МеМлекеттік басҚаРу жӘнe МeМлeкeттік ҚызМeт халықаралық ғылыми-сараптама журналы халықаралық тoқсан сайын шығатын журнал
жүктеу/скачать 2,7 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қажетті ҚоРғану жӘне оның Шегі аңдатпа
- Тірек сөздер
- Ключевые слова
- ПриКАз ГеНерАльНоГо ПроКУрорА реСПУБлиКи КАзАхСТАН оТ 4 СеНТяБря 2012 ГодА № 105
исследования Молодых ученых а. ч. абенова Детерминанты и способы борьбы с коррупцией ÌÅÌËÅÊÅÒÒІÊ ãîñóäàðñòâåííîå óïðàâëåíèå è ãîñóäàðñòâåííàÿ ñëóæáà 174
175 удк 342.7 А. А. Шарапатов, Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы Сот төрелігі институтының 2 курс магистранты Қажетті ҚоРғану жӘне оның Шегі аңдатпа Аталған мақалада қажетті қорғану мен оның шегі туралы мәселелер қарастырылған. Автор өзінің еңбегінде қажетті қорғанудың шегін және осымен байланысты өзге де мәселелерді заңнамалық тұрғыда бекітуін ұсынады. Тірек сөздер: құқықтық саясат, ұлттық құқық, Конституция, заң, қажетті қорғану, қажетті қорғану шегі. аннотация В данной статье рассматриваются проблемы пределов необходимой обороны. Автором предложены меры определения на законодательном уровне пределов необходимой обороны и актуализированы вопросы, связанные с их реализацией. Ключевые слова: правовая политика, национальное право, Конституция, закон, необходимая оборона, пределы необходимой обороны Abstract In this article problems of limits of necessary defense are considered. The author mentions a question of need of definition at legislative level of a limit of necessary defense and questions related.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 32-бабына сәйкес, қажеттi қорғану жағдайында қол сұғушы адамға зиян келтiру, яғни қорғанушының немесе өзге бiр адамның жеке басын, тұрғын үйiн, меншiгiн, жер учаскесiн және басқа да құқықтарын, қоғамның немесе мемлекеттiң заңмен қорғалатын мүдделерiн қоғамдық қауiптi қол сұғушылықтан қол сұғушыға зиян келтiру жолымен қорғау кезiнде, егер бұл орайда қажеттi қорғану шегiнен асып кетушiлiкке жол берiлмеген болса, ол қылмыс болып табылмайды делінген. Қорғанушы адамның немесе басқа да тұлғалардың әлеуметтік маңызы бар құндылықтарына, қоғам мен мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделеріне зиян келтіруге бағытталған қол сұғушылық қоғамға қауіпті деп танылады. Тиісінше қажетті қорғану кезінде адамның құқығы, яғни оның өмірі, денсаулығы, жыныстық тиіспеушілігі, ар-ожданы мен намысы, меншігі, тұрғын үйі, жер учаскесі және қорғанушының өзіне және басқа тұлғаларға тиесілі өзге де құқықтары, сондай-ақ қоғам және мемлекеттің мүдделері қорғау объектілері бола алады. Сонымен қатар, Қылмыстық кодекстің 99 және 109-баптарында қажетті қорғану шегінен шығып кісі өлтіргені және қажетті қорғану шегінен шығып ауыр дене жарақатын келтіргені үшін жауаптылық көзделген [1]. Жоғарыда аталған қажетті қорғану шегінен шыққаны үшін жауаптылық тек осы әрекеттер қасақана жасалған жағдайда ғана орын алады. Көріп тұрғанымыздай қылмыстық заңнамада қажетті қорғану және қажетті қорғану шегінен шығуды реттейтін нормалар қарастырылған. Алайда қажетті қорғанудың шегі