Международная академия аграрного образования костанайский филиал маао
жүктеу/скачать 5,95 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Список литературы
- УДК:297.1 РЕЛИГИОЗНЫЕ ВЕРОВАНИЯ ДРЕВНИХ ТЮРКОВ Исакова А.М.
- УДК 811.512.122. КҤРДЕЛІ СӚЗДЕРДІҢ ТАБИҒАТЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҤРЛЕРІ. Испандиярова А.Т.
- Әдебиеттер тізімі
- УДК 94(47)084.6 НЕЧЕЛОВЕЧЕСКАЯ ТРАГЕДИЯ: ЛОШАДИ КРАСНОЙ АРМИИ В СОВЕТСКО-ФИНСКОЙ ВОЙНЕ.
Результаты. Примечательно, что годы руководства культурой 1960-70-х годов обозначены в истории страны заметных подъемом и расцветом целого ряда направлений деятельности. Именно на этот период приходится появление выдающихся образцов художественного творчества, получивших признание не только в СССР, но и во всѐм мире. Обсуждения. Деятельность последующих министров культуры страны советов, уже завершающей свой исторический путь: П.Н.Демичеву (ноябрь 1974 г. – июнь 1986 г.), В.Г.Захарову (август 1986 г. – июнь 1989 г.) и Н.Н.Губенко (ноябрь 1989 г. – ноябрь 1991 г.) в целом состояла в развитии и углублении тех коренных принципов, которые получили своѐ оформление как системообразующие начала именно в период министерской работы Е.А.Фурцевой. Характерными чертами развития культурной жизни в дальнейшем стали тенденции, отражающие в целом ослабление административного влияния в данной сфере. В этой связи можно упомянуть об эмиграции деятелей искусства, приобретшей массовый характер при П.Н.Демичеве, а также о неудачной попытке усиления регламентации данной сферы при Н.Н.Губенко путѐм разработки проекта закона о культуре, который так и не был принят [2; 234-242, 245].
осуществление которой были потрачены огромные материальные ресурсы. Эпоха советского социализма была ознаменована масштабной и кропотливой работой, нацеленной на создание, и последующее совершенствование многосложного механизма идейно-воспитательного и образовательного и процесса, осуществляемого путѐм стимулирования, поддержки и административного регулирования художественного творчества. В результате это позволило отчасти сохранить дореволюционную и построить новую глубоко самобытную систему культурных организаций путѐм развития музыкальных школ и училищ, академических и экспериментальных театров, специализированных издательств газет и журналов, профессиональных и творческих союзов, международных фестивалей и конкурсов, концертных организаций и гастрольных бюро, и т.д. Всѐ это способствовало поднятию советской культуры «на недосягаемую высоту, превратив еѐ в предмет законной гордости и сделав безусловным эталоном национального престижа и символом Страны Советов» [7; 9]. Культура, наука и образование всегда находились под особым контролем и покровительством управляющих органов. После октября 1917 года наука управления государством постигался людьми, пришедшими к власти, непосредственно на практике. Стиль руководства огромной социалистической державой вырабатывался в течении длительного времени. Основные принципы распорядительно-приказной системы управления были заложены и отработаны в период 1930 годов и в общем виде просуществовали до распада государства. Эпоха социализма в СССР вывела на международную политическую арену целую плеяду выдающихся государственных деятелей. Доступ к руководству самым большим государством мира получали не потомственные представители родовых кланов, а простые люди, добившиеся высокого положения в управленческих структурах благодаря личным умениям и способностям. Большинство из них отличалось и недостатком опыта руководства, отсутствием специального образования. Но невзирая на это, их деятельность в качестве руководителей профильных государственных ведомств нередко являет пример не только верного понимания задач государственного регулирования, но и построения успешной стратегии развития, гибкого реагирования на актуальные запросы общества. Благодаря этому советская культура смогла стать эффективным инструментом решения таких принципиальных задач, как формирование
146
общенациональной идентичности, укрепление общественного единства, стимулирование развития творческой личности.
1.
Аппарат ЦК КПСС и культура. 1965 – 1972. – М.: Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН), 2009. – 1247 с. 2.
3.
