297
Есен-аман кетсе сол,
Еділден арман өтсе сол,
Сәтемір ханға жетсе сол,
Осы өшін, сірә да,
Сенен алмай қалмас-ты боғай құбаша ұғыл! – деп аяқталады.
Бұл тұлға мүлде бейтаныс, ешбір сөздікте жоқ және боғай/бұғай
сөзімен келген сөйлемнің өзін анық түсіну қиын: боғай – анықтауыш
па (боғай құбаша ұғыл), жағымсыз мәнді атау сөз бе, етістік пе?
Мұны проф. П.М.Мелиоранский сусымалы, әлсіз л дыбысы түсіп
қалған болғай деген етістік тұлғасы деп түсіндіріпті, -ғай жұрнақты
етістік келер шақты білдіреді дейді.
Бұт сауырлы күреңше ат,
Бұтқа тартып мінер-ді боғай құбаша ұғыл –
деген жолдарын егер ондағы мінер-ді боғай дегенді мінер болғай
деп танысақ, қазіргі қазақ тілінше айтса, жырау бұтқа тартып
мінетін болар деп толғар еді.
Сөйлем мағынасының түсініктілігін қуаласақ, П.М.Мелиоранс-
кийдің талдауының дұрыстығына ойлануға тура келеді. Кәмілдікті
көрсететін -ды/-ді аффиксі күрделі етістіктің неге ортасында тұр.
Дұрысы – бұл қосымша күрделі етістіктің ең соңғы сөзіне жалғануы
керек сияқты. Демек, талданып отырған боғай/бұғай тұлғасын
әрі қарай іздестіру керек, ол – мағынасы бар жеке сөздердің бірі
ме, етістіктің құрамдас компоненті ме? Шоқан нұсқасындағы бұл
сөйлемдер Қ.Сәтбаев вариантында қазақша берілген, 7-8 буынды
өлең өлшемі де сақталған, сөйлемнің мағынасы да түсінікті: Сауыр-
лы бұт күреңше ат, Бұтқа тартып мінер ол. Ал Шоқан нұсқасында
өлең өлшемі де бұзылып тұр: Бұт сауырлы күреңше ат (7 буын)
Бұтқа тартып мінер-ді боғай құбаша ұғыл (11 буын). Қ.Сәтбаев
нұсқасында жоғарғыдай сөйлемдердің бірінде боғай сөзі жалғыз де-
ген сөзбен алмастырылған: Сонау бір жалғыз құбаша ұл, Әлі де ұзап
кеткен жоқ. И.Н.Березин жинағында бұл жолдар: Кешегі кеткен
еңсегей бойлы құбаша ұл, тағы бір жерінде: Кешегі кеткен жалғыз
ұл деп жазылған (Едіге батыр. - Алматы: Ғылым, 1996. - 360-361-бет-
тер).
Достарыңызбен бөлісу: 