туралы норма қылмыстық заңнамада әлі күнге дейін қарастырылмаған. Осындай олқылықтардың салдарынан, бүгінгі күні қылмыстық іс жүргізу тәжірибесінде алдын-ала тергеу кезінде қажетті қорғану немесе оның шегінен шығу фактілерінің орын алғандығын немесе алмағандығын анықтау қиындық тудыруда. Оның үстіне тергеу органдары қажетті қорғану немесе оның шегінен шығу фактілерін қалағандарынша бұрмалап, оларды өзге баптармен де саралап жібереді. Тіпті қажетті қорғану шегінен шығу әрекеттері қасақана кісі өлтіру болып сараланып кетіп жатады. Мұндай фактілер елімізде көптеп кездеседі. Осының барлығы Қазақстан Республикасының Қылмыстық заңнамасында қажетті қорғанудың нақты шегінің анықталмағандығының кесірінен. Осы мәселе бойынша көптеген ғалымдар әртүрлі пікірлер айтуда, олардың бірі қажетті қорғанудың нақты шегін қылмыстық заңнамада ашып көрсету қажет деп санаса, ал екіншілері ол қажеттілікті жоққа шығаруда. Әрине мұндай даудың шегі болмайды әр заңгердің өзінің ұстанымы, көзқарасы бар және олар сол алған бағытынан айнымайды. Дегенмен егер қылмыстық заңнамада қажетті қорғануға анықтама беріліп отырса және оның шегінен шыққаны үшін жауаптылық көзделсе, біздің ойымызша заң шығарушы орган міндетті түрде қажетті қорғанудың шегін қылмыстық заңнамада арнайы баппен көрсетуі қажет. Ресей ғалымы Э. Побегайлоның айтуынша қажетті қорғану және оның шегінен шығу институтын қолдану барысында тергеу және сот тәжірибесінде көптеген қателіктерге бой алдыруда, нәтижесінде кейбір жағдайларда кінәсіз адамдар да жазаға тартылып жатыр. Бүгінгі күні қажетті қорғануға қатысты тергеу және сот тәжірибесінде айыптау жағы басымырақ келеді, себебі қажетті қорғану шегінен шыққаны үшін жауаптылыққа тартылғандардың саны заңды қажетті қорғану мен салыстырғанда едәуір көп. Мұндай құбылыс қылмыстық заңнамада кеткен олқылықтың салдарынан дейді Э. Побегайло [2]. Расында Қазақстан Республикасының сот тәжірибесін алатын болсақ қажетті қорғану шегінен шыққаны үшін жауаптылыққа тартылғандардың саны әрекеті қажетті қорғану болып қысқартылған істерден санынан едәуір көп, сонымен қатар, қажетті қорғану шегінен шығу әрекеттері алдын-ала тергеу барысында қасақана кісі өлтіру болып сараланып кетіп жатыр. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының «Қажетті қорғану заңнамасын қолдану туралы» 2007 жылғы 11 мамырдағы №2 қаулысының 9-тармағына сәйкес, қажетті қорғану шегін дұрыс анықтау үшін және заңсыз қол сұғушылықпен одан қорғанудың сәйкестігін немесе сәйкессіздігін анықтау үшін, міндетті түрде әр іс бойынша: қол сұғушылықтың мінезін, оның қоғамға қауіптілігін, қол сұғушылық екпінін, одан қорғанудың сәйкестігін немесе сәйкессіздігін, қол сұғушыға келтірілген зиянның көлемін және т.б. жан-жақты бағалап қарау қажеттігі айтылады. Алайда жоғарыда аталған қаулыда қажетті қорғанудың нақты шегі қай кезден басталатыны көрсетілмеген [3]. 2007 жылы 27 сәуірде Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының пленарлық жиналысында қажетті қорғану заңнамасын қолдану мәселесі қаралды. Сонда Р. Юрченко өзінің баяндамасында, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 32-бабына сәйкес «егер қол сұғушылық қарулы шабуылмен ұштасса немесе қол сұғушылықтың мақсаты қорғанушыны өлтіру болса, қорғанушы тұлға қорғану барысында кісі өлтірсе немесе ауыр дене жарақатын келтірсе қылмыстық жауаптылыққа тартылмауы тиіс» мұндай жағдайда қылмыстық істі қысқарту қажет, ал егер іс сотқа кеткен жағдайда сот қорғанушыны ақтап шығару қажет деген [4]. Сонымен Р. Юрченко қажетті қорғану барысында кісі өлтіру немесе ауыр дене жарақатын келтіру тек қол сұғушылық қарулы шабуылмен ұштасса немесе қол сұғушылықтың мақсаты қорғанушыны өлтіру болса ғана рұқсат етілетінін айтып өтті. Біздің ойымызша Р. Юрченко Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 32-бабына бұрыс талдама беріп отыр, себебі 32-бапта қажеттi қорғану жағдайында қол сұғушы адамға зиян келтiру, яғни қорғанушының немесе өзге бiр адамның жеке басын, тұрғын үйiн, меншiгiн, жер учаскесiн және басқа да құқықтарын, қоғамның немесе мемлекеттiң заңмен қорғалатын мүдделерiн қоғамдық қауiптi қол сұғушылықтан қол сұғушыға зиян келтiру жолымен қорғау қылмыс болып табылмайды делінген. Сонымен қоса Қазақстан Республикасы Конституциясының 13-бабы кез-келген азаматқа өздерінің құқықтарын заңға қайшы келмейтін амалдармен қорғау құқығымен қамтамасыз етіп отыр [5]. Қажетті қорғану құқығы адамзатқа тумысынан беріледі және оны ол құқығынан ешкім айыра алмайды. Бүгінгі күні елімізде қажетті қорғану мәселесіне аз көңіл бөлінуде, оған дәлел сот тәжірибесінде орын алып жатқан көптеген кемшіліктер. Жоғарыда Р. Юрченко айтып өткендей егер қажетті қорғану барысында кісі өлтіру немесе ауыр дене жарақатын келтіру тек қол сұғушылық қарулы шабуылмен ұштасқан жағдайда ғана рұқсат етілетін болса, мұндай шектеулер орын толмас қасыретке әкеп соқтырады. Өйткені кейбір жағдайларда қарусыз жасалған қоғамға қауіпті шабуылдардың екпіні, олардың қоғамға қауіптілік дәрежесі қарумен жасалған шабуылдан да асып түседі. Мысалы, әйел адамға түрлі деңгейдегі дене жарақатын келтіру үшін ер адамға ешқандай қарудың қажеті жоқ, ол қаруды қолданбай ақ әйел адаммен білгенін істей алады, ал мұндай жағдайда нәзік жанды адам қалай қорғануы тиіс. Қажетті қорғану тақырыбына қатысты көптеген еңбектер жазылып жатыр, кандидаттық және докторлық диссертациялар қорғалып жатыр алайда айтылған проблемалар айтылған күйі қалуда. Мысалы Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 32-бабына соңғы рет өзгерістер 2002 жылдың 21 желтоқсанында енгізілді. Содан бері міне он жыл өтті, осы он жылдың ішінде қоғам елеулі өзгерістерге ұшырады, бұрын соңды кездеспеген қылмыстар
Қажетті қорғану және оның шегі ÌÅÌËÅÊÅÒÒІÊ ãîñóäàðñòâåííîå óïðàâëåíèå è ãîñóäàðñòâåííàÿ ñëóæáà 177