ГАРФ. Ф. Р-9425. Оп. 1. Д. 884. Л. 288. 4.
Закон СССР «О преобразовании министерств» от 15.03.1953. 5.
Закон СССР «О преобразовании Совета народных комиссаров СССР в Совет министров СССР и Советов народных комиссаров союзных и автономных республик – в Советы министров союзных и автономных республик» от 15.03.1946. 6.
энциклопедия» (РОССПЭН), 1998. – 552 с. 7.
Музыка вместо сумбура: Композиторы и музыканты в Стране Советов. 1917 -1991 / Составитель Л.В.Максименков – М.: МФД, 2013. – 864 с. – (Россия. ХХ век. Документы) с. 9 . 8.
СССР» от 17.01.1936. № 36. 9.
Правда, от 05.05.1960. № 126, с. 1. 10.
РГАНИ, Ф. 3. Оп. 14. Д. 175. Л. 1. 11.
РЕЛИГИОЗНЫЕ ВЕРОВАНИЯ ДРЕВНИХ ТЮРКОВ Исакова А.М., преподаватель ТЭК КИнЭУ им. М. Дулатова
Бұл мақалада ежелгі түрік этностарының діни наным-сенімдері қарастырылады. В этой статье рассматриваются религиозные верования древних тюрков In this article the author examines the religious beliefs of ancient Turks.
Духовно-религиозные процессы являются важным компонентом духовной жизни и в целом культуры этноса. Поэтому их изучение так важно в раскрытии этнографических основ развития любого этноса.
Древние тюрки домусульманского периода поклонялись силам природы. "Основой религии древних тюрков было поклонение Небу (Тенгри) и Земле (Земле-Воде, Йер-Суб). В этой паре божественных сил основным было Небо. Именно по воле Неба правили каганы, которые именовались "небоподобными и на Небе рожденными"... По воле Неба тюрки одерживали победы или терпели поражения... Культ Тенгри — это культ Голубого неба — небесного Духа-хозяина, Вечного неба, местом постоянного обитания которого было видимое небо. Земля и Тенгри воспринимались как две стороны одного начала, не борющиеся друг с другом, а взаимопомогающие. Человек рождался и жил на земле. Земля — его среда обитания, после смерти она поглощала человека. Следующим по значению было женское божество Умай — покровительница домашнего очага и детей». Образ Умай тесно связан также с культом огня, т. к. древние тюрки верили в чудодейственную очищающую силу огня и именовали ее "от ана" — "мать огонь". Так, византийский посол Земарх «лишь после очищения был допущен к тюрскому хану". С культом огня связан погребальный обряд тюрков — обычай сожжения умерших. Окружающий мир, земля, вода, горы, как считали древнетюркские племена, населены духами, задабривая которых, им приносили жертвы. Древние тюрки видели мироздание в четырехугольном измерении — "торт булун", т. е. "четыре стороны света", называемые "ильгеру" (восток), "курийа" (запад или назад), "берийе" (середина дня — юг), "йырайа" (середина ночи - север). Во время военных походов во главе многотысячного войска Огуз-батыра, указывая путь, шел Кокжал-бори – матерый волк. Древние тюрки почитали и преклонялись волку, он считался священным тотемным животным. Ему приносили жертвы, изображение Волка украшало племенные, государственные флаги и знамена. В религиозных верованиях древних тюрков заметное место занимали традиции шаманизма, реликты которого обнаруживались до недавних времен у современных тюркоязычных народов. Тюрки верили, что кроме физического питания тела, необходимо питать и душу. Одним из источников энергии души был дух предков (аруак). Считалось, где жил и творил Герой, или Гений дела, там и после смерти его дух мог оказывать постоянную защиту и помощь своим сородичам и народу. Славным предкам тюрки 147
устанавливали каменные памятники, на плитах выбивались слова о подвиге и обращение к потомкам. Памятник был местом встречи между людьми и духом предка. Во время памятных жертвоприношений, молений, иногда в государственном масштабе, дух предка находил в памятнике временное пристанище, остальное время он обитал на Небе. Каменные памятники в древние времена стояли от Алтая до Дуная и были разрушены в средние века после принятия тюрками мировых религий. Традиция почитания духов предков обязывала тюрков знать свою родословную до седьмого поколения, подвиги дедов и их позор. Каждый мужчина понимал, что и его поступки будут также оценивать семь поколений. Наряду с собственными религиозными верованиями среди тюркоязычных племен, населявших территорию Казахстана и Средней Азии, были широко распространены и другие мировые религии: христианство, манихейство, буддизм. Последнее было особенно популярно среди аристократов и тюркской знати эпохи каганата. В результате экспансии арабов с конца IX века началась насильственная исламизация тюркоязычного населения Казахстана и Средней Азии. Ислам стал проникать во все сферы общественно- политической и культурной жизни: язык, литературу, письменность, политику и государственное управление. Но процесс исламизации был неравномерен на обширной территории Казахстана: влияние его было интенсивно лишь на юге, в других же регионах ислам укреплял свои позиции, как известно, медленнее. Таким образом, на протяжении столетий в результате взаимодействия двух религий - домусульманского верования и ислама - происходил их синтез, взаимообогащение и взаимовлияние, отразившиеся на культурных, литературных традициях как казахов, так и других родственных тюркоязычных народов.
