Meirhanova A.S., Iskendirova R.A
BIOLOGICAL FEATURES OF THE PEST CYDIA POMONELLA L IN THE
SOUTHEASTERN OF KAZAKHSTAN
The main object of research - Сydia pomonella L. When used conventional studies in
entomology and plant protection techniques.
To monitor the seasonal dynamics of flying butterflies and the establishment of optimal
timing of treatments used pheromone disruptor, pheromone traps, trapping zone and analysis of
infected apple fruit.
Keywords: wrecker, phytosanitary monitoring, biological product, insecticide, feromonny
trap, lovchy belts
ƏОЖ 631.452;635.21
Мұсаханова Ұ.Н., Апушев А.Қ.
Қазақ ұлттық аграрлық университеті
КАРТОПТЫҢ ЫСТЫҚҚА ТӨЗІМДІ ЛИНИЯЛАРЫН БАҒАЛАУ
Аңдаптпа
Мақалада жасушалық селекция əдісімен алынған картоптың ыстыққа төзімді
линияларын жылыжай жағдайында бағалау нəтижелері талданған. Ыстыққа төзімділігі
бойынша 2-07-02 жəне 1/8 линиялары ерекшеленді. Жылыжай жағдайында сынауықтық
өсімдіктердің 79%-ы бейімделіп, құрғақшылыққа төзімділігі бойынша 2-07-02 жəне 1/8
линиялары, ал өсу қарқыны бойынша 1/8, 8/1, 3/2 линиялары ерекшеленді. 1/8 линиясы-
ның өнім түзу əлеуеті жоғары екендігі дəлелденді.
Кілт сөздер: картоп, ыстыққа төзімділік, линия, регенерант өсімдік.
Кіріспе
Қазақстан Республикасында өсірілетін дақылдардың ішінде картоп негізгі азық-түлік
өнімі ретінде бағалы ауылшаруашылық дақылы. Егіс көлемі 170 мың га. Топырақ-
климаттық жағдайлардың өзгеруімен байланысты бұл дақылдың өнімділігі жыл сайын
төмендеуде. Өнімділіктің төмендеуіне əсер ететін экологиялық шектеуші факторлардың
бірі жоғары температураның əсері мен құрғақшылық жəне бұл факторлар Қазақстанның
оңтүстік-шығыс аймақтарының топырақ-климаттық жағдайы картоп дақылының өсіп-
дамуы үшін шектеуші фактор болып отыр. Көбінесе жаз айларында күндізгі ауа
температурасы 35-40°C–тан асқанда картоп өсімдігі үшін өте қолайсыз жағдай
туындайды. Осы кезеңде картоп өсімдігі температуралық күйзеліс жағдайында болады,
бірақта өсімдіктердің сыртқы түрінен күйзелістің ешқандай белгілері байқалмайды.
Осыған қарамастан дəл осы кезеңде жоғары атмосфералық температураға төзімсіз
өсімдіктер өзінің тұрақтылығын жоғалтып, вирустық инфекцияларға төзімділігі,
физиологиялық үдерістердің қарқыны төмендейді. Жаз айларының ішінде шілде айы
картоп өсімдігі үшін өте қиын кезең, өйткені осы уақытта жаппай түйнек түзілу кезеңі
басталады. Осығын байланысты жоғары атмосфералық температура əр түпте түзілетін
түйнектердің сандық қатынасына кері əсер ету арқылы көрініс береді. Сондықтан,
өсімдіктердің жоғары температуралық ауытқуларға төзімділігі жоғары болса, соған сəйкес
əр түпте түзілген түйнектер саны да көп болады.
47
Зерттеу əдістемелері жəне материалдары
Зерттеу объектілері
Картоп өсімідігінің 3/2, 1/8, 8/1, 2-07-02, 25-07-01,24-07-02 сомаклондық линиялары
мен Ақсор, Тоқтар Нəрлі, Нартау, Жуалы соттары.
Зерттеу мақсаты
Жасушалық селекция əдiсі арқылы алынған жоғары температураға жəне ыстыққа
төзiмдi картоп линияларын сынақтан өткізу.
Зерттеу міндеттері
Белгіленген мақсатқа сəйкес зерттеулердің міндеттері келесідей:
- жасушалық селекция негізінде алынған картоптың жоғары температураға жəне
құрғақшылыққа төзімді жасушалық регенерант-өсімдіктерін жылыжай жəне танаптық
жағдайына бейімделушілік ерекшеліктерін зерттеу;
- жоғары температураға жəне құрғақшылыққа төзiмдi қасиеттерiмен ерекшеленетiн
картоптың бастапқы материалының танаптық жағдайда өсіп даму ерекшеліктерін зерттеу;
- картоп линияларын танаптық жағдайда жоғары атмосфералық температура мен
құрғақшылыққа сынап, өнімділігін анықтау;
Зерттеу нəтижелері жəне талдау
Картоптың іріктеліп алынған линияларының жоғары температуралық күйзеліске
шыдамдылығын бағалау үшін температураны өзгерте отырып, ақуызы құрамының
өзгеруін анықтау əдісі (денатурация) қолданылды.
Картоптың сомаклондық линияларының 6 генотипі бағаланды: 3/2, 1/8, 8/1, 2-07-02,
25-07-01 жəне 24-07-02.
Ыстыққа төзімділік Мацкой əдісі бойынша бағаланады.
Бақылау нұсқасы ретінде ыстыққа төзімді Ақсор сорты алынды.
Кесте 1. Картоптың сомаклондық линияларының ыстыққа төзімділік деңгейін бағалау.
Сорттар,
линиялар
40
0
С
50
0
С
60
0
С
70
0
С
балл % балл
%
балл
%
балл %
Аксор 1
1-5
5
≥50 5 ≥50 5 ≥50
2-07-02 0 0 1 1-5 2 5-15
4 40-50
24-07-02 1 1-5 5 ≥50 5 ≥50 5 ≥50
1/8
0 0 1 1-5 4 5-15
4 40-50
25-07-01 2 5-15
4 40-50
5 ≥50 5 ≥50
8/1
1 1-5 2 5-15
4 40-50
5 ≥50
3/2
4
40-50
5
≥50 5 ≥50 5 ≥50
6 генотиптің тəжірибелі линияларының ыстыққа төзімділігі бойынша салыстыру
көрсеткендей, 2-07-02 жəне 1/8 линиялары ыстыққа жоғары төзімділігімен ерекшеленді.
Осы линиялар өсімдіктерін температураны 50
0
С бастап 70
0
С дейін жоғарылатқан
кезде басқа нұсқаларға қарағанда олардың зақымдану деңгейі əлде қайда төмен, 70
0
С
жағдайында жапырақтардың 40-50% зақымданған.
Картоптың супер-супер элита түйнектерін алу үшін 3/2, 1/8, 8/1, 2-07-02, 25-07-
01,24-07-02 сомаклондық линиялары мен Ақсор, Тоқтар Нəрлі, Нартау, Жуалы
картоптарының бастапқы материалдары 28.05.2014 ж. Алматы облысының «Орман
көшеттігі» АҚ жылыжайына егілді.
48
Кесте 2. Жылыжайға көшіріп отырғызылған сынауықтық өсімдіктердің бейімделіп
өсу əлеуеті
Картоп
сорттары мен
линиялары
Сынауықтық өсімдіктер саны, дана
Отырғызылғаны Тірі қалғаны Өліп қалғаны
2 3
4
Аксор
200
190 (95%)
10
Тохтар 179
161
(90%)
18
Нəрлі 242
205
(85%)
37
Нартау 125
48
(38%)
77
Жуалы 51
17
(33%)
34
2-07-02 172
140
(81%)
32
24-07-02 141
71
(50%)
70
25-07-01 57
45
(79%)
12
1/8 332
318
(96%)
14
8/1 91
78
(86%)
13
3/2 129
84
(65%)
45
Барлығы
1719 (100%)
1357 (79%)
362 (21%)
Жылыжайда сауықтырылған материал өсіру кезінде картоптың сынауықтық
өсімдіктерінің өсуі, дамуы мен қалыптасуына оң ықпал ететін іс-шаралар кешені іске
асырылды. Өсімдіктердің дамуы кезеңінде бітелер арқылы таралатын вирустармен жаппай
зақымдалуының алдын алу үшін жылыжайлар мен көшеттерді өңдеу жұмыстарынан
тұратын агротехникалық жəне агросанитарлық іс-шаралар өткізілді.
Сауықтырылған көшет материалдарын алу барысындағы жауапты кезең –
сынауықтық өсімдіктерді ( in vitro) табиғи жағдайға ( in vivo) көшіру болып саналады.
Регенерант өсімдіктер мен сомаклондар үшін табиғи климаттық жағдайлар
(температуралардың кенеттен ауысуы, жарық жəне су режимі) белгілі бір деңгейде
олардың ұласып өсуіне ықпал ететін күйзелістік факторлар болып табылады.
Жылыжайға 1719 сынауықтық өсімдік отырғызылды, сорттар мен линиялар
бойынша олардың саны 57 мен 332 аралығында болды. Жылыжай жағдайына олардың
1357 данасы немесе 79%-ы бейімделді. Əрі қарай ұласып өсіп кеткендердің ішінде ең
жоғары көрсеткішке Ақсор (95%) жəне Тоқтар (90%) сорттары, 1/8 (96%), 8/1 (86%), 2-07-
02 (81%) линиялары ие болды. Нəрлі сортының, 25-07-01 линиясының бейімделу
əлуеттері тиісінше 85 жəне 79% болды. Жуалы, Нартау сорттарының (33, 38%) жəне 24-
07-02 линиясының бейімделу əлуеттері əлдеқайда төмен болды (50%).
Зерттеулердің қорытынды кезеңі өнімін жинау жəне алынған деректерді статисти-
калық өңдеу болды. Картоп линиялары мен сорттары өнімділігінің нəтижелері 3 - кестеде
берілген.
Сорттар мен линиялардың өнімділігі төмендегі көрсеткіштер бойынша анықталды:
- 1 түптегі түйнектер саны;
- түйнектердің орташа салмағы;
- 1 түптен алынатын түйнектердің жалпы салмағы.
Кесте 3. Егістік танаптағы картоптың сынауқтық өсімдіктерінің өнімділігі
Сорттар мен
линиялар
1- Өсімдіктегі
түйнектер саны
Түйнектердің
орташа салмағы, г
1-өсімдіктегі
түйнектер самағы, г
Аксор 10,9 44,3
516,6
Нарли 13,4 49,9
602,0
49
Тохтар
10,8
54,2
587,5
Нартау
10,6
68,5
726,0
Жуалы
6,0
39,0
94,0
25-07-01 линия
8,9
32,4
309,6
8/1 линия
11,3
47,4
557,3
1/8 линия
14,0
46,8
698,0
2-07-02 линия
13,3
30,9
422,4
3/2 линия
9,9
46,6
513,5
24-07-02 линия 10,4
38,6
426,6
Қол жеткізілген нəтижелерге жасалған талдау 1/8 линиясының жоғары өнімділікке
ие екендігін көрсетті. Аталған линияның бір түбі 14,0 түйнек салған, 1 түптен алынған
түйнектердің орташа салмағы 47,4 г. жəне түйнектердің жалпы салмағы 557,3 г. Жуалы
сорты мен 25-07-01 линиясының өнімділігі басқа нұсқалармен салыстырғанда біршама
төмен болды. Бұл əрбір сорт пен линияның өзіне тəн өнімділік деңгейіне ие
болатындығын дəлелдейді.
Қорытынды
Зерттеу нəтижелері бойынша ыстыққа төзімділігі бойынша 2-07-02 жəне 1/8
линиялары ерекшеленді. Жылыжай жағдайында сынауықтық өсімдіктердің 79%-ы
бейімделіп, құрғақшылыққа төзімділігі бойынша 2-07-02 жəне 1/8 линиялары, ал өсу
қарқыны бойынша 1/8, 8/1, 3/2 линиялары ерекшеленді. 1/8 линиясының өнім түзу əлеуеті
жоғары екендігі дəлелденді.
Литература
1 Красавин В.Ф. Селекция картофеля на юге-востоке Казахстана. - Алматы: 2009. -
224 с.
2 АпушевА.К. , Сулейменова С.Е., Егизбаева Т.К., Даминова Р.К., Сарсенбаев Т.К.
Клеточная селекция картофеля на засухоустойчивость. Известия НАН РК, 2014, №1, С.
32-34.
3 АпушевА.К., Сулейменова С.Е., Егизбаева Т.К., Даминова Р.К., Сарсенбаев Т.К.
Получение жаростойких линий картофеля методом клеточной селекции. Ізденістер,
нəтижелер №4 Алматы, 2013. – С. 97-101.
4. Egizbayeva T.K., Kairova M.Gh., Daminova R.K., Suleymenova S.E., Sarsenbayev
T.K., Apushev A.K. Screening of genetic and phenotypic markers of potato varieties. PLANT
BIOLOGY AND BIOTECHNOLOGY INTERNATIONAL CONFERENCE. Best Western Plus
Atakent Park Hotel May 28-30, 2014, Almaty, Kazakhstan Р. 228.
Мусаханова У.Н, Апушев А.К.
ОЦЕНКА ЖАРОСТОЙКИХ ЛИНИИ КАРТОФЕЛЯ
В результате испытания в лабораторных и тепличных условиях в качестве
жаростойкого, высокоурожайного исходного материала картофеля выделена линия 1/8.
Ключевые слова: картофель, жаростойки, линия, растение-регенерант.
Musakhanova U.N, Apushev A.K.
EVALUATION HEAT – RESISTANT OF POTATO LINES
The result of testing potato – material highlighted line in the laboratory and greenhouse
conditions as the heat – resistant 1/8.
Keywords: potatoes, heat – resistant, line, regenerant plant.
50
УДК 631.445.4:631.8
Нуржанова С., Муканова С., Имансейпулова М., Малимбаева А.Д.
Казахский национальный аграрный университет
СОДЕРЖАНИЕ И ДИНАМИКА МИНЕРАЛЬНОГО АЗОТА В ТЕМНО-КАШТАНОВОЙ
ПОЧВЕ ПОД ПОЗДНЕЙ КАПУСТОЙ ПРИ СИСТЕМАТИЧЕСКОМ И ДЛИТЕЛЬНОМ
ПРИМЕНЕНИИ УДОБРЕНИЙ В ОВОЩНОМ СЕВООБОРОТЕ
Аннотация
При систематическом применении минеральных удобрений в темно-каштановой
почве показатели потенциального и эффективного плодородия почвы улучшаются.
Содержание в почве подвижных форм питательных элементов зависит от доз ежегодного
внесения оптимальных норм минеральных удобрений и уровня их потребления на
создание урожая кочанов поздней капусты, возделываемой в интенсивном овощном
севообороте
Ключевые слова: интенсивный овощной севооборот, поздняя капуста, темно-
каштановая почва, минеральные удобрения, минеральный азот, аммиачный и нитратный
азот.
Введение
В процессе длительного применения минеральных и органических удобрений, как в
севооборотах, так и в монокультурах в почве происходят определенные изменения.
Меняется качественный и количественный состав питательных веществ, структура почвы,
физико-химические, биологические свойства, реакция почвенного среды. Изучение
изменений, происходящих в почве, особенно в условиях длительного и систематического
применения различных видов удобрений, имеет большое агрономическое значение для
правильного и рационального применения удобрений. Установлена сезонная динамика
минерального азота, в частности нитратного, связанная с потреблением их растениями. В
орошаемых почвах юго-востока Казахстана нитраты являются основным источником
азотного питания растений. Аммонийный азот для растений менее доступен, так как ион
NH
4
легко поглощается почвой с частичным переходом в необменное состояние, тогда как
ион NO
3
не поглощается почвой и находится преимущественно в почвенном растворе и
поэтому легкодоступен растениям. Содержание аммонийного азота изменяется в
зависимости от энергии аммонификации, поглощения его микроорганизмами, почвенно-
поглощающим комплексом, растениями.
Материалы и методы исследований
Исследования проводились на стационаре КазНИИ картофелеводства и
овощеводства в условиях 4-польного интенсивного овощного севооборота, заложенного в
1992 году. Изучалась культура - капуста. В статье предоставлены 3-х годичные средние
данные
Опыт развернут в пространстве и во времени. Севооборот проходит 6 ротацию.
Чередование культур в 4-польном интенсивном овощном севообороте, заложенного в
1992 году на темно-каштановой почве: 1. Капуста белокочанная (поздняя), 2. Огурец, 3.
Томат, 4. Корнеплоды (морковь, свекла столовая). Площадь опытной делянки составила
67,2 м
2
(4,2 м х 16 м), повторность 4-х кратная.
Схема внесения удобрений под капусту: 1. Контроль (без удобрений), 2. N60P30K30
(одинарная доза), 3. N120P60K60 (двойная доза), 4. N180P90K90 (тройная доза).
51
Виды удобрений, вносимые в интенсивном овощном севообороте: мочевина (46%
д.в.), двойной суперфосфат (40% д.в.), хлористый калий (58-60 % д.в.).
Результаты исследований
Результаты наших исследований показали, что длительное и систематическое
применение минеральных удобрений в интенсивном овощном севообороте улучшает
пищевой режим, в частности увеличивается минерального азота (NО
3
-
+ NН
4
+
) в темно-
каштановой почве.
Усиленное питание растений азотом и зольными элементами (фосфором, калием и
другими) путем применения удобрений представляет один из наиболее мощных факторов
повышения урожайности.
Для нормальной жизнедеятельности растений необходимо множество питательных
элементов. Каждый из питательных элементов обладает специфичностью действия на
растение и не может быть заменен другим. Наличие в почве достаточного количества
каждого из этих элементов повышает урожай, но сочетание их дает наибольший эффект,
превосходя сумму прибавок урожая в случае применения каждого элемента в
отдельности.
Размеры накопления нитратов и аммонийного азота в почве зависят от
биологической активности почвы, температуры и влажности. Лишь ранней весной
появляется возможность накопления большого количества аммонийного азота [1-3].
Положительное влияние на содержание минерального азота в почве оказывают
азотные удобрения. Так, в начале вегетации изучаемых культур в каштановых почвах при
внесении азотных удобрений происходит увеличение содержание минерального азота. В
наших исследованиях динамику минерального азота в зависимости от применения
минеральных удобрений и вида культуры свекловичного севооборота определяли в три
срока - в начале, середине и конце вегетации.
За 3 года определения в почве минерального азота, его среднее содержание в почве
на удобренных вариантах при систематическом внесении азотного удобрения, в
зависимости от варианта опыта (60-120-180 кг/га), было выше, чем на контрольном
варианте без удобрений. Так, содержание нитратного азота в первый срок определения (в
фазу 8-9 настоящих листьев капусты), на контрольном варианте в слое 0-20 см составило
22,8 мг/кг в слое 20-40 см 17,8 мг/кг. При внесении в почву 60-120-180 кг/га азота среднее
содержание его за три года исследования увеличилось в слое 0-20 см до 36-54,9 мг/кг. В
слое 20-40 см до 24,3-36,4 мг/кг (таблица 1).
Таблица 1 – Среднее содержания минерального азота в темно-каштановой почве под
поздней капустой в зависимости от условий минерального питания, мг/кг
Вариант
опыта
Слой
почвы,
см
Фазы развития капусты
8-9 настоящих
листьев
начало
образование
кочана
техническая
спелость кочана
(уборка)
N-NH
4
N-NO
3
N-NH
4
N-NO
3
N-NH
4
N-NO
3
Контроль
(б/у)
0-20 8,0 22,8 3,8 10,4 4,0 7,0
20-40 4,8 17,8 2,6 9,5 3,1 5,2
N
1
Р
1
К
1
0-20 14,6 36,0 5,7 20,6 6,0 18,0
20-40 11,2 24,3 3,7 15,6 4,0 13,0
N
2
Р
2
К
2
0-20 15,8 48,8 6,9 21,6 5,2 17,5
20-40 10,2 32,9 5,8 19,0 4,2 15,4
N
3
Р
3
К
3
0-20 16,8 54,9 8,1 30,0 6,0 20,5
20-40 13,4 36,4 5,4 20,8 5,3 16,5
52
Содержание аммонийного азота в почве за 3 года исследования, также изменялось от
доз и норм внесенных азотных удобрений, но не значительно, так как его содержание
зависело в большей степени от минерализации органического вещества в темно-
каштановой почве ранней весной. Так, среднее содержание его в почве в первый срок
определения в слое 0-20 см было на контроле 8,0 мг/кг, в слое 20-40 см 4,8 мг/кг. От
внесения азота в дозе 60-120-180 кг/га его среднее содержание за 3 года исследования
увеличилось в слое 0-20 см до 14,6-15,8-16,8 мг/кг, в слое 20-40 см 11,2-10,213,4 мг/кг
почвы соответственно.
При определении минерального азота в последующие фазы развития поздней
капусты (начало формирования кочана и технической спелости капусты) среднее
содержание его уменьшалось, что связано с интенсивным потреблением его растениями
капусты для создания и накопления биологической биомассы культуры. К фазе начала
формирования кочанов (август) содержание нитратов в почве несколько снижалось по
сравнению с весенним периодом, что можно объясняется интенсивным усвоением
нитратов растениями капусты на накопление биомассы (по сравнению с фазой 4-5 и 8-9
листьев в период кочанообразования биомасса капусты больше в 70-100 раз!) Тем не
менее, содержание нитратов в почве остаются довольно высокими и различия по
вариантам опыта остаются существенными. Так, за 3 года исследования среднее
содержание нитратов в фазу начало формирования кочана капусты на контроле в слое 0-
20 см было 10,4 мг, в слое 20-40 см 9,5 мг/кг почвы. На удобренных вариантах в слое 0-20
см 20,6-21,6-30,0 и 15,6-19,0-20,8 мг/кг соответственно по слоям почвы. Среднее
содержание аммонийного азота в слое 0-20 см на контроле 3,8 мг, в слое 20-40 см 2,6
мг/кг, на удобренных вариантах 5,7-6,9-8,1 и 3,7-5,8-5,4 мг/кг соответственно по слоям
почвы.
К технической спелости поздней капусты (уборка) содержание нитратов в
предгорной темно-каштановой почве по всем вариантам опыта заметно снизилось, что
можно объяснить значительным поглощением их растениями поздней капусты на
формирование вегетативных и репродуктивных органов и затуханием процесса
нитрификации.
Обсуждение результатов
Таким образом, за 3 года исследования среднее содержание минерального азота в
темно-каштановой почве под посевами поздней капусты интенсивного овощного
севооборота было высоким при систематическом применении удобрений, в частности
азотных. При этом количество нитратов в почве зависит от норм азотных удобрений,
сочетания азота с другими элементами питания (фосфором и калием), предшественника,
фазы возделываемой культуры.
В темно-каштановой почве, согласно характеристике, должно содержаться в
пахотном и подпахотном горизонтах в среднем 24-25 мг/кг нитратов, а для овощных
культур (в частности поздней капусте), которые очень требовательны к пищевому
режиму почвы эти количества могут быть недостаточными. На контрольном варианте без
внесения никаких видов удобрений почвы опытных делянок содержали в среднем за 3
года 22,8 мг/кг NО
3
‾, что заметно меньше, чем должно быть для растений поздней
капусты. Соответствующий подтипу темно-каштановых почв уровень нитратного азота в
почве обеспечивается путем использования азотсодержащих минеральных удобрений.
Выводы
Возделывание сельскохозяйственных культур без применения минеральных
удобрений, даже в условиях севооборотов приводит к закономерному снижению
элементов питания в почве.
При систематическом применении минеральных удобрений в темно-каштановой
почве показатели эффективного плодородия (минеральный азот, подвижный фосфор)
53
увеличиваются, и они преимущественно зависят от доз ежегодного внесения удобрений и
уровня их потребления на создание урожаев культур, возделываемых как
специализированных севооборотах, так и монокультурой.
Достарыңызбен бөлісу: |