176 жасалып жатыр, оның ішінде жеке азаматтарға да қатысты, Мысалы он жыл бұрын интернет жүйесі арқылы адамдардың жеке өміріне қол сұғушылық болмаған, бүгінгі күні мұндай қылмыстар жиі кездеседі. Осындай қол сұғушылықтан азаматтар қалай өз беттерінше қорғана алады, бұл мәселе көптеген мемлекеттерді мазалауда. Қажетті қорғануға қатысты нормалар көптеген мемлекеттердің заңнамаларында орын алған, солардың ішінде: Польша мемлекетінің Қылмыстық кодексінің 25-бабынің 1-тармағы қажетті қорғану барысында келтірілген зияны үшін қылмыстық жауаптылықтан босатылатыны көрсетілген. Сонымен қатар, 25-баптың 2-тармағында қажетті қорғанудың шегі және қажетті қорғану шегінен шыққаны үшін жаза тағайындау тәртібі қарастырылған. Сонымен қоса, 25-баптың 3-тармағы қажетті қорғану шегінен шығып кеткен жағдайдың өзінде жауаптылықтан босатуды көздейді, егер қажетті қорғану шегінен шығу қол сұғушының заңсыз әрекетінің салдарынан қорқу, үрейленудің салдарынан жасалса. Осындай норма Германияның Қылмыстық кодексінің 33-бабында бекітілген, қорқудың, сасқалақтаудың салдарынан қажетті қорғану шегінен шықса қылмыстық жауаптылық жүктелмейді. Испанияның қылмыстық кодексінің 21-бабының 4-тармағында қажетті қорғанудың шегі көрсетілген, онда қорғану әдісі қол сұғушылық нысанымен сәйкес болу керек делінген [6]. Қажетті қорғану тек адаммен жасалатын қоғамға қауіпті әрекеттен қорғануға ғана рұқсат етіледі. Табиғи апаттың салдарынан немесе жануарлардың шабуылынан қорғану аса қажеттілік жағдайында жасалған әрекет деп сараланады. Осы мәселе бойынша да көптеген пікір таластар болуда, себебі жануармен жасалған шабуылда оның ішінде көп жағдайда итпен жасалғанда қорғануды аса қажеттілік деп тану мүмкін емес. Тек адамның заңсыз әрекетінен қорғануды қажетті қорғану болып есептеу азаматтардың құқықтарын шектейді, себебі жоғарыда айтып өткендей қажетті қорғану құқығы табиғи (естественный) құқық болып табылады, оны ол құқығынан ешкім шектей алмайды, егер ит адамға шабуыл жасаса ол одан қорғанады [7]. Егер біз жануарлармен жасалған шабуылдан қорғануды аса қажеттілік деп есептейтін болсақ аса қажеттіліктің міндетті бір белгісі қауіптің алдын алу үшін басқа амалдардың қалмауы қажет, Мысалы; егер көшеде кетіп бара жатқан адам кенеттен құлап ес-түсінен айырылып қалған жағдайда оған көмек беруші адам оған алдыменен өзі жәрдем беріп көруі қажет, ол көмектеспеген жағдайда ұялы байланыспен жедел жәрдем шақыртуы тиіс, ол болмаған жағдайда көлік жалдап немесе өзінің көлігі болған жағдайда науқас адамды көлігімен ауруханаға жеткізу қажет, ал егер олар болмаған жағдайда ғана көшеде тұрған көлікті айдап кетуге рұқсат етіледі. Осыған байланысты егер біз жануарлармен жасалған шабуылдан қорғануды аса қажеттілікпен саралайтын болсақ қорғанушы жануарға зақым келтіріп қорғанбас бұрын алдыменен шабуылдан құтылудың басқа жолдарын қарастыруы тиіс, ал мұндай шектеулер ата заңымызға қайшы келеді. Қорыта келе, қажетті қорғану және оның шегінен шығу әрекеттерін реттейтін Қазақстан Республикасының Қылмыстық заңнамасындағы нормаларын өз тозығына жетті, қоғам бір орында тұрмайды, ол үнемі модернизацияланып дамып отырады, осыған орай біздер де нормативтік құқықтық базаны жетілдіріп отыруымыз қажет, қажетті қорғану құқығы ол адамзатқа тумысынан беріледі және оны ол құқықтарынан ешкім шектей алмайды, мемлекет азаматтардың осы құқықтарының бұзылмауына кепіл болуы тиіс, ол үшін заңнама тұрғысында азаматтардың құқықтарының бұзылуына жол бермейтін нормалар бүгінгі күніміздің талабына жауап беруі тиіс.
В целях приведения отдельных норм Правил ведения и использования учета лиц, уволенных с государственной службы по отрицательным мотивам с законами Республики Казахстан «О воинской службе и статусе военнослужащих» №561-IV от 16 февраля 2012 года и «О специальных государственных органах» № 552-IV от 13 февраля 2012 года и дальнейшего совершенствования ведения и использования учета лиц, уволенных с государственной службы по отрицательным мотивам, руководствуясь подпунктом 4-1) статьи 11 Закона Республики Казахстан «О Прокуратуре», пРиказываЮ: 1. Внести в приказ Генерального Прокурора Республики Казахстан от 29 апреля 2011 года № 39 «Об утверждении Правил ведения и использования учета лиц, уволенных с государственной службы по отрицательным мотивам» (зарегистрированный в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 6986, опубликованный в газете «Казахстанская правда» от 23 июня 2011 года № 196 (26617)), следующие изменения: в Правила ведения и использования учета лиц, уволенных с государственной службы по отрицательным мотивам (далее – Правила), утвержденных указанным приказом: пункт 5 изложить в следующей редакции: «5. Основанием для постановки на данный учет является факт увольнения лиц, по отрицательным мотивам, перечисленным в подпунктах 3), 4), 5), 7), 7-1), 7-2), 7-3), 7-4) пункта 1 статьи 27 Закона Республики Казахстан «О государственной службе»; подпунктах 12) – 16) пункта 1 статьи 80 Закона Республики Казахстан «О правоохранительной службе»; в подпункте 13) пункта 1 статьи 26 Закона Республики Казахстан «О воинской службе и статусе военнослужащих»; подпункте 13) пункта 1 статьи 49 Закона Республики Казахстан «О специальных государственных органах»; пункт 6 изложить в следующей редакции: «6. Кадровой службой государственного органа (далее – уполномоченный государственный орган) по факту увольнения лица по отрицательным мотивам в течение 3-х рабочих дней с момента увольнения выставляется статистическая карточка учета лиц, уволенных по отрицательным мотивам формы №1-ОМ (далее – карточка) в территориальные управления в 2-х экземплярах, согласно приложению 1 к настоящим Правилам, а также копия приказа об увольнении и копия удостоверения личности лица, уволенного по отрицательным мотивам.» ; часть первую в пункте 10 изложить в следующей редакции: «10. Карточка подлежит подписанию руководителем и ответственным лицом кадровой службы (лицами, их заменяющими) органа, из которого уволен сотрудник. Руководитель и ответственное лицо в реквизитах 12, 13 указывают свою фамилию, должность и дату заполнения карточки»; Пункт 18 изложить в следующей редакции: «18. Проверке по учету подлежат все лица, претендующие на поступление на правоохранительную службу и на службу в специальные государственные органы»; Приложение 1 к Правилам ведения и использования учета лиц, уволенных с государственной службы по отрицательным мотивам, изложить в редакции, согласно приложению к настоящему приказу. 2. Комитету по правовой статистике и специальным учетам Генеральной прокуратуры Республики Казахстан (далее – Комитет) настоящий приказ направить: 1) для государственной регистрации в Министерство юстиции Республики Казахстан; 2) субъектам правовой статистики и специальных учетов и территориальным органам Комитета для исполнения. 3) Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на Председателя Комитета. 3. Настоящий приказ вводится в действие со дня его официального опубликования.
ÌÅÌËÅÊÅÒÒІÊ ãîñóäàðñòâåííîå óïðàâëåíèå è ãîñóäàðñòâåííàÿ ñëóæáà 178
179 приложение к приказу генерального прокурора Республики казахстан от 4 сентября 2012 года № 105 Приложение 1 к Правилам ведения и использования учета лиц, уволенных с государственной службы по отрицательным мотивам Форма
карточка учета лиц, уволенных с государственной службы по отрицательным мотивам формы №1-оМ (составляется кадровой службой органа) 1.___________________________________________________________________________ (наименование органа) 2. совершено: должностное лицо (1), лицо, приравненное к должностному (2), 2.1. совершено: акимом (1), судьей (2), сотрудником судебных органов (3), сотрудником Комитета по исполнению судебных актов МЮ (4); сотрудниками правоохранительных органов: прокуратуры (5), МВД (6), КУИС МВД (7), финансовой полиции (8), КТК МФ (9), противопожарной службы МЧС (10); сотрудниками органов: КНБ (11), военнослужащими МО (12), ВВ МВД(13), пограничной службы КНБ (14), Республиканской гвардии (15); служащие министерств: юстиции (16), финансов (17), Налогового Комитета МФ (18), образования и науки (19), сельского хозяйства (20), иностранных дел (21), нефти и газа (22), здравоохранения (23), индустрии и новых технологий (24), охраны окружающей среды (25), экономического развития и торговли (26), туризма и спорта (27), культуры и информации (28), труда и социальной защиты населения (29), транспорта и коммуникаций (30), информатизации и связи (36), Мчс (44); служащие агентств: по статистике (31), по управлению земельными ресурсами (32), по регулированию естественных монополий (33), по делам государственной службы (35), Национального космического агентства (38), по защите конкуренции (антимонопольное агентство) (43); Национального банка (39), Счетного комитета по контролю за исполнением республиканского бюджета (40), служащие акиматов и их структурных подразделений (41), служащие прочих государственных структур (42) ___________________________________________________________________________ (наименование ведомства) 3. Основания увольнения с государственной службы по отрицательным мотивам: статья 27 зРк «о государственной службе» п. 1: пп. 3 – представление административным государственным служащим заведомо ложных сведений о его доходах и имуществе (1), п.п.4 – несоблюдение обязанностей и ограничений, установленных ЗРК «О государственной службе» (2), пп.5 – непередача в доверительное управление имущества, принадлежащего на праве собственности (3), пп.7 – совершение коррупционного правонарушения (4), пп. 7–1 – вступление в законную силу обвинительного приговора суда (5), пп. 7–2 – прием на работу лица, совершившего коррупционное преступление, или лица, ранее уволенного за совершение коррупционного правонарушения (6), пп. 7–3 – прекращение уголовного дела по нереабилитирующим основаниям за совершение коррупционного преступления (7), пп. 7–4 – представление при поступлении на государственную службу заведомо ложных документов или сведений, которые могли являться основаниями для отказа в приеме на государственную службу (8); статья 80 закона Рк «о правоохранительной службе» ч. 1: п.12 – за грубое нарушение служебной дисциплины (20), п. 13 – за совершение проступка, дискредитирующего правоохранительный орган (21); п. 14 – в связи с совершением коррупционного правонарушения (33); п. 15 – вступление в законную силу обвинительного приговора суда или прекращение уголовного дела по нереабилитирующим основаниям (34); п. 16 за непредставление или искажение сведений, указанных в пункте 2 статьи 6 Закона РК «О правоохранительной службе» (35).
увольнение с воинской службы по отрицательным мотивам (22): 1. вступление в законную силу приговора суда о назначении военнослужащему уголовного наказания, в том числе условно, за исключением наказаний в виде ограничения по воинской службе и ареста (23); 2. освобождения от уголовной ответственности по нереабилитирующим основаниям (24); 3. лишение воинского звания в установленном законодательством Республики Казахстан порядке (25); 4. употребление при исполнении обязанностей воинской службы веществ, вызывающих состояние алкогольного, наркотического или иного опьянения (26); 5. отчисления из военного учебного заведения (военного факультета), за исключением случаев отчисления по состоянию здоровья и по семейным обстоятельствам (27); 6. систематического нарушения военнослужащим условий контракта (28); 7. занятия любыми видами оплачиваемой деятельности, кроме педагогической, научной и иной творческой деятельности (29); 8. нарушение военнослужащим мер безопасности, в том числе пожарной безопасности либо безопасности движения на служебном транспорте, которое повлекло тяжкие последствия (30);
9. отсутствия военнослужащего на службе без уважительной причины в течение трех и более часов подряд (31); 10. совершения виновных действий военнослужащим, непосредственно обслуживающим денежные средства или военное имущество, если эти действия дают основания для утраты доверия к нему со стороны командира (начальника) (32); 11. нарушения установленных требований по обеспечению режима секретности, повлекших разглашение или утрату сведений, составляющих государственные секреты, их носителей (33);
12. определенных трудовым и антикоррупционным законодательством Республики Казахстан (34). жүктеу/скачать 2,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|