1. Агелеуов Г.Е. Йол-Тенгри божество древнетюркского пантеон// Культура и история Центральной Азии и Казахстана: проблемы и перспективы исследования. - Алматы, 1997. 2.
Орынбеков М.С. Генезис религиозности в Казахстане. - Алматы, 2005 3.
Агелеуов Г.Е. Идея Пути в мировоззрении кочевников Центральной Ази// Эволюция государственности Казахстана. - Алматы, 1996.. 4.
КҤРДЕЛІ СӚЗДЕРДІҢ ТАБИҒАТЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҤРЛЕРІ.
оқытушысы, гуманитарлық ғылымдар магистрі. Бұл мақалада кӛркем шығармаларындағы күрделі сӛздердің қолданылу ерекшеліктері баяндалады. Күрделі сӛздердің қазақ тілінде зерттелуі қарастырылып, стильдік ерекшеліктеріне талдау жүргізіледі. В этой статье опиcываются особенности использования сложных слов в произведениях. Рассматриваются исследование сложных слов в казахском языке и проводится разбор стилистической особенности. This article describes the features of the use of compound words in the works. We consider the study of complex words in the Kazakh language and conducted analysis of stylistic features.
Күрделі сӛздер: күрделі біріккен сӛздер, күрделі кіріккен сӛздер, күрделі қос сӛздер, күрделі қысқарған сӛздер және тіркескен болып бӛлінеді. Қазақ тіліндегі кіріккен сӛздерге бәйшешек, белбеу, қонағасы, биыл, бүгін, тоқсан, қарлығаш тәрізді сӛздер жатады. Тіл мамандарының қай-қайсысы болмасын кіріккен сӛздерге компоненттері дыбыстық ӛзгеріске ұшырау салдарынан бастапқы тұр-тұрпатынан ӛзгерген сӛздерді жатқызады. Мысалы: бәйшешек, бәйтерек сӛздерінің құрамындағы бәй деген элемент әуел баста бай формасында болғаны, кейін соңғы компоненттердегі жіңішке дауысты дыбыстың ықпалынан «а» фонемасы, «ә» фонемасына айналып, бәйшешек, бәйтерек болып қалыптасып кеткені мәлім. Біріккен сӛздерге: қарабауыр, асқазан, ұлтабар, кӛксерке, итмұрын, қарақұс, аққу тәрізді сӛздер жатады. Біріккен сӛздер біріншіден кейбір жұрнақтар арқылы туынды сӛздің жасалуына негіз болады. Мысалы, ақсақалды, аққудай т.б. Екіншіден, кейбір терминдік атаулардың құрылымын жасауға қатысады.Мысалы: тасбақа, ӛнеркәсіп, құндыз [1,7]. Күрделі қысқарған сӛздер әрі ықшамдалып, әрі бірігіп жасалады. Күрделі қысқарған сӛздер ғылыми-техникалық, қоғамдық-саяси терминологияда, мекеме, ұйым аттарында ұшырасады. Күрделі атаулар мынадай жолдармен ықшамдалады: а) Күрделі атаудың әрбір сӛзінің басқы дыбысынан құралады: ТМД, АҚШ, ХҚТУ. ә) Күрделі атаудың құрамындағы алғашқы сӛзінің басқы дыбыстарынан құралады: ҚазМУ, АлМи; 148
б) Күрделі атаудың құрамындағы әрбір сӛздің басқы буындарынан құралады: партком, совхоз, обком ; в) Күрделі атаудың құрамындағы алғашқы сӛздің басқы буыны мен соңғы сӛздің бірігуінен құралады: мединститут, пединститут т.б. [2, 97]. Күрделі сӛздердің келесі бір түрі — тіркескен сӛздер. Мысалы, су жылан, түлкі тымақ, қоңыр ала, кӛк ала, он бес, сатып ал, екі жүз, алып қайт, күні кеше т.б. Осындағы су жылан, түлкі тымақ сӛздері зат есімдерден; кӛк ала, қоңыр ала сын есімдерден; екі жүз, он бес сан есімдерден; сатып ал, алып қайт етістіктерден; күні кеше үстеуден жасалып тұр [2,88]. Жоғарыда аталып ӛткен күрделі сӛздердің бір түрі күрделі кіріккен сӛздер жайлы профессор Қ.Жұбанов ӛз пікірін білдірген. Ол кісі 1930 жылдардың ӛзінде-ақ қандай сӛздерді кіріккен сӛз дейміз, кіріккен сӛздердің қандай белгісі болады деп сауал қойып, соған берген жауабында: «Бірнеше сӛзден құралған болса да, кіріккен сӛздер бір-ақ нәрсені атайтын, бір-ақ сӛздің орнына жүретін болу керек. Екінші, кіріккен сӛз болу үшін, мұның ішіндегі жеке сӛздердің әрқайсысы сӛйлемде ӛз алдына бір–бір мүше болмай, бәрі жиналып барып сӛйлемнің бір-ақ мүшесі болу керек...Үшінші, кіріккен сӛздердің қайсы біреулерінде біреуінің не екеуінің де формасы жай қалпындағыдан ӛзгеріп басқа түрге түседі. Тӛртінші, кіріккен сӛздердің бір айырмасы — мұнда екпін біреу-ақ, онда кірігуші сӛздердің ең соңғысында ғана болатындығы» — деп тұжырымдайды [3, 223]. Профессор Н.Сауранбаев қазақ тіліндегі изафеттік топтың түрлеріне тоқтала келіп: «Бірінші топтың ӛзгешілігі –олар синтаксистік шеңберден шығып, морфология, оның ішінде сӛз тудыру жүйесіне айналған тәсіл... Изафеттің бұл түрі қазір тұтас бір атау болып ұғынылады»– дейді. Мысалға, қаламұш, баскиім, желбеу дегендерді келтіреді де сӛйлемге бір мүше болатынын айтады [4, 21]. Қазақ тіл біліміндегі біріккен сӛздерді зерттеумен шұғылданған екінші тіл маманы Г.Жаркешева: «...біріккен сӛз дегеніміз семантикалық бір мағынаны білдіретін, сӛйлемнің бір ғана мүшесі болатын, біріккен екі сӛздің аралығына дыбыс үндесу заңы әсер ететін сӛздер деп түсіну керек» [5,82], – дейді. Сонымен, Г.Жаркешева біріккен сӛздердің ерекшеліктері дегенге мағына тұтастығын, сӛйлемге дербес бір ғана мүше болуын, компоненттерінің қалыптасуына дыбыс үндесу заңы қатысуын жатқызады. Түркі тектес халықтарда кӛп қолданылған, олардың сӛздік қорындағы сӛздік тұлғалардың бірі – қос сӛздер. Сондықтан кӛптеген ғалымдардың назарын аударып зерттеу еңбектерінің объектісі болды. Қос сӛздерге арнайы жазылған еңбек деп Н.К.Дмитриевтің еңбегін атауымыз керек. Автор башқұрт тілі деректерінің негізінде қос сӛздердің жасалуы, түрлері, мағыналары жӛнінде ғылыми тұжырымдар жасайды. Осы мәселе тӛңірегіндегі зерттеулерді сала-салаға бӛліп, саралағанда, морфологиялық, этимологиялық, стилистикалық тұрғыда қарастырылған бірталай еңбектерге кездесеміз. А.Есенғұлов кӛне түркі жазба ескерткіштеріндегі қос сӛздердің табиғатын кӛрсетсе, Ә.Керімов қос сӛздерді құрамына қарай қайталама және қосарлама қос сӛздер деп бӛледі. Негізгі кӛпшілігі таза түркі сӛздерінің қосарлануы арқылы жасалған дей отырып, кірме сӛздерді де айқындайды: Екі сыңары да араб сӛзі: мал-мүлік, екі сыңары да парсы сӛзі: парә-парә, бір сыңары араб, бір сыңары түркі сӛзі: шәһар-бол, мал-товар, қазғу-хасрәт [6, 49-45]. А.