Мемлекеттік тілде оқымайтын

-   Черными  и красными
-   Правильно,  а  почему  именно  черными  и  краснами
вы уже знаете.  Кто скаж ет мне почему?
-   Черный,  потому что это звук твердый и  слыш ится 
твердо,  а  красны й,  потому  что  звук  м ягкий  слыш ится
мягко.
-  Правильно, молодцы.
А теперь давайте  построим два домика для  них.  Все 
твердые звуки,  втом числе и звук 
ұ  
-  будут ж ить в чер­
ном домике, у которого стены толстые и твердые, а в крас­
ном будут ж ить все м ягкие'звуки у которого стены тон­
кие, здесь будет ж и ть и звук у. Мы с вами построем 2 до­
мика, а теперь поближе познокомимся с одним из ж и ль­
цов -  это звук ү. Повторяем ү, ү к нему из дальных стран 
приехали  его друзья.  Это слоги -  БҮ, ЖҮ, ҚҮ,  MY, CY, 
TY. Они очень дружные, они могут нам спеть о себе. Итак 
я пою, а потом вы тоже можете петь ә,ү,б,ж,қ,м,с,т. А  те­
перь  смотрим  на  эти  рисунки,  вспомним  вопроситель­
ные слова из прошлого урока.
-  Балалар мынау кім ?
-  М ынау бала.
-  Правильно, а дословно, если он мальчик, то говорим 
үл. Повторим үл. Мынау -  үл.
-  К ак слыш ится слово үл, твердо или мягко?
-  Твердо.
-  Смотрим дальш е. Мынау қүлаң. 
,
-  Балалар мынау не? 
#101ДОШВР{
-  Мынау қүлақ.
-  Балалар мынау м үры н. Это нос.
-  Мынау не?
-  Мынау мүрын.
-  Ребята, скаж ите правильно ли я  показываю.
-  Мынау ң үлақ (показываю дос)
-  Ж оқ. Ол мүрын.
-  Балалар, мүрын ба?(показываю уши)
-  Ж оң.  Мынау қүлаң.
Таңтаға бір ер бала, бір қы з бала ш ыгады.
-  А зам ат, сен тақтаға ш ы қ .
-  Балалар, А замат кім ?
134

-  Азамат -  үл.
— Сам ал үл ма?
— Ж оқ, ол ңыз.
-  Балалар, мынау үя. Это -  гнездо. Мынау қүлын (ж е­
ребенок). Повторяем.
— Ребята  у  звука ү есть  сосед  звук  ү.  Смотрим  все  в 
учебники. Оказывается и к нему тоже приехали его дру­
зья из дальних стран. Давайте знакомится с его друзья­
ми поближе: БҮ, ЖҮ, MY, CY, TY. Повторяем. Они тоже 
могут петь.
авайте все споем. Y, БҮ, ЖҮ, MY, CY, TY.
-  Ребята звук ү говорит нам, если мы не познакомимся 
с ним  поближе, то он переселится к своему соседу и оста­
вит  свой дом.  Ребята,  пусть он  останется  здесь,  давайте 
поможем ему. Итак, смотрим на следующие рисунки.
-  Балалар, мынау не? Мынау үй. Это дом.
— Мынау үй.
— Здесь слово 
уй, кун, устел
 как слышится, твердо или 
мягко?
-  М ягко.
Қорытынды:  Мы познакомились с наш ими гостями 
и со звуки ү и ү. Теперь давайте разгадывать загадки. Я 
загадываю их на русском,  а отгадки говорите на казах-
загадки
ше не приедут к  нам.
1. В огне не горит, и в воде не тонет, (күн)
2. Не золото, а блестит,
Не печка, а горит,
Не лампочка, а  висит  ? (күн)
3. Имеет четыре нож ки,
Стоит возле окош ка, (үстел)
посадим
в наш  паровоз и подпоем их песню все вместе и скажем 
им: Сау болыңыздар!
Ү, Б, Ж , Қ, М, С, Т,
Ү, БҮ, ЖҮ, MY, CY, TY
2 pern
135

I сыныпта үйге тапсырма берілмейді. Осылай деп бар- 
лы к дыбыстарды мүғалім үйретіп отырады. Қолданыла- 
тын көрнекілік: Дауысты дыбыстардың ж уан,  ж іщ ш к е 
топтары н  білу  бірыңғай  ж уан,  біры ңғай  ж ің іш к е сөз- 
дерді дүрыс оқуға, дүрыс айтуға көмектеседі. Дауыстар- 
дың ж уан,  жіндшке дауыстылары бар сөздерді ж ің іш ке 
о қ и д ы .  Д ау ы сты   д ы бы старды   о қ ы ту д а   к ей д е  қ а з а қ  
т іл ін ің   е р е к ш е л іг ін е   ж а т а т ы н   д а у ы с т ы л а р д ы   ға н а
оңытуга  болмайды.  Өйткені  орыс  тілім ен  үксас  кейбір 
дауы сты   ды бы стар  қ а з а қ   т іл ін д е   өзгеш е  ай ты л ад ы . 
Қ азақ тілінің дауысты дыбыстарын білгенде ғана оқуш ы 
сөзді  буынға  аж ы рата  алады .  Буы нды   білу  дүрыс  оңу 
үш ін,  мәнерлеп  оқу  үш ін,  сөздерді  дүрыс  тасы м алдау 
үш ін керек. Буын қүрайты н дауыстыларды білмей ол ар- 
ды  нөтнж елі  орындау  м үм кін емес.  Буы нды   білу сөзге 
екпінді дүрыс  түсіру  үш ін де  керек.  Ол  сөйлемдегі  ин­
то н ац и я,  ы р ға қ ,  дауы с  сазды лы ғы н   сақтап   сөйлеуге 
қаж ет.  Қ азақ  тілінде  вкпіннің  озіндік  врекш ілігі  бар. 
С онды ңтан  ф он ети кан ы   оқы туд а  оған  да  к ө ң іл   бөлу 
қаж ет. Е кпін, тасымал туралы грам м атикалы к үғымды 
оңуш ылар IV сыныптан бастап алады.
8.3. Д ау ы ссы з д ы б ы ста р д ы  үй рету
Қазаң тілінің дауыссыз дыбыстары ж үйесі,  олардың 
топтастырылу  жүйесі  бірінш і  сыныптан  бастал  үйреті- 
леді  де  өр  сы ны пта  күрделеніп  оты рады .  Қ атаң ,  үян , 
үпді,  ды бы старды ц  ай ты луы н ы ң   қ а за қ   тілін д е  ерек- 
шелігі бар.  Сондыңтан олардың әрқайсысына тән дыбыс- 
талу ерекш елігін білу керек.  Орыс тілінде де дауыссыз- 
ДаР  катаң,  үян,  үнді  болып болінеді,  сондьщтан  дауыс- 
сы зды ң  бүл  түрлерін  оңытуда  оқуш ы ны ң  ана  тілін ен  
алған біліміне  сүйену  керек.  Сонымен  бірге дауыссыз-
дардың бүл топтарының іш інде екі тілге ортак белгілері 
бар. Мысалы: с,п,т,м,б,з,д,ш,н,р сияқты  дауыссыздарды 
о қ ы ту   қ и ы н д ы ң   к е л т ір м е й д і.  А л  оры с  т іл ін д е   ж о қ  
қ,г,ң,һ дыбыстарын оқытуга мүғалім ерекше мон береді. 
Б ү л   д ы б ы стар д ы ң   о рф оэп и ясы н   о қ у ш ы д а  а л ға ш қ ы
136

күннёя бастап дүрыс ңалыптастыру мақсаты көзделеді. 
Оқушы  бүл  дыбыстарды  ана  тіліндегі  к,н,г,х  дыбыста- 
рына  үңсатып  айтады .  М үғалім  оларды ң  арасындағы 
айы рмаш ы лы қты   оңушы  санасына  ж еткізіп ,  олардың 
дүрыс айтылуын үнемі ңадағалап отырады.  Бүл дыбыс­
тарды  оқытуда  еліктеу,  салыстыру  әдісін  қолданады. 
Оқушы мүғалімнің бүл дыбыстарды айтуына еліктейді, 
мүғалімге ңосыла қайталайды, мүғалімнің буынды, сөз- 
ді айтуын мүңият тыңдайды. Орыс тілінде дауыссыз ды- 
быстар ж уан,  ж іңіш ке болып бөлінеді,  ал ңазақ тілінде 
дауыссыз дыбыстар жуан немесе ж іңіш ке болып бөлін- 
бейді.  Бірақ дауыссыздардың сөзде ж уан немесе жіңіш - 
ке  айтылуы  дауысты  дыбыстарға  байланысты.  Дауыс­
сыз  дыбыстардың  бүл  ерекш елігі  салыстыру,  тыңдау, 
ж атты қты ру ңайталау,  еліктеу өдістері арңылы үйреті- 
леді.  Дауыссыз  дыбыстарды үйрету  мынадай  жүйемен 
берілген:
Қатаң
Үяң
Үнді
П, Т,  К-Қ, Ш, Ь
Б, Д, Г, 3, Ж
М, Н, Ң, Y, Р, JI, Й, У
Қазаң  тілінің дауыссыз  дыбыстары  жүйесі  оқушыға 
топтастырылу арқылы үйретіледі.  Олардың өрңайсысы- 
на тән дыбысталу ерекшелігін білу керек, орыс тілінде де 
дауыссыздар ңатаң, үян, үнді болып бөлінеді. Сондыңтан 
дауыссыздардың  бүл  түрлерін  оңытуда оқуш ының  ана 
тілінен  алған біліміне  сүйенуге болады.  Сонымен  бірге 
дауыссыздардың бүл топтарының ішінде екі тілге ортақ 
белгілері  де  бар.  Мысалы:  с,п,т,м,б,з,д,ні,н,р  сияқты  да­
уыссыздар  оңытуда ңиындың  келтірмейді.  Қатаң,  үяң, 
үттлгі дауыссыздарды білу, оларды дүрыс айтуға ғана пай- 
далы  емес,  дауыссыздардың топтарын,  түрлерін білу де 
байланысты сөйлеуге ңызмет етоді. Сондықтан дауыссыз- 
дардың жүйесін білу қазақш а орфоэпияны дүрыс ңалып- 
тастыруға да, ойын дүрыс жеткізуге, дағдылануға көмек- 
теседі.  Орыс  тілінде  жоң  қ,ғ,ң,һ  дыбыстарын  оқытуда 
мүғалім ерекше мөн береді.  Оқушы бүл дыбыстарды ана 
тіліндегі к,г,н,х дыбыстарына үқсатып айтады.  Мүғалім 
бүл дыбыстарды оқытуда еліктеу әдісін, салыстыру өдісін
137

қолданады. Оңушы мүғалімнің бүл дыбыстарды айтуына 
еліктейді,  мұғалімге  қосы ла  қайталайды ,  м үғалім нің 
буынды,  сөзді  айтуын  м үқият тыңдайды.  Дауыссыз ды- 
быстардың  айтуын  меңгерту  -   үнемі  назарда болатын, 
үзақ жаттығуларды талап ететін күрделі мәселе. Дауыс­
сыз  дыбыстарды  үйрету өр сынып бойынша  күрделеніп 
келеді.  Бастауы ш   сы ны птарда  дауыссыз  дыбыстарды 
үйрету  практикалы қ түрғыда іске  асады.  Бүл  жағдайда 
мүғалім ойын түрлерін,  көрнекілік  түрлерін,  фонетика- 
л ы к  ж атты ғуларды   кеңінен  ңолдану  керек.  М ысалы, 
Ә.  Ж үн ісбектің   өдісі  бойы нш а  өр  дауыссыз  дыбысты 
табиғатқа бөліп, оларды тас, ағаш , аспан дыбыстары деп 
атаған оңуш ыларды ңызықтырады.  Осы кезде  "Филосо­
фия звука" атты суретті қолданған да тиімді жолдың бірі.
Осы сурет бойынша оңушылар ү яң  дауыссыздар ағаш- 
ңа орнатылғанын,  қатаң дауыссыздар тасқа орнатылға- 
нын,  үнді  дауыссыздар  аспанға  орнаты лғаны н  байңап 
бояуға кіріседі.
138

8.4.  Д ы б ы стар д ы ң  ай ты л у  үлгісі
(Ә Ж цшсбектің  эдісі  бойынша
)
"Ж ивые модели  звука"  —
  артикуляционные характе­
ристики звуков казахского язы ка.
Звук А — рот широко о ткры т, язы к оттянут назад, про­
износим твердо,  низко,  жестко.
Звук Ә — широко открыт рот, язы к продвинут вперед, 
произносим мягко,  высоко,  нежно.
Звук Ы -  рот почти закрыт, язык оттянут назад, произ­
носим твердо,  низко,  жестко.
Звук  I  -   рот  почти  закры т,  язы к  продвинут  вперед,
произносим мягко,  высоко, нежно.
Звук Ү -  рот почти закры т, губы округлены, язы к от­
тянут назад,  произносим твердо,  низко,  жестко.
Звук Ү -  рот почти закрыт, губы округлены, язы к про­
двинут вперед,  произносим мягко,  высоко,  нежно.
Звук О  -   вначале  рот почти закрыт,  губы сильно ок­
руглены, язы к оттянут назад, в конце призношения рот 
полуоткрываем,  произносим твердо,  низко,  жестко.
Звук Ө  -   вначале рот  почти закрыт,  губы сильно ок­
руглены ,  я зы к   продвинут  вперед,  произносим  м ягко,
высоко,  нежно.
Звук Е -  вначале рот почти закрыт, язы к сильно про­
двинут вперед, в конце произношения рот полуоткрыва­
ем, произносим мягко,  высоко,  нежно.
Звук П -  губы сомкнуты, язы к оттянут назад,  произ­
водим  напряженное,  глухое  размыкание  губ,  произно­
сим твердо,  низко, жестко.
Звук П -  то же самое, но язы к продвинут вперед, про­
износим мягко,  высоко,  нежно.
Звук  Б  -   губы  сомкнуты,  язы к  оттянут  назад,  про­
изводим ненапряженное,  звонкое размыкание губ,  про­
износим твердо,  низко,  жестко.
Звук Б -  то же самое, но язы к продвинут вперед, про­
износим мягко,  высоко,  нежно.
Звук М -  губы сомкнуты, язы к оттянут назад, произ­
водим полунапряженное,  звучное размыкание губ,  про­
износим твердо,  низко,  жестко.
139

Звук М -  то ж е самое, но язы к продвинут вперед, про­
износим м ягко, высоко, нежно.
Звук Т -  кончик язы к а смыкается с десно-альвеолом, 
язы к  оттянут  назад,  производим  напряж енное,  глухое 
разм ы кание,  произносим твердо,  низко,  жестко.
Звук Т -  то же самое, но язы к продвинут вперед, про­
износим м ягко, высоко, нежно.
Звук Д -  кончик язы к а смыкается с десно-альвеолом, 
язы к оттянут назад, производим полунапряженное, звон­
кое разм ы кание, произносим твердо,  низко,  жестко.
Звук Д — то ж е самое, но язы к продвинут вперед, про­
износим м ягко, высоко, нежно.
Звук Н — кончик язы к а смыкается с десно-альвеолом, 
язы к  оттянут назад,  производим ненапряженное,  звуч­
ное разм ы кание,  произносим твердо,  низко,  жестко.
Звук Н -  то ж е самое, но язы к продвинут вперед, про­
износим м ягко,  высоко, нежно. 
>
Звук Қ  -   задн яя  спинка  язы к а смыкается с  малень­
ким   язы чком ,  язы к  сильно  оттянут  назад,  производим 
I  напряж енное,  глухое разм ы кание,  произносим твердо, 
низко,  ж естко. 
і
 
н
  .•
Звук К -  средняя спинка язы ка смыкается с тердым 
небом,  язы к   сильно  продвинут  вперед,  производим  на­
пряж енное, глухое размы кание, произносим м ягко, вы ­
соко,  нежно.
Звук Ғ -  меж ду задней спинкой язы к а и маленьким 
язы чком  образуется у зк ая щель (в начале слова полнос­
тью смы кается), язы к  сильно продвинут вперед, воздух 
проходит полу напряж енно, звонко, произносим твердо, 
низко,  жестко.
Звук Г -  между средней спинкой язы к а и твердым не­
бом  образуется  у зк ая  щ ель  (в  начале  слова  полностью 
смыкаю тся), язы к сильно продвинут вперед, воздух про­
ходит  полунапряж енно,  звонко,  прозносим  м ягко,  вы ­
соко,  нежно. 
{
Звук  Ә  -   задняя  спинка  язы к а смыкается  с  малень­
ким  язы чком , язы к сильно оттянут назад, воздух прохо­
дит через нос, производим ненапряженное, звучное раз­
мыкание,  произносим твердо,  низко, жестко.
140

Звук Ә -  средняя спинка язы к а смыкается с твердым 
небом,  язы к сильно продвинут вперед, воздух проходит 
через  нос,  производим ненапряженное,  звучное размы ­
кание, произносим м ягко, высоко, нежно.
Звук С -  язы к оттянут назад,  кончик язы ка с десно- 
альвеолом образует круговую щель, воздух проходит на­
пряж енно,  глухо,  произносим  твердо,  низко,  жестко.
Звук С -  то же самое, но язы к продвинут вперед, про­
износим м ягко, высоко,  нежно.
Звук  3 -  язы к  оттянут назад,  кончик язы ка с десно- 
альвеолом образует круглую щель, воздух проходит по- 
лунапряженно, звонко, произносим твердо, низко, жест­
ко.
Звук 3 -  то же самое, но язы к оттянут вперед, произ­
носим м ягко, высоко, нежно.
Звук Р -  кончик язы ка с десно-альвеолом образует пре­
рывистый  контакт,  производим  ненапряженное,  звуч­
ное дрожание,  произносим твердо, низко,  жестко.
Звук Р -  то же самое, но язы к продвинут вперед, про­
износим мягко,  высоко, нежно.
Звук Ш -  язы к оттянут назад, кончик язы ка с альвео­
лой образует плоскую щель, воздух проходит напряж ен­
но, глухо, произносим твердо, низко, жестко.
Звук Ш -  то же самое, но язы к продвинут вперед, про­
износим м ягко, высоко, нежно.
Звук Ж  -  язы к оттянут назад, кончик язы ка с альвео- 
лом  образует плоскую  щель (в  начале  слова полностью 
смыкается), воздух проходит полунапряженно,  звонко, 
произносим твердо,  низко,  жестко.
Звук Ж  -  то же самое, но язы к продвинут вперед, про­
износим м ягко, высоко, нежно.
Звук Л  -  язы к оттянут назад, кончик язы ка смыкает­
ся с альвеол ом,  воздух проходит по бокам напряженно, 
звучно, произносим твердо, низко,  жестко.
Звук Л  -  то же самое, но язы к продвинут вперед, про­
износим мягко, высоко,  нежно.
Звук Й -  язы к оттянут назад, задняя спинка язы ка с 
маленьким  язы чком  образует узкую  щель,  воздух  про­
141

ходит  ненапряж енно,  звучно,  произносим  твердо,  низ­
ко,  жестко. 
Ц 
Звук Й — язы к продвинут вперед, спинка язы ка с твер­
дым небом образует узкую щель, воздух проходит нена­
пряж енно, звонко, произносим мягко,  высоко, нежно.
Звук У - язы к оттянут назад, губы образуют круглую 
щ ель, воздух проходит ненапряженно, звучно, произно­
сим твердо, низко, жестко.
Звук У -  то ж е самое, но язы к продвинут вперед, про­
износим м ягко,  высоко, нежно.
8.5.  Ф о н ети к ал ы қ   ж атты гу л ар
Ж аңы лтпаш тар
А латау да неше шъщ бар? 
Қаратауда неше ш ы ң бар? 
А латау да бір мың ш ы ң бар, 
Қаратауда бір мы ң ш ы ң бар.
Сүмбі сүңгі ме, 
Сүңгі сүмбі ме? 
Сүңгі сүмбі емес, 
Сүмбі с үңгі емес.
Дүкенде ара балы бар ма? 
Айша қанша арша алса
Ара балын барып ал.
Ғайш а сонша арш а алады.
Топ-топ боп топырлап, 
Топтасңан тоқы лдақ. 
Тоқтамай томарды, 
Тоңпактап тоқылдат.
Сыныпта аң бор бар, 
Көк бор бар.
Коп бор бар.
ӘНДЕР
Мектеп вальсы
Созін ж азған: С.Ж иенбае 
Әнін ж азған: Б.Ғизатов.
Келді коктем далаға, 
Келді сүлу ш агала. 
Аспандагы аң ңүстар, 
Айдын колді арала.
142

Қайырмасы:
 
A -а, нұрлы көктем
Гүл көктемді ңарсы алып,
Би билейміз,  өн салып.
Бейне сонау ңүс әні,
Арман биік үшады.
Күндей ыстық ңашанда 
Мектеп — ана ңүшағы.
Ңайырмасы:
Үмытпаймыз  өмірде,
Ж үрсек те аспан төрінде,
Мектеп -  ана күлімдеп,
Сен түрасың көңілде.
Қайырмасы:
Туған жер
Сөзін ж азған: Ш.Сариев, 
Әнін  ж азған:  К.Дүйсекеев.
Ж айлау гүлге түнатын,
Атам, өжем түратын.
Мен ауы лды ,  мен ауылды сүйемін.
Көше гүлге түнатын,
Папам, мамам түратын,
Мен қ аланы,  мен қаланы  сүйемін.
Мен ңаланы, мен қаланы  сүйемін.
Атам, әжем мекені,
Папам, мамам мекені,
Туған жерді, туған жерді сүйемін 
Туған жерді,  туған жерді сүйемін!
143

Ойыншың
Н .Ш үкенов,
Ғ.Ж үбанов.
Ойыншың, ойынш ың 
Сен неге күлмейсің? 
Б ір ауыз ж аңсы  сөз 
Айтуды білмейсің.
Ж аны ңда бөрі өзір, 
Көмпитің алдыңда. 
Неге сен жемейсің,
Өкпелеп ңалды ң ба?
Б асқа бір ойынш ық,
Ж олы қса кезі кеп 
Әкеме айтамын,
Әпер дем тезірек.
Сылдырмаң
Ж .  Әлімбекүлы, 
Ж .Бөдеш ов.
Бір тынбайды сылдырмаң, 
Қ олы мы зға ңанш а алсақ. 
Ж аңсы  екен сылдырмаң,
Қолымызда сылдырмаң, 
Сылдыр-сылдыр етеді. 
А ягы м ы з тыпылдап 
Өзі билеп кетеді.
Н агы з биші өстеді, 
Тыпылдатып  билейміз. 
К езек-кезек  өкш ені, 
—, 
Ты ңы лдаты п  билейміз__
\2Рет-
Би билесек, өн айтсак.
Өлевдер
Қьіс
Қандай ңызың  қыс деген?! 
Бөрін  шебер  істеген. 
Баңш а-бауды, тауды да 
Бояған аң түспенен.
144

Көктем
Көктем күні шуаңты,
Көктем күні қуатты.
Мал ж ағалап сауатты,
Сай-сал амен су аңты .
К уз
Ңамба толды астыңңа,
Алғыс саған, алтын күз!
Бір уыс дөн ш аш ты қ та,  !
Қап-ңап қауы н алдың біз.
Көбелек
А қ қанатты  көбелек,
Көк ңанатты көбелек,
Ңызыл қанат көбелек 
Бақш ам ы зға келіп кет.
Ж үм бақтар
Ж аны  ж оқ болса да, 
Есігі бар төбесінде,
А қы лы  адам ісін істейді. 
Отьфасың келесің де
(
кітап) 
(парта)
Е кі ауылдан ш ы ққан аңш ы жігіттер,
Бір түлкіні індетуден үміткер.
(футбол ойыны
)
Өзі сондай нәзік,
Су қүйсаң кетеді.
А лақаны н ж азы п.
(гул)
"Ж айы м бөлек,  үйім бөлек.
А улақ, аулаң ж үрівдер” деп,
М аңайына ж ан жуытпас,
Қоңыр-соңыр,  ш аң жуытпас.
(сыпыреыш)
10-136
145

Көлік десем,  көлік емес,
Ж егілетін  ж ы лңы   емес.
Тундрада талайы  
Сүйретіп ж үр ш ананы.
(ит)
Сүрақтар:
1 Қазаң тілінің дыбыстарын дүрыс айтуға дағдыландыру- 
дың маңызы неде? 
!>'«***  , . ?
2.  Дыбыстарды дүрыс  айтуға дағдыландырудың жолы.
3.  I-IV  сынып  оқулығы  бойынша дауысты  дыбыстарды 
үйрету жүйесі. 
Щ'  '
4.  Дауысты дыбыстарды үйрету әдісі.
5. Дауыссыз дыбыстарды үйрету жүйесі.
6.  Дүрыс сөйлеуге дағдыландыру жұмыстары.
Тапсырма:
1.  Сыныпқа  арналған  дауысты  дыбыстарды  үйретуде 
сабаң жоспарын  жаса.
2 .  Философия  звука"  суретін боя.
3-  Дауыссыз  дыбыстарды үйретуге  арналған сабақ  жос­
парын  жаз. 
" 
1 ’
4.  Қазақ тілі ңиын дыбыстарын үйрету әдістерін бір сабақ 
бойынша дәлелде.
5.  Фонетикалың  жаттығуға арналған ңосымша  матери­
алды жинақта,  оның ңолдану жолын айтып бер.
Әдебиеттер:
1.  Ә. Ж үнісбек.  Ф онетиканы үйрету. -  А .,  2003.
2.  Ә. Ж үнісбек.  Ф онетикалы қ ойындар. -  А .,  2003.
3.  А .М .Қүдайбергенова.  Қ азаң тіл і. -А л м а т ы , 2002.
4.  Г.К.Досмамбетова, К.Д.Торғаева. М еніңңазақтілім. 
-А л м аты , 2002.
146

9 -Т А Р  А У
Қ А З А Қ  Т ІЛ ІН ІҢ  ЛЕКСИ К АСЫ Н ОҚЫ ТУ
Жоспар:
1. Сөз мағынасын түсіндіру.
2.  Оқушының сөздік ңорын байыту.
3. Фразеологияны оқыту.
9.1. Сөз м ағы н а сы н  түсіндіру
Қ азақ тілі -  өте бай тілдердің бірі. Қ азақ тілін екінш і 
тіл ретінде  оңытңанда,  қазаң  тілінің  бай  сөздік  қорын 
оқуш ыға меңгерту мақсат еті лмейді. Со л бай сөз дік кор- 
дан  оқы ты луға тиісті  сөздер  ғана  таңдалып  алынады. 
Оқытуға  тиісті  сөздерді  таңдап  алудың ғылыми  негізі 
бар. Сол сияқты  өр сыныпта, өр сабаңта шамамен қанш а
сөз уйретілетіні де оқулы қтарда бар.
Оңушыға ңазақ тілінің лексикасынан білім беру тілді 
оқытудағы өте жауапты мөселелердің бірі болып санала- 
ды.  Лексикадан  білім  беруде  оқушыны  қазақш а сөйлеу 
қаж еттігіне  қарай бейімдеу  керек.  Тілді  оқыту кезінде 
сөздің көп мағыналығы да бірсыпыра ңиындың келтіреді. 
Сөздің омонимдік, синонимдік ңасиеттері де сөз мағына- 
сын меңгеруді ауырлататын жағдайлар. Сондыңтан оқу- 
тттт.тктн сөз мағынасын жаңсы түсінуге қол ж еткізуі мү- 
ғалімнің  оған  мөн  беріп,  ерекше  көңіл  аударуын  керек 
етеді. Сөйлем, мөтін, қолданыс — сөз мағынасының айна- 
сы, сөз мағынасын сөз тіркесінде, сөйлемде, мөтінде ғана 
аыық нақты білуге болады.  Мысалы:  көйлектің жағасы, 
өзеннің жағасы, жағада тұру, жағаны жуу сияқты тіркес- 
терде  ж аға  сөзі  өр  түрлі  мағынада  қолданылады.  Осы

жүктеу/скачать 11,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: