Microsoft Word Послед doc
жүктеу/скачать 0,83 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Жүзбай бар. Жаңа мұның жолдасы қара тамыр Дадан бар. Еріп жүрген соңында қырық-отыздай адам бар »
- іргелес
| -Лепті сөйлем: Уф, алла! Тамаша қарағанға нұрың қандай!
А. Байтұрсынов жай сөйлемге мынандай анықтама береді: «Сұраусыз, лепсіз, тілексіз айтылған сөйлемдердің бəрі жай сөйлем деліп аталады» - деп «Өзің қойған зекетші, біздің елде Жүзбай бар. Жаңа мұның жолдасы қара тамыр Дадан бар. Еріп жүрген соңында қырық-отыздай адам бар »-деген мысалдар арқылы көрсетеді. Бұл мысалдардан көбінесе баяндауышы «бар» сөзі арқылы жасалып отырғанын көреміз, тек бір ғана сөйлем: «Ат ерінді келеді, ер мұрынды келеді» - деп етістікті баяндауыш түрін берген. Автор: «Сөйлемдер арасында екі түрлі жақындық болады. Бірі – ішкі, бірі – тысқы. Ішкі жақындық - мағана жүзіндегі жақындық. Мағына жақындығынан басқа жақындық жоқ сөйлемдер іргелес деліп, мағына жақындығынан басқа қисын жақындығы бар сөйлемдер құрмалас деліп аталады» - дейді. Автордың іргелес сөйлемдерінде де есімді сөйлемдерді кездестіреміз, мысалы: «Күн ашық. Тоғайлар шат. Ың- жың орман. Сыбағама қоңыр қаз. Үлесіме үш үйрек. Осы сөйлемдердің баяндауыштары ашық, шат сын есімді, орман, жалпы есімді, қоңыр қаз, үш үйрек күрделі есімді баяндауыштар арқылы берілген [4, 296-302 бб.]. Салалас құрмаластың: жиылыңқы, қайырыңқы, айырыңқы, сұйылыңқы, қойылыңқы деп бес түрге бөліп көрсетеді. А. Байтұрсыновтың салалас құрмаластың сұйылыңқы қиысу түріне берген мысалында да: «Сабыр түбі сары алтын, сарғайған жетер мұратқа, асыққан қалар ұятқа не болмаса Шалқайғанға шалқай, пайғамбардың ұлы емес , еңкейгенге еңкей, атаңнан қалған құл емес ». Сабақтас құрмалас сөйлемдерді басыңқы жəне бағыныңқы мүшенің атауымен аталатындығын көрсетеді: бастауыш бағыныңқы, анықтауыш бағыныңқы, толықтауыш бағыныңқы, мезгіл пысықтауышының бағыныңқысы, мекен пысықтауышының бағыныңқысы, сын пысықтауышының бағыныңқысы, 11 себеп пысықтауышының бағыныңқысы, мақсат пысықтауышының бағыныңқысы, шартты бағыныңқы, ереуіл бағыныңқы. Автордың толықтауыш бағыныңқы берген мысалынан есімді құрмалас сөйлемді кездестіруге болады: «Кім жалқау болса, жоқтық соған жолдас ». Сондай-ақ шартты бағыныңқы жəне ереуіл бағыныңқы түрлерінде де құрама баяндауышты есімді сөйлемдер кездеседі: «Тоқпағы жүктеу/скачать 0,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|