Мектеп жасына дейінгі балалардың қарапайым математикалық ұғымдарын қалыптастырудың теориялық негіздері
жүктеу/скачать 209 Kb.
|
Мектеп жасына дейінгі балаларды арапайым математикалы ымдар
- Бұл бет үшін навигация:
- Шама жөніндегі түсініктерді дамытудағы жұмыс әдістемесі
| Санау операциясына жаттықтыру. Сабақ варианттары түрліше болуы мүмкін, бірақ ең алғаш балаларға жақсы таныс әдістерге сүйену керек.
Бірнеше үлгі сабақ келтірейік. Балаларға ұсақ заттарды (дөңгелекшелерді, шаршыларды, үшбұрыштарды, ойыншықтарды т.б.) таратып салу үшін бос екі жолағы бар карточкалар беріледі. Өз үстеліне тәрбиеші, мысалы, үш шыршаны қойып, оларды балаларға санатады, сонан соң онда неше шырша бар болса, жоғары жолаққа сонша қызыл жалауша қоюды сұрайды.Бұл тапсырманы орындаған соң, жоғары жолақта неше дөңгелекше бар болса, балаларға төмеңгі жолаққа сонша саңырауқұлақ қойғызып,неше саңырауқұлақ алып қойғаның балаларға айтқызады.Балалардың назарын дөңгелекшелер мен саңырауқұлақтарға аударып, тәрбиеші олардың саны жөніңде не айтуға болатының сұрайды.Әдетте балалар былай деп жауп береді: «Шыршылыр,дөңгелекшелер және саңырауқұлақтар бірдей» - «Ал бұл дәлірек басқаша қалай айтуға болады?» - деп тәрбиеші тең дегенді балалардың ойыны салуға көмектесіп, сұрақ қояды. – «Барлығы тең» немесе « Шыршалар қанша болса , саңырауқұлақтар мен дөңгелекшелер де сонша», - деп жауап береді балалар. Алғашқы кезде балалар бірден мұндай тұжырымға келмейді; тәрбиешінің қойған сұрағынан кейін , олар жиындардың әрқайсысын қайтадан санай бастайды да тек соған сүйеніп қана: «Бәрінеде үш-үштен», - дейді.Өзара бірмәнді сәйкестік, бірдей санмен кескінделетін жиындардың тең қуаттылығы осылайша тағайындалады. Бұл сабақтағы жаналық неде? Тәрбиешінің үстеліндегі шыршаларды балалар белгілі қашықтықта тұрып санайды. Бірақ тең қуатты жиындарды дөңгелекшелерден олар өздері құрастырулары, яғни "сонша" дегеніміздің не екенлігін білулері кере«.Осыдан кейін төмеғгі жолаққа сонша саңырауқұлақ алып қойып, барлық үш жиын элементтерін санайды да олардың сандарының арасындағы теңдікті табады. Сюжетті ойыншықтардан құралған жиындарды геометриялық фигуралардан: үшбұрыштардан, дөңгелекшелерден, түсті квадраттардан құралған жиындармен алмастыруға болады. Жолақтарға сан жағынан да түрліше орналастырып отыру, мәселен, жоғары жолақты дөңгелекшелер біресе көп, біресе аз, бірде бір түсті, кейін басқа түсті болуы керек; заттардың көп - аздығы, саны, заттардың – жиын элементтерінің кеңістікте орналасуына немесе түсіне байланысты болмайтынын балалар көре білсе болғаны. Сонымен бірге тапсырмаларды ауыстырып отыру тәрбиешінің нұсқауларын балалардың зер салып тыңдауына, сандарды атаулармен,олардың санымен жиынтықтардың кеңістікте орналасуымен байланыстыра білуге дағдыландырады. Тәрбиеші осымен бірге санау үшін материал болатын геометриялық фигураларға да балалардың назарына аударады,мәселен, қораптардан үшбұрыштарды сайлап алып, оларды жолақтарға тарататып қоюды ұсынады. Бұған кейінгі сабақтарда көзбен көру арқылы түйсіну негіз етіп алынса, енді сонымен бірге санау процесіне басқа да анализаторларды қатыстыру қажет. Шама жөніндегі түсініктерді дамытудағы жұмыс әдістемесі Бағдарламада қарастырылған шама жөніндегі түсініктерді дамыту бойынша істелетін жұмыс алдыңғы топта басталған, онда дидактикалық ойындар мен сабақтарда балалар ұзындықтың ( ұзақтықтың ) алуан түрімен танысқан болатын. Бұл топта кез -келген заттың ені, ұзындығы, биіктігі немесе жуандығы деген не екендігі туралы балалардың түсініктерін анықтай түсу керек. Жыл басында балалардың не білетінін ( қайсы жолақ ұзынырақ, қайсысы қысқа, қайсысы жалпақ ( енді ), қайсысы жіңішке (енсіз ) т.с.с.), олардың салыстырудың беттестіру мен тұтастыру әдістерін дұрыс пайдалана алатын-алмайтынын анықтап алу қажет. Алдыңғы топта балалар әр түрлі жолақтардың ені мен ұзындығын айыра білуге үйренген еді, енді оларды жолақтың бірден екі өлшемін; ұзындығы мен енін таба отырып, қабылдауға үйреткен жөн. Сабақты шамамен былай өткізуге болады: балаларға таным екі жолақ ( ұзын және қысқы ) таратылып беріледі, олардың қайсысы қайсысынан ұзынырақ, ал қайсысы қайсысынан қысқырақ екенін балалар үйреншікті тәсілмен көрсетеді және анықтайды. Тәрбиешінің: «Бұл жолақтардың ені бар ма?» - деген сұрағына түсінбей, балалар аң-таң қалады. Ең ұзын жолақтың енін көрсетіп, оның не екенін балалардан сұрау арқылы тәрбиеші олардың ойлануына әсер етеді. Ол қайтарылған дұры сжауаптарды мақұлдап барлық балаларға жолақтың ені мен ұзындығын саусағымен айналдыра жүргізіп шығуды ұсынады. Сонан соң ол басқа сұрақ қояды: «Қайсысы үлкен жолақтың қзындығы ма «лде ені ме?» - «Ұзындығы», - деп жауап береді балалар. Олар бұдан қысқарақ жолақты қарастырғанда да осындай қорытындыға келеді. Бұдан кейін балаларға үлкендігі түрліше қағаз және картон жолақтар, ленталар және әр түрлі маталардың қиындылары т.с.с. көрсетіледі. Балалар оның әрқайсысының ұзындығы мен енін тауып, барлық жағдайда заттың ұзындығы енінен артық болады деген жалпы қорытынды жасайды. Балалардың өздеріне ұзқын енді төсеніш пен ұзын енсіз төсеніштің суреттерін салғызып, олардың қайсысы ұзынырақ немесе ұзындықтары бірдей екенін қарастыруды ұсынуға болады. Барлық жолақтардың ұзындығы мен ені бар және жолақтар әр түрлі болуы мүмкін екенін балалар ұғынып алған соң, үш түрлі топ жолақтарды беріп, оларды бара-бара кішірейе немесе үлкейе беретін ретпен жайп қоюды тапсырған жөн. Кейінірек үлкен-кішілі жолақтар санын беске дейін арттыруға болады. Осындай сабаққа мысал келтірейік. Тәрбиеші әр түсті, ені бірдей, бірақ ұзыныдығы әр түрлі, мысалы, бір лента 8 см, екіншісі – 14 см, ал үшіншісі – 20 см үш лентаны топұа алып келеді. Мұндай айырмашылық бірден көзге түсерліктей болғандықтан, балалар ең қысқа, ұзынырақ және ең ұзын лентаны оңай табады. «Қызғылт лентаның қызыл лентадан ұзын екенін қалай дәлелдеуге болады?» - «Оларды беттестіріп салу керек». Балалар ленталардың ұзыдығына қарай дұрыс жайылғанын тексереді. Бұдан кейін балалардың өздеріне түсті қағаздан жасалған үш – үш лентадан беріледі, оларды балалар ретімен жайып қояды да сонан соң кімнің қандай лентасы ең ұзын, қайсысы қысқарақ және қайсысы ең қысқа екенін түсіндіреді. Осының бәрі балалардың әрі іс – әрекетімен көрсетіліп, әрі сөзбен айтылып отыратын болсын. Заттарды ұзындығы бойынша сериялап реттеу тәсілін төрт жастағы балаларға үйрету керек. Осы мақсатпен ленталарды салыстырған кезде олардың бәрінің қиылған бір жақтарын тегістеп алу жағына балалардың назарын аудару керек.Қағазға түзу сызық сызып, сол сызықтан бастап түрлі ленталарды тегістеп жайып қойған жөн. Сонда олардың жоғарғы жағы бара – бара ұзарып немесе қысқарып отыратын баспалдақ тәріздес болып шығады. Тапсырманы вариациялап отыру үшін үлкендігі сондай тағы да үш лента беріп, оларды түсіне қарамай не бара – бара үлкейе немесе кішірейе беретіндей етіп жайып қойып, әр лентаға пар табуды ұсынуға болады. Түсі бірдей, бірақ айырмасы 2 – 3 см (10, 13,16 см ) болатындай ленталар беріп, тапсырманы түрлендіруге болады. Содан кейін балалардың өздеріне ені бірдей, ал ұзындығы әр түрлі және ұзындығы шамамен бірдей болатындай үш лентаның суретін салғызады. Тәрбиеші әр лентаны түсті қарындашпен штрихтап қоюды балаларға тапсырады. Әрине, мұндай тапсырманы балалардың бәрі бірден дұрыс орындай бермейді, кейбіреулері ені бірдей үш лентаның суретін сала алмайды, өйткені олар негізінен ленталардың ұзындығының әр түрлі болу жағына назар аударады. Тәрбиеші сол ленталарды балаларға қиып алып, беттестіру әдісімен тапсырманың дұрыс орындалғандығын тексерттіреді. Екі – үш бала өз жұмысын демонстрациялайды. Кімнің және неліктен қателескені айқындалады. Көптеген басқа ленталардың ішінен ұзындығы сондай лентаны ( үлгі бойынша ) табу, ал біраздан кейін үлгінің ұзындығын есте сақтап, ұзындығы сондай лентаны көзбен шамалап тауы алып, оны үлгімен салыстыртып, тапсырманы тәрбиешінің әрі қарай күрделендіруіне болады. Ленталар санын беске жеткізіп, олардың ұзындықтарындағы айырманы азайтуға болады (барлық бес лентаны ұзындығы арта беретіндей етіп жайып, неліктен олай жасағандарын түсіндіру керек; «Мына қызғылт лента – ең қысқа, мына қызылы – аздап ұзынырақ, мына көгілдірі – одан да ұзынырақ, мына сарысы одан ұзын, алмына жасылы – ең ұзыны» ). Заттарды қзындығына қарай айыру бара – бара жетілдіріле түседі, балалардың көзмөлшері жетіледі, ұзындық параметрін сөзбен айта білуі бекітіле түседі. Ұзындықтың басқа түрлері ( ені, биіктігі, жуандығы ) жөнінен өткізілетін сабақтар жоғарыда сөз болған сабақтарға ұқсас өткізіледі. Осы кезеңде балаларды ұзындықтың әр түрін айыра білуге үйрету қажет. Мысалы, жұмыр қарындаштардың ұзындығы мен енін көрсету. Оларды тігінен орнықтырып қойып, мұндай жағдайда қарындаштың ұзындығы жөнінде емес, биіктігі жөнінде сөз етеді, яғни ұзындық биіктікке айналғандай болады. Әдетте балалар ұзындық пен биіктікті анықтауға жаттыға отырып, заттың кеңістіктегі өалпын ауыстыруға өте қызығады. Заттың ені мен жуандығын салыстыру балаларды өте қызықтырады. Дөңгелек дененің диаметрінің ұзындығы оның жуандығының белгісі болып келеді. Қағаз жолағы енді (енсіз), ал шыбық жіп, қарындаш жуан немесе жіңішке. Бұл, әрине, дәл емес, өйткені кітап та, дәптер де, басқа заттар да қалың және жұқа бол алады, бірақ бастапқы кезеңде жұмыр формалы заттармен қанағаттануға болады (жуан және жіңішке бұтақшаларды жинау, ағаштардың жуан және жіңішке діндерін, өсімдіктердің жуан және жіңішке сабақтарын, жіптердің, баулардың жуан және жіңішкелерінайыра білу). Заттардың шамасын айыра білуге арналған жаттығуларда түрліше ойындар түріндегі дидактикалық ойындарды да пайдалануға болады. Мысалы, балалардың біреуіне қарай допты лақтырып жатып, тәрбиеші былай дейді: «Жол кең, ал не тар?» Бала допты кері лақтырып: «Соқпақтар», - деп жауап береді т.с.с. жүктеу/скачать 209 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|