Microsoft Word Послед doc
зор болса , киіз қазық жерге кірер. Қыс қатты болса да
жүктеу/скачать 0,83 Mb. Pdf көрінісі
|
| зор болса
, киіз қазық жерге кірер. Қыс қатты болса да , мал аман шықты». Бұл екі сөйлемнің де баяндауыштары зор, қатты сапалық сын есімдері мен бол көмекші етістігіне –са шартты рай жұрнағының түйдектелуі арқылы жəне екінші сөйлемнің баяндауышына да күшейткіш шылауының тіркесуі арқылы жасалып тұр [4, 306-307 бб.]. А. Байтұрсыновтан кейін құрмалас сөйлем синтаксисін зерттеген ғалымдардың – Қ. Жұбанов, А. Ысқақов, С. Жиенбаев, С. Аманжолов, Н.Т. Сауранбаев, Т. Қордабаев, Қ. Есенов, Р. Əмір, Б. Сағындықұлы, Т. Ермекова. Қ. Жұбанов «Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер» деген еңбегінде жай сөйлем, жалаң, жайылма сөйлемдерді қарастырып, оларға анықтама береді. Автор: «Сөздің дауыс сазын негізінде үш ірі топқа айыруға болады» - деп «1. Хабар сазы. 2. Леп сазы. 3. Сұрау сазы» - деп атайды. «Жалаң сөйлем, жайылма сөйлем, сабақтас сөйлем тағысын-тағылардың əрқайсысы хабар сазды да, леп сазды да, бола береді. Мұның керісінше бұл соңғылардың əрқайсысы жалаң да, жайылма да, сабақтас та т.т. бола береді. Өйткені сөйлемді жалаң, жайылма, күрделі жеткіліксіз деп таптастыру – сөйлемнің мүше құрылысына қарай таптастырғанымыз да, хабар сазы, сұрау сазы деп жіктеу – сөйлемнің дауыс құрылысына, əніне, сазына қарай таптастырғанымыз. Сондықтан мүше құрылысы, тіпті сөздігі (лексикасы) жағынан бір-ақ түрлі болатын сөйлем, сазы жағынан түрлі-түрлі болуы мүмкін» - [5, 217-218 бб.] деп автор түсініктеме береді. Қ. Жұбановтың бұл еңбегінде баяндауыш туралы сөз болғанымен, есімді, етістікті баяндауыш деп пікір қозғамаған. Дегенмен, мына мысалдардан есімді баяндауыштарды байқадық: «-Менің кітабымның түсі көк. – Көк ? Қой, қайдан көк болсын, қара шығар» . Осы жерде автор: «Міне, мұндағы екі сөйлемде де жүктеу/скачать 0,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|