Есенғұлов: Кӛне түркі жазба ескерткіштерінде қос сӛздердің қосарлама түрі қолданылады да қайталама қос сӛздер кездеспейді», - деп кӛрсетеді [7,138]. Тағы бір атап ӛтетін жайт: Кӛне жазбаларда қос сӛздердің орын тәртібі ӛте тұрақты. Егер сыңарларының орнын ауыстырса, қос сӛз болудан қалады. Мысалы: қыз-оғул — қыз бала, оғул-қыз —балалар, қыз-қудуз — қыз бала, қудуз-қыз — әйел [7,139]. А.Байтұрсынов ӛзінің еңбегінде қос сӛздерге былай анықтама береді: «Қос сӛз дегеніміз – қосарынан айтылатын бір ӛңкей есімді сӛздер. Қос сӛз екі түрлі болады, біреуі нәрсенің кӛбін атайды, екіншілері айыра атайды. Алдынғысы жалпылағыш қос сӛз деп соңғысы жалқылағыш қос сӛз деп айтылады» [8,45], — дейді. Жалпылағыш қос сӛздерге: аяқ-табақ, тӛсек-орын, ер-тұрман, киім-кешек, бақа- шаян сияқтыларды жатқызса, жалқылағыш қос сӛздерге: жел-бау, жүк-аяқ, ер-батыр, есен-аман, ӛмір-қопса, шекті-бай, тӛсек-ағаш т.б. жатқызады. А.Байтұрсынов қос сӛздерді жалпы екіге бӛліп қарастырса, белгілі тіл маманы Ж.Сауранбаев қазақ тіліндегі қос сӛздерді бес топқа бӛліп кӛрсетеді. 1. Мәндес қос сӛздер (қыз-келіншек). 2.
Қайшы мәндес қос сӛздер (үлкен-кіші, ыстық-суық). 3.
Сыңар мәндес қос сӛздер (алай-дүлей, кәрі-құртаң). 4.
Қайталама қос сӛздер (тау-тау, бес-бестен). 5.
Қоспа буынды қос сӛздер (ап-ауыр, ұп-ұзын, тәп-тәтті) [9, 64]. А.Қайдаров кейбір басқа еңбектерде қос сӛздерді сӛз тіркесі дегенмен, олардың сӛз тіркесінен тӛмендегідей айырмашылығы барлығын кӛрсетеді. Бір сыңары ӛздігінен мағына бере алмайтын қос сӛздер сӛз тіркесіне жатпайды. Қос сӛздердің екі сыңары да мағыналы болғанымен, бір сӛздің орнына қолданылады. Қос сӛздердің әрбір сыңары басқа тілге калька бойынша аударылмай, тек мағынасы жағынан аударылады. Қос сӛздердің сыңарының мағыналық жағынан жақындастығы соншалық, оларды бірыңғай мүшелер сияқты айтуда арасына кідіріс жасап айтуға болмайтындығын А.Қайдаров ӛзінің еңбегінде айтып ӛтеді [10,12]. 149
Стилистика тұрғысынан қос сӛздердің қолданылу жайына алғаш кӛңіл аударған ғалым Ф.Мұсабекова. Ол қос сӛздерді зат есімдік тұлғада қарастырып, сӛйлем ішіндегі қолданылуына, стильдік мән-мазмұнына түсініктеме береді. Ғалым қос сӛздерді қолданудың сӛйлем мағынасына әсерін былайша кӛрсетеді: «Кӛшені араладық»дегенде немесе «кӛше-кӛшені араладық» деген екі сӛйлемде айтылып тұрған ой мағыналас, бірақ бұл екі сӛйлем арасына мағыналық жағынан тепе- теңдік белгісін қоюға болмайды, себебі «кӛше-кӛшені араладық» дегенде, даралап, бӛліп-бӛліп айырып, әлденеше кӛшені аралағаны айқын берілсе «кӛшені араладық» дегенде, даралау кӛптік ұғымнан гӛрі жалпылық ұғым басым беріледі. [11, 133]. Жоғарыда айтылған пікірлердің бәрін қорытындылай келе, қос сӛздердің стилистикасы мынадай мәселелердің айналасында болған: 1.
2.
Қос сӛздердің экспрессивті- эмоционалдық мағыналары. 3.
Қос сӛздерді қолданудың ұтымдылығы. 4.
Жеке жазушылардың қос сӛздерді қолдану ерекшелігі. Сонымен, күрделі сӛз, оның табиғаты мен морфологиялық құрылымы және түрлері жайындағы жоғарыда айтылған мәліметтерді жинақтай келгенде, күрделі сӛз кемінде екі түбірдің бірігуінен, тіркесуінен немесе қосарлануынан жасалады. Күрделі сӛздің құрамындағы сыңарлар әр басқа ұғымды емес, бәрі жиналып келіп бір ғана ұғымды білдіреді. Күрделі сӛздің шыққан тегі — сӛз тіркесі. Тілдің даму барысында сӛз тіркестері семантикалық жағынан да, морфологиялық жағынан да, синтаксистік жағынан да тұтасып, бір бүтін ұғымды білдіруінен күрделі сӛздер жасалған.
1. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі.- Алматы: «Ана тілі», 1991 ж. -320 б. 2. Аханов К. Грамматика теориясының негіздері. – Алматы: «Мектеп», 1972 ж.-240 б. 3. Жұбанов Қ. Қазақ тілі грамматикасы бойынша зерттеулер.- Алматы, 1975 ж. -180 б. 4. Сауранбаев Н. «Қазақ тіліндегі құрмалас сӛйлемдер жүйесі» Алматы, «Мектеп» 1948 ж. -150 б. 5. Жаркешова Г. Біріккен сӛздер мен сӛз тіркестерінің орфографиялық сӛздігі.- Алматы: «Жалын», 1960 ж.-140 б. 6. Кәрімов Ә. Қазақ әдеби тілінің қалыптасу тарихы мен даму жолдары.- Алматы, 1981 ж. -240 б. 7. Есенғұлов А. Кӛне түркі жазба ескерткіштеріндегі қос сӛздер және олардың қазақ әдеби тіліне қатысы жайында. – Алматы, 1982 ж. -150 б. 8. Байтұрсынов А. Тіл тағлымы. – Алматы: «Ана тілі», 1992 ж. -110 б. 9. Сауранбаев Н. Қазақ тілі педучилищеге арналған. – Алматы: «Жазушы», 1953 ж.-150 б. 10. Қайдар Ә. Қазақ тілінің ӛзекті мәселелері. Алматы, 1998 -180 б.
УДК 94(47)084.6 НЕЧЕЛОВЕЧЕСКАЯ ТРАГЕДИЯ: ЛОШАДИ КРАСНОЙ АРМИИ В СОВЕТСКО-ФИНСКОЙ ВОЙНЕ. Киселев О.Н., Пепелина Н.И., кандидат исторических наук, ФГБОУ ВПО МГАВМиБ - «МВА им. К.И. Скрябина», Москва, РФ Мақала 1939-1940 жылғы Кеңес-фин соғысы жылдарында КСРО күресте жылқы пайдалану мысалында әскери жанжалдарға мал тарту мәселесін ашады . Статья раскрывает проблему участия животных в военных конфликтах на примере использования лошадей в боевых действиях СССР в период советско-финской войны 1939-1940 гг. The article reveals the problem of animal involvement in military conflicts on the example of the use of horses in fighting the USSR during the Soviet-Finnish war of 1939-1940 .
жүктеу/скачать 5,95 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|