса осынша функционалды бола алмас 

еді.  Бүдан әрі коретініміздей, мүндай анықтамаға институт- 

тар  да,  онда  отіп  жататын  нақты  қызметтер  түрлері де  не 

бірінші (биологиялық),  не туынды (немесе мэдени)  қажет- 

тіліктермен байланысты екенін крсету арқылы  қол жетеді. 

Демек,  қашанда  да  функция  дегеніміз  —  эңгіме  эншейін 

қарапайым  ас  ішу туралы  болсын  немесе  адамдардьщ тірі 

Қүдаймен бірігіп кетуге деген мәдени  кажеттілігін  анық- 

тайтын  наным-сенімнің  түтас  бір  жүйесімен  байланысты 

шірксу жорасын атқару болсын мейлі, қажеттіліктерді қана- 

ғаттандыру болып шығады.

V. Мәдени талдаудың зандастырылған бірліктері

Мен, материалдық мэдениетгің қандай да бір элементін 

алмайық мейлі,  кандай әдет-ғүрып, яғни мінез-қүлықтың 

стандартталған  әдісін  тандамайық  мейлі,  қандай  идеяны 

тандап алайық мейлі, біз оларды қашанда да адам кызметінің 

үйымдасқан жүйесіне немесе бірнеше осындай жүйеге ор- 

наластыра аламыз.  Егер, мысалы, сіз отты үйкестіру арқылы 

алып жатқан жергілікті адамдардьщ тобына кездескен бол- 

саңыз,  ол тамак дайындау және үйді жылыту үшін  ошақты 

түтату мақсатындағы карекет немесе тіпті оттың ең алғаш 

рет жағылуы болуы мүмкін.  Осылайша жағылған от,  қалай 

дегенде  де  үй  шаруашылығы  институтының  интегралды 

болігі болды.  Бірақ,  сонымен  қатар бүл  — үйымдастырыл- 

ган аңшылық; балык аулау немесе сауда мекемесінің элементі 

болып табылатын лагерьлік от-алау болуы мүмкін.  Бүл сон- 

дай-ақ  балалар  ойыны  болуы  да  мүмкін.  Технологиялык 

процесс ретінде от жағуда білім,  шеберлік дәстүрлері жэне

386

көп жағдайда үйымдасқан ынтымақтастық та бар.  Біз оны 

қалай зерттеген күнде де — кәдуілгі мануальды қимыл-қаре- 

кет немесе  оны  беруші дәстүр  мағынасында  —  қызметтің 

осы түрін жеткізуге қатысы бар үйымдасқан адамдар тобын 

да назарға алуымыз керек.

Аспаптың да белгілі бір міндеті және  белгілі бір қолда- 

нылу өдісі бар жэне осы әдіс әдетке айналдырылатын және 

техникалық  ережелер  жиынтығында  жүзеге  асатын  оны 

қашанда да қандай да бір үйымдасқан топпен,  отбасымен, 

кланмен немесе тайпамен байланыстыруға болады.  Создер 

немесе сөздер типі (терминологиялық туыстық немесе  тап- 

тың,  биліктің  немесе  зандық  процедураның  мағынасын 

белгілеу үшін қажет әлеуметтік білдірімдер) сондай-ақ,  соз 

жоқ, өзінің үйымдасу,  материалдық жабдықталу жоне оны- 

сыз ешқандай да топ үйымдаса алмайтын мақсатгы арнаулы 

міндет  жүктеу  матрицасы  болады.  Біз  қандай  да  болсын 

әдет-ғүрыпты,  яғни  мінез-қүлықтың стандартталған  фор- 

масын  алмайық  мейлі,  ол  үнемі  не  машық,  ас  ішу,  үйқы, 

жүріп-түру  немесе  ойын  кезіндегі  физиологиялық  мінез- 

қүлық әдісі немесе әлеуметтік қарым-қатынастың  тікелей 

немесе символдық крінісі болып табылады.  Қалай дегенде 

де бүл — қарекеттің үйымдасқан жүйесінің бір бөлігі.  Мен 

кез-келген  жанға  үндеу  тастар  едім  жэне  одан  —  кейбір 

объектілер бірнеше институтқа жататынына және олардың 

әрқайсысында өзінің ерекше ролін атқаратына қарамастан 

қандай да бір институт аясына сыйдыруға болмайтын қан- 

дай да бір объект, қарекет, символ немесе үйымдастыру түрін 

атап крсетуді сүрар едім.

VI. Институт қүрылымы

Нақтылығы  кбірек  болуы  үшін  түрлер  тізімін  жасауға 

болады делік.  Мысалы, отбасы, кеңейтілген отбасылық топ, 

клан  жэне  фратрия  бір  түрдің  қүрайды.  Олардың  бәрі  де 

Дәріптелген жэне адам үрпағын  жалғастырудың хартиямен* 

заңдастырылған  әдістеріне байланысты.  Бүл хартия қашанда

* 

Малиновский  “хартия”  деп  топтың,  институттың,  әдет-ғүрыптың 

және  т.б.  өмір  кешуінің  топтық  санада  бекітілген  идеологиялық  /діни, 

аңыздық,  саяси, күқы қты қ жоне т.б /  негіздемесі жэне моральдық анық- 

тамасы  деп  түсінеді  -  ауд.  ескертіп

387

да  тілекке,  дөлел-дәйектер  кешеніне,  жалпы  мақсаттарға 

сай келеді.  Ол дәстүрге тамырланған немесе дәстүрлі түрде 

мойындалған  билік арқылы  сыйға тартылады.  Некеде  бүл 

хартия, яғни бекітілген ережелердің белгілі бір жиынтығы — 

өз бойына бір-бірімен тығыз байланысты некеге түру жөне 

шығу тегінен бастап есептеуді қамтиды. Әулетгің шығу тсгінің 

зандылығы анықталатын барлық қағидалары,  отбасының, 

яғни  ынтымақтастықтың  ерекше  нормаларын  бекітетін 

тікелей репродукгавті топтың конституциясы — осының бәрі 

отбасы  хартиясын  қүрайды.  Әртүрлі  қоғамда  ол  әртүрлі, 

бірақ қашанда да ғалым далалық зерттеуі кезінде алуы тиіс 

білімінің  болігі  болып  табылады  жөне  әрбір  мәдениетгегі 

отбасылық омірдің институгын анықтайтын да тап осы. Негіз 

болатын ережелердің осындай жүйесінен болек біз отбасы- 

лы қ топтың күрамын,  отбасындағы биліктің шогырланган 

орнын  және  отбасы  мүшелері  арасындагы  қызметтердің 

болінуін барынша толық анықтауымыз керек. Далалық зерт­

теу кезінде зерттелуі тиіс  өзге  элементтерге  — технология- 

лы к жөне  зандық,  экономикалық және күнделікті арнайы 

ережелер жатады.

Ал,  отбасылық емір  отен-ош ақ тоңірегінде жинақтал- 

ған. Ол — түрғын үй типі, түрмыстық қүралдар мен бейімде- 

лулердің жинақтамасы,  үй жиһазы, сондай-ақ  сол отбасы- 

лы қ  топ  мінәжат  ететін  қандай  да  бір  сиқы рлық  немесе 

діни  культке  байланысты  киелі  объектілерге  физикалық 

түрғьщан детерминацияланған. Демек,  біздің ереже, топтар 

қүрамы, ынтымақтастық пен мінез-күлық нормалары, сон- 

дай-ақ материалдық орта сияқты элементтеріміз бар. Қажетгі 

осы мәліметгердің барлығын жинап біткенде, бүған қоса біз 

отбасының  бүкіл  маусымдық  нүсқаларымен,  күнделікті 

күйбің тіршілігімен қоса ішкі омірінің нақты баянын, сон- 

дай-ақ нормадан ауытқыған  жерлерінің де толық баянын 

алуымыз керек.

Егер қоғамда тар мағынасындағы отбасынан тыс кеңей- 

тілген туысқандық топтардың бір немесе бірнеше типі бар 

болса, онда мүндай топтар кеңейтілген отбасының кәдуілгі 

қүкыгында өздерінің хартиясы болатыньш далалық зерттеу­

лер  мен  теориялык  талдау  тап  осылайша  корсетуі  керек. 

Бүл топтардың, оларды күрайтын мүшелерінің арасьшдағы 

айырбастарды ретгейтін ерекше ережелері болады.  Олардьщ 

жалпы  күрамы  көбірек,  материалдық  түрғыдан  тіркелген

388

ісеністіктік жалпы  шекаралары,  символдық жалпы ошағы, 

басты және қосалқы түрғын үйлері, сондай-ақ, олардьщ қүра- 

мына кіретін жекелеген отбасыларына тиесілілерден бөлек, 

бірге пайдаланатын біркатар объекгілері бар.

Кланның хартиясы жалпы ата-баба туралы аңыздарда және 

кеңейтілген туысқандық топқа жалпы қатыстылығын бір- 

ауыздан мойындауда берілген.

Біз сондай-ақ Жер шарының барлық аудандарында өз- 

өзін басқаратын топтарды кездестіреміз.  Көшпелілер орда- 

сын, австралиялық аборигендердің,  андамандардың,  кали- 

форниялық  үндістердің  немесе  жаңа  жерліктердің  шағын 

(локальды) тобын алмайық мейлі, тығыз көрші болып тура- 

тын адамдар белгілі бір аумақ учаскесіне ерекше қүқықтар 

талап етеді және қарекетгің  көптеген түрін бірлесіп атқара- 

ды.  Біріккен  қарекет  кезінде  адамдар  арасындагы  тікелей 

ынтымақтастықка  айырбастар  ештеңе  болмайды  және  ол 

үйымдасқан формалар багьггын алады.  Мүндай үйым қан- 

шалықты ескінің сарқыншағы болса да, ондай топтардың өз 

жерлерінен дөмесі  болады. Олар мифологиялық жөне діни, 

сондай-ақ  қатаң мағынасындағы зандық талаптармен жиі 

тығыз шатысып жатады.  Сондықтан да хартияда топқа мүше 

болудың  қүқықтары  анықталады,  топтың өз  жеріне деген 

қүқы  бекітіледі  және  топты  біртүтастыққа  бастайтын,  өз 

топырағында өсіп ш ы ққан тарихи, аңыздық және мифоло­

ги ялык дәстүрлердің толық кешені бейнеленеді. Мүндай заң 

фарстык түрде қазіргі нацизмнің “Blut und Boden” доктри- 

насьшда жаңгыртылды.

Шектеулі топта да өзіндік  күрамы, дамығандау немесе 

дамымагандау орталық билігі, жеке адамдардьщ жерге деген 

дифференцацияланган (немесе жеке) күқықтары, сондай-ақ 

қогамдық  функциялардың  бөлінісі,  ягни  жүктелген  мін- 

деттері мен тиісті артықшылықтары болады.  Жерге ие бо- 

лудың барлық нақты  ережелері,  қауымдық қарекеттің кө- 

дуілгі нормалары, маусымдық қозгалыстарды (көшті), өсіресе, 

бүкіл топтың өлдебір ерекше жагдайга байланысты жинал- 

ганда, анықтау — осы институттың нормативті кырьгн анық- 

тайтьш ережелер жиынтыгьш қүрайды.  Бүл топтың матери- 

алдық субстратын аумагы,  қүрылыстары,  жол,  су көздері, 

су  каналдары  сияқты  ортақ  иайдаланылатын  нысандары 

Күрайды. Аумақтық үстаным топтьщ одан өрі кеңеюіне және 

бірнеше локальды топты біріктіретін облыстық бірлікгердің

389

пайда болуына негіз болуы мүмкін.  Бүл түста мен далалық 

зерттеушіге тағы да осындай топтардың raison d ’etre қүрай- 

тын  бар  дәстүрлік  хартияны,  сондай-ақ  олардьщ  тарихи 

қалыптасу жолын зерттеуді үсынар едім. Ғалым мүндай об- 

лыстық (аймақтық) топтардың  қүрамын, олардың біріккен 

қызмет-қарекетінің өтуін реттестіретін көдуілгі күқы қ, сон- 

дай-ақ олар өз аумағын қалай басқаратынын жөне оз бай- 

лықтарын жөне қару-жарақ, салтанат объектілері мен сим- 

волдары сияқты бірлескен  қызмет-қарекет ету қүралдарын 

қалай пайдаланатынын баяндауы  керек.

Тайпа, шамасы,  (әлеуметтік) үйымның және ынтымақ- 

тастықтың  дамып-оркен  жаюына  байланысты  белгілі  бір 

аумақта пайда болатын топтың қайта жасалуы нәтижесінде 

қалыптасатын бірлік болып шығады. Алайда мен бүл үғымды 

пайдалану осы кезге дейін екіүшты жөне шатысқан болды 

да,  этнографиялық терминологияға кері әсерін тигізді деп 

ойлауға бейілмін.  Мен тайпа сзінің мәдени  мағынасы мен 

саяси  үйымдасқан бірлік ретіндегі тайпа аражігін ажырату 

керек деп есептеймін.  Біртүтас  мөдениеттің ірі сақтаушысы 

ретіндегі тайпада ортақ дөстүрі, кәдуілгі қүқығы жөне өндіріс 

өдістері бар адамдар тобы болады жене оньщ қүрамына кіретін 

отбасы, шагын топ, кесіби гильдия немесе еңбек үжымы сияқ- 

ты шағын топтарға тән біртүтас үйымға бірігуімен сипатта- 

лады.  Тайпалық  біртүтастықтың  мейлінше  ерекше  белгісі 

мен озім тілдің ортақтығы деп есептеймін, ойткені, іскерлік 

пен бідім, салт-дәстүр мен наным-иланымның жалпы мура- 

сын адамдар тобы бір тілді қолданғанда ғана сақтай алады. 

Қимыл-қарекеттің кооперациясы, толық мағынасында ал­

ганда,  адамдар  бір-бірімен тілдің  комегімен  қарым-қаты- 

насқа түскенде гана болуы мүмкін.

Мен,  тайпа-үлт деп  атауға  үсынатын  бүл  институттың 

саяси үйымдасқан топ болуы шат емес. Саяси үйым болуы 

үшін өз багьшыштыларьш басқаруға қүқыгы бар, ягни саяси 

бірлестіктерге кіретін топтардың  қимыл-қарекетін үйлес- 

тіріп  отыратын  орталық  билік болуы  керек деген  соз.  Біз 

“билік”  десек  —  рухани  да,  физикалық  та  күш  қолдану 

дегеніміз. Меніңше, екінші мағынасындағы тайпа созі, яғни 

кеңейтілген саяси топ немесе тайпа-мемлекет тайпа-үлт де­

генмен бірдей емес.  Мен профессор Лоунның мемлекеттің 

пайда болуы туралы кітабында жасаған талдау нөтижелерімен 

толыгымен қосыламын, оган сөйкес, біздерге этнография-

390

ЛЫК бақылаулардан белгілі мейлінше қарабайыр мәдениет- 

терДе мүндай саяси бірлестіктер жоқ. Сонымен қатар оларда 

мәдени бірлестіктер бар.

Тайпа-үлтгьщ хартиясьш қашанда да сол халықтың пайда 

болуына  қатысы  бар  жөне  оның  мөдени  жетістіктері  ата- 

бабаларының батырлық іс-қимылдары арқылы анықтала- 

хын дөстүрлерінен табуға болады.  Бүл халықтың мәдениеті 

өзінің кршісінен немен ерекшеленетінін түсіндіретін тарихн 

аңыздары,  генеалогиялық дестүрлері мен тарихи түсіндір- 

мелері  оның өмір кешуінің негіздемесіне косылады.  Екінші 

бір жағынан алғанда, тайпа-мемлекеттің омір кешуін негіз- 

дейтін  хартия  жазылмаған,  бірақ,  үнемі  болатын  билік, 

қүкык,  тап  жэне  жолбасшы  конституция  болып  шығады. 

Мэдени топтың мүшелері стратификация немесе оның жоқ- 

тьны, ранггар мен сословиелер, бүкіл мәдениетке енетін жас 

шамасына қатысты жіктемелер жөне  анық оның аумақтық 

блінуі мөселелеріне жолығады. Мьша не ана аумақтық болім- 

нің бір-бірінен мәдениеті және тілі жағынан елеулі айырма- 

шылығы болса,  біз екінің бірін танца қажеттілігімен бетпе- 

бет келеміз жэне де оның не екенін — бірнеше тайпа-үлттар 

ма немесе мэдени мағынасындағы федерация, яғни мэдени 

жағынан автономды блімшелер бірлестігі ме екенін анықта- 

уымыз керек, Тайпа-мемлекет қүрамын зерттегенде ешқан- 

дай  қиындықтар  тумайды.  Бүл  жағдайда  орталық  билік, 

көшбастаушылық, ақсақалдар кеңесі, сондай-ақтәргіпті қорғау 

өдістері  мен  қарулы  күштері  туралы  ғана  мәселе  шығады. 

Бүган сонымен бірге тайпалық экономика, салық салу, қоғам- 

дық қазына және тайпалық экономикалық кәсіпорындарды 

қаржыландыру мәселелері қосылады. Үлтгықтың материал- 

Дық субстраты жагынан қарастырсақ, оны ажырататьш ерек- 

Шеліктерімен анықтауға болады, эйткені оны тап осысы  озге 

мэдениеттерден бэліп түрады.  Ал,  тайпа-мемлекет жағдай- 

ьінда  материалды  субстратқа  оньщ  саяси  бақылауындағы 

аймақ, қорғау мен шабуылға арналған қару-жарақ, сондай-ак 

тайпаның жинаған жэне  саяси,  әскери һәм экімшілік мақ- 

сатгарьщца бірігіп пайдаланылатын байльпы енеді.

Зерттеуімізді жалғастыра отырьш біз аумақтық үстаным- 

Дьі ысырып қоя түрар едік те,  институттар тізіміне  жыны- 

сьі мен жасьша байланысты анықталатын үйымдасқан жэне 

Кристалданған  барлық топты  кіргізер едік.  Біз,  эрине,  бүл 

Жерде ер мен әйел бір-бірін толықтыратын жэне бірітіп күн

391

кешетін отбасы сияқты институтты қосьш отырған жоқпыз 

Біз мүнда тотемдік жыныстық аталатын топтарды, жас жа­

гьшан өртүрлі топшаларды, сондай-ақ тиісінше әйел мен ер 

санатьша енгізу  үшін үйымдастырылатын лагерьлерді қосар 

едік.  Егер біз тек ерлер қоғамдастығына арналған  жас ша- 

масына  байланысты  жіктемелер  жүйесін  алсақ,  адамның 

жынысы мен жасы бір-бірінен дербес дифференцациялана- 

тын және  өрқайсысы  озінше жеке  бекітілетін  үстанымдар 

екені туралы қорытынды шығарар едік.  Мен бүл топтардың 

зандарын,  нормаларын  жөне  материалдық  субстраттарын 

анықтауда  қандай  да  бір  қиы ндықтар  шығады  дегенге 

күмәнім бар.  Ерлер қауымдастықтарын, ягни қүпия үйым- 

дарды,  клубтар,  бойдақтар қогамын және т.б.  еш дүдәмал- 

сыз-ақ  институттар үғымына қосуга болады.  Мүндай топ- 

тардың әрқайсысьшьщ оз қүқықтық және аңьіздық негізде- 

месі бар, ал, мүның озі оньщ қүрамьшың және ондагы мінез- 

қүлық  нормасының  анықтыгы,  сондай-ақ  бүл топтардың 

әрқайсысының материалдық жүзеге асуы. Жиналатын орны, 

қандай да бір ортақ меншігі,  озіндік ерекше рәсімдік және 

қүрал-аспаптық жабдықталуы бар екенін сіздердің еске са- 

луга рүқсат етіңіздер.

Институттардың үлкен тобы біздер кәсіби институттар 

деп атауга болатын кең  таптарга бірігуі мүмкін.  Мәдениетгің 

әртүрлі қыры,  ягни білім,  экономика,  сот ісін жүргізу, си- 

қырлы жора-рөсім мен діни гибадат арнайы институттарға 

айналуы немесе мүлдем айналмауы да мүмкін.  Осы жагдай­

да функционалдық теориядан эволюциялық үстаным алы- 

нып тасталмауы тиіс.  Өйткені,  адамның дамуы барысында 

экономикалық  үйымдасу,  білім  алу,  сиқырлы  да  зандық 

қызметтер бірте-бірте мейлінше кьізмет-қарекеттің арнаулы 

жүйелерімен  қанагаттандырьшатынында  еш  күмән  жоқ. 

Мамандардың әрбір тобы барынша үйымдаса түскен көсіби 

үйымга айналады. Осыған қарамастан көсіби топтьщ ең ерте 

типін  табу  міндеті  кеңейтілген  эволюциялық  сызбаларга 

қызыгушылық танытатын галымдардың гана емес,  салыс- 

тырмалы талдаулармен айналысатьш далалык зертгеушілерді 

де  озіне тартады. Сиқыр мен дінде, ондірістің өртүрлі әдістері 

мен экономикалық көсіпорьшның типтерінде біздер қимыл- 

қарекет жасаушы үйымдасқан топтарды байқайтынымызды 

бірен-саран гана  антрополог жоққа шыгарар еді. ОлардьШ 

өрқайсысыньщ озіндік, яғни оның мүшелері қалай жэне не

392

уціін үжымдасатынына белгілі бір негіздеме беретін дөстүрлі 

хартиясы бар;  әрқайсысы техникалық немесе мистикалық 

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: