Министерство сельского хозяйства республики казахстан

54
 
 
ƏОЖ:633.18:632.91:571.27 
 
1
Омарова Г.Х., 
2
Рсалиев А.С. 
 
1
Қазақ ұттық аграрлық университеті 
2
Биологиялық қауіпсіздік проблемаларының ғылыми-зерттеу институты 
 
ПИРИКУЛЯРИОЗ АУРУЫНА ТӨЗІМДІ КҮРІШ СОРТТАРЫН АНЫҚТАУ ҮШН 
МОЛЕКУЛАЛЫҚ - ГЕНЕТИКАЛЫҚ СКРИНИНГ ЖҮРГІЗУ 
 
Аңдатпа 
Бұл  мақалада  алғаш  рет  Қазақстанда  фитопатологиялық  жəне  молекулалық-
генетикалық əдістерді қолдана отырып күріш пирикуляриозына қарсы тұратын төзімділік 
гендерінің тиімділігі  анықталған,  сонымен  қатар  осы  ауруға  төзімділікті бақылайтын  Pi-
гендерге  өте  жақын  орналасқан  ДНҚ-маркерлер  іріктелініп  алынған.  Молекулалық 
скрининг жүргізу негізінде Pi-гендерге иелік ететін күріш сорт-үлгілері анықталған.  
Кілт сөздер: күріш, пирикуляриоз, төзімді гендер, Pi-гендер, ПТР, ДНҚ-маркерлер. 
 
Кіріспе 
Əлемдегі  барлық  адамзаттың  жартысынан  көбі  күріш  дəнін  тамақ  ретінде 
пайдаланады.  Күріш  аса  бағалы  дəнді  дақыл  ретінде  əлемнің 112-ге  жуық  елдерінде 145 
млн. гектар жерге егіліп, одан  жыл сайын 445 млн. тоннадай жалпы өнім алынады [1]. 
Күріштің  төменгі  сапалы  болуына  жəне  оның  өнімінің  төмендеуінің  негізгі 
факторларына  күріш  аурулары  əсер  етеді.  Ауыспалы  егістікті  жəне  агробиологиялық 
шараларды  дұрыс  жолға  қоймау  көптеген  фитопатогенді  микроорганизмдердің  көбеюіне 
қолайлы жағдай жасайды. Тыңайтқыштар мен пестицидтерді қолдану өсімдік патогеннің 
популяциясының өзгеруіне айтарлықтай əсер етеді. 
Күріш  өсімдігін  зақымдайтын  саңырауқұлақ  ауруларының  көптеген  түрлері 
кездеседі. Оларға: пирикуляриоз, альтернариоз, гельминтоспориоз, фузариоз жəне тамыр 
шірігі тағы басқада ауру түрлері жатады. Осы аурулардың ішінде өте зияндысы жəне кең 
таралғаны  пирикуляриоз  ауруы  болып  табылады,  ауру  қоздырғышы  Pyricularia oryzae 
Cavara  саңырауқұлағы.  Патоген  өсімдіктің  жапырақтарын,  буынаралық  сабақты  жəне 
масақ қабығын зақымдайды, яғни көктеп шыққаннан бастап өсу вегетациясының соңына 
дейін зақымдай береді. Аурудың қатты дамуына жауын шашын, шілде-тамыз айларында 
тұрған шықтар жəне ауаның салыстырмалы ылғалдылығы əсерін тигізеді [2,3].  
Күріш пирикуляриозына қарсы күресте ең тиімді жəне үнемді жол – ауруға төзімді 
гені бар сорттарды пайдалану. Төзімділік гендерін зерттеу қазіргі заманғы молекулалық-
генетикалық əдістерді қолдану арқылы жүргізіледі. Осы аталған мəселелерге байланысты 
қазіргі  уақытта  Қазақстан  жағдайында  күріш  пирикуляриозын  зерттеу,  аурумен  күресу 
жолдарын нақтылау жəне селекцияны ең тиімді алғашқы материалдармен қамтамасыз ету 
өте  өзекті  болып  саналады.  Бұл  бір  жағынан  еліміздің  биологиялық  қауіпсіздігін 
қамтамасыз етсе, екінші жағынан азық-түлік қауіпсіздігін арттыруға бағытталған. 
Материалдар мен əдістер 
Зерттеу  материалдары  болып  коллекциялық  күріш  сорттары  мен  пирикуляриоз 
ауруының  тиімді  төзімділік  гендерімен  жақын  тіркескен  ДНҚ-маркерлер  пайдаланылды. 
Бұл    жұмысты  орындауда  молекулалық  биологияның  арнаулы  əдістері:  өсімдіктен  ДНҚ 
бөлу,  ДНҚ-маркерлерді  табу,  полимеразды  тізбекті  реакция  қою  жəне  ПТР  өнімдерін 
детекциялау  қолданылды. DellaportaS.L., WoodJ., HicksJ.B. əдістеріне  сүйене  отырып, 
күріштің 7-10 күндік өскін жапырағынан ДНҚ экстракциясы алынды [4]. 

55
 
Мəліметтер  базасы  мен  əдебиет  көздерінен  алынған    материалдарды  талдау 
нəтижелерінде  күріш  гендері  бойынша  ДНҚ - маркерлер  таңдап  алынды.  Бұл  ПТР-
маркерлер  күріштің  коллекциялық  сорттары  мен  үлгілерінің  пирикуляриозға  төзімді    Pi-
гендеріне    жақын  орналасқан  доминантты  жəне  рецессивті  аллелдерін  бақылау  үшін 
қолданылады. 
ПТР қою үшін  геномды күріш ДНҚ-сы,  10х ПТР буфер (құрамында MgCI
2 
жоқ), 10 
mM dNTP-Mix, 50 mM MgCI
2
,  праймерлер (10 pmol), Taq DNA polymerase (5U/µl) жəне 
бидистилденген  су  қолданылды.  Ферменттер  жəне  праймерлер  сипаттамасы  көрсетілген 
аннотацияға  сəйкес  реакция  құрамы  мен  температура - уақыттық  режимдері  іріктеп 
алынды.  Сондықтан  əр  праймер    үшін    амплификация  жүргізу  шарттары  өздеріне  тəн 
болады.  Төзімді Pi-гендері  бар  қайнар  көздер,  яғни  сорт - оң  бақылау,  деиондалған  су 
теріс бақылау болып алынды. ПТР жүргізу үшін «Termocycler- Pro» (Eppendorf, Германия) 
термоциклері  пайдаланылды.  Алынған  ПТР  өнім 1,5% агарозды  гелде  жүргізілді  жəне 1 
сағат  көлемінде  қуаттылығы 80 V болатын  «G-100» (Pharmacia фирмасы)  электрофорез 
камерасында  фрагменттер  амплификациясының  бөлінуі  орындалды. Quantity One 
бағдарламасымен  қамтамасыз  етілген «BioRad» гель-құжаттық  жүйесінде  электрофорез 
нəтижелеріне талдау жүргізілді. Амплификацияланған фрагменттер ұзындығы «1kb DNA 
Ladder» (Invitrogen Corporation) ДНҚ-маркерімен салыстыру арқылы анықталды. 
Зерттеу нəтижелері жəне нəтижені талдау  
Зерттеуге  БҚПҒЗИ  генофондында  сақталған 30 коллекциялық  күріш  сорттары  
пайдаланылды.  Əдебиет  көздері  мен  мəліметтер  базасынан  алынған    материалдарды 
талдау нəтижелерінде күріш гендері бойынша ДНҚ - маркерлері таңдап алынды. 
Пирикуляриозға  төзімді Pi-ta доминанты  гені  секвенирленген,  ол 12 - хромосомада 
орналасқан.Нуклеотидтік  жүйелілігінде  доминанты  жəне  рецессивті  аллелдері  бар.  Pi-ta 
генін  генетикалық  мəліметтер  базасы GenBankте – AF207842 жəне AY196754 нөмірлері 
бойынша  табуға  болады.  ПТР-өнімнің  мөлшері  ген  аллельдері  төзімді  сорттарда - 290 
ж.н, ал төзімсіз сорттарда – 563 ж.н. құрайды.  
Пирикуляриозға төзімді Pi-z гені 6 хромосомада оқшауланған. Z60510Piz праймерін 
қолданған  кезде  өнім  амплификациясының  мөлшері  390 ж.н.  болады,  ол  осы  геннің 
доминанты  аллелдері  бар  екенін  көрсетеді.  Таңдап  алынған  ПТР-маркердің  сипаттамасы  
1 – кестеде көрсетілген. 
Кесте 1 – Pi-ta жəне z60510Piz праймерлердің нуклеотидтік жүйелері 
Гендер  Праймерлер 
Праймерлер жүйесі
T
m
, 
о
С 
Pi-ta 
F1
GCCGTGGCTTCTATCTTTACCTG
65 
R1
ATCCAAGTGTTAGGGCCAACATTC 
F2
TTGACACTCTCAAAGG 
ACTGGGAT
R2
TCAAGTCAGGTTGAAGATGCATAGA
Pi-z 
Z60510Piz-F1 GGAGTTGGTTGCGACGGTGCCGTTAT 
60 
Z60510Piz-F2 GGAGTTGGTGCGACGGTGCCGTTAC 
Z60510Piz-R1 GCGCGGACCGGCCAGCTAGTTGAC 
Астық дақылдары гендерінің Халықаралық базасының мəліметтеріне (MAS)  сəйкес 
амплификация өнімін алу үшін ДНҚ маркерлерімен жұмыс бастамас бұрын ПТР жүргізу 
жағдайларын  оңтайландыру  керек.  Сонымен  бірге,  тəжірибеде  таңдап  алынған  ДНҚ 
маркерлерді  жаппай  пайдалана  беруге  болмайды,  ол  үшін  ПТР  қоюдың  негізгі 
параметрлері өңделуі жəне өзгеруі керек. ПТР өнімдерінің сапасын жақсарту мақсатында  
оңтайлы  суыту  температурасын  таңдап  алу  үшін  эксперимент  жүргізілді.  Жұмыста 
оңтайлы  суыту  температурасын  таңдап  алу  үшін  əр  түрлі  температурада  амплификация 

56
 
 
қатарымен жүргізілді, онда əрбір праймер үшін суыту температурасы 50 - 65°С арасында 
орнатылды. Жүргізілген зерттеулер нəтижесінде, нақты таңдалған праймерлер үшін  ПТР 
өнімін  пайдалануға  оңтайлы  температура - уақыттық  режимдері  таңдап  алынды.  Ал 
ферменттер  жəне  праймерлер  сипаттамалары  бар  аннотацияға  сəйкес  реакция  құрамы 
іріктеп  алынып,  полимеразды  тізбекті  реакция  қойылды. Pi-ta жəне Pi-z төзімді  гендер 
амплификациясы  үшін  реакция  қоспалары  құрамы  мен  ПТР  шарттары 2 - кестеде 
көрсетілген.  
 
Кесте 2. Пирикуляриозға  төзімді  гендер  амплификациясы  үшін  реакция  қоспалары 
құрамы мен ПТР шарттары 
 
Праймер 
(ген) 
Реакция қоспасының құрамы 
Температура-уақыт 
режимі 
Pi-ta (Pi-
ta) 
20  мкл  реакция  қоспасы:  геномды  ДНК – 2 
мкл; 10х ПЦР-буфер – 2 мкл; MgCI
2
 – 0,6 мкл; 
dNTPmix – 0,4 мкл; Pi-taF1праймері  – 2,0 мкл; 
Pi-taR1праймері – 2,0 мкл;  Pi-taF2праймері– 
2,0  мкл;  Pi-taR2  праймері– 2,0 мкл;H
2
O – 6,5 
мкл; Taq. polymeraza – 0,5 мкл 
94
С – 5 мин, 30 цикл 
(94 
С – 20 с, 60 С – 
45 с, 72 
С – 45 с), 72 
С – 5 мин 
Z60510Piz 
(Pi-z) 
20  мкл  реакция  қоспасы:  геномды  ДНК – 2 
мкл; 10х ПЦР-буфер – 2 мкл; MgCI
2
 – 1,0 мкл; 
dNTP mix – 0,5 мкл; Z60510Piz-F1 праймері– 2 
мкл;Z60510Piz-R  праймері– 2 мкл; H
2
O – 10,2 
мкл; Taq. polymeraza – 0,3 мкл 
94
С – 5 мин, 35 цикл 
(94 
С – 45 с, 65 С – 
45 с, 72 
С – 1 мин), 
72 
С – 10 мин 
 
ПТР қоюдың негізгі параметрлер таңдап алынған соң Pi-ta жəне Pi-z гендерін жіктеу 
үшін  ДНК маркер ерекшелігін зерттеу  жүргізілді. ПТР өнім оң бақылауда (Yashiro-mochi 
сорты) төзімді  аллелінде 290 ж.н., ал теріс бақылауда (Кубань 3 сорты) төзімсіз аллельде 
– 563 ж.н.  құрады.  Бұл  жəйт  таңдап  алынған  ПТР-маркердің  күріш  пирикуляриозына 
төзімді  тек Pi-ta геніне  арналғанын  куəлік  етеді.  Сонымен  қатар, Z60510Piz праймерінің 
ерекшелігін анықтау үшін SNP-маркер негізінде əзірленген тиімді төзімді  Pi-z геніне ПТР 
талдау  жүргізілді.  Нəтижесінде Pi-z төзімді  генінің    қайнар  көзі    болып  табылатын  тек  
Zenith сортының   амплификация  мөлшері  390 ж.н.құрады (1 - сурет) 
 
 
 
1-сурет – 1,5 %-тік  агарозды гелде Pi-ta жəне Pi-z  гендерінің  амплификация өнімі 
М – маркер (1kbLadder), П.к. – оң бақылау ( Yashiro-mochi сорты), О.к. – теріс бақылау (Кубань 3 
сорты), 1 – Zenith (Pi-z) сорты. 
 
 
Осылайша,  нəтижелердің  негізінде  табылған Pi-ta жəне Z60510Piz праймерлері 
күріш пирикуляриозына төзімдіPi-ta жəне Pi-z гендері үшін шын мəнінде ерекше болды. 

57
 
Демек, оларды белгіленген гендердің донорын анықтау үшін табысты пайдалануға болады 
жəне күріш үлгілері коллекциясына жаппай скрининг жүргізуге мүмкіндік береді.  
 Полимеразды  тізбекті  реакция  өнімдерін  пайдаланып,  пирикуляриозға  төзімді 
гендері бар күріш сорттарын анықтау үшін молекулалық скрининг жүргізілді. Ең алдымен 
тəжірибені  құрамында Pi-ta төзімді  генін  анықтаудан  бастадық.  Зерттеуге  коллекциялық 
сорттардан 30 үлгі  алынды.  ПТР  талдау  нəтижесі  көрсеткендей, Livorno, Matusaska, 
Shinsetsu,  Садри  Массол,  Юбилейный, Zurru 10, Nucleorisa жəне M-3902 сорттары  оң 
бақылаудың (290 ж.н.)  мөлшерімен  сəйкес  келіп,  доминантты  аллельдік,  ал  қалған 
зерттелген сорттар рецессивті аллельдік көрсетті (2-сурет). 
 Жоғарыда  көрсетілген Livorno, Matusaska, Shinsetsu, Садри  Массол,  Юбилейный, 
Zurru 10, Nucleorisa жəне M-3902 сорттарының    ауруға  төзімділігі  өсімдіктің  бүкіл 
онтогенезінде  көрініс  береді.  Онымен  қатар,  молекулалық  скрининг  нəтижелері 
фитопатологиялық мəліметтермен сəйкес келді.  
2-сурет – Pi-tа генінің доминантты жəне рецессивті аллельдік  төзімділігін анықтау үшін 
коллекциялық күріш сорттарына жүргізілген молекулалық скрининг 
М – маркер (1kbLadder), П.к – оң бақылау, О.к. – теріс бақылау, 1 – AmerilambdaB, 
2 – Livorno, 3 – Matusaska, 4 – Лазурный, 5- Shinsetsu, 6 – Sorachi, 7 – Iukara, 8 – Ishikari,  
9 – Fujisaka 5, 10 – Shin 2, 11 – СадриМассол, 12 – Sollano, 13 –Capgramma,  
14 – Юбилейный, 15 – Zurru 10, 16 – Szarvasi 70, 17 – Nucleorisa, 18 – Камертон,  
19 – Лиман, 20 – Американ шалы, 21 – Кзыл-шалы, 22 – Арпа-шалы, 23 –Кубанский 140, 24 – 
Краснодар 3352, 25 – Дин-сян, 26 – Апорна, 27 – ChinaFeng, 28 – M-3902, 29 – M-1060, 30 – M-194. 
Z60510Piz  праймерін  қолданғандасəйкес  келсе, Pi-z төзімді  генінің  доминанты 
аллельдік  көрсететіні  белгілі.  ПТР  нəтижесінде,  амплификация  өнімі390  ж.н.  мөлшерін 
көрсеткен  келесі  коллекциялық  күріш  сорттары:  Лазурный, Sorachi, Zurru 10, Камертон 
жəне Кзыл-шалы болды  (3 – сурет). 
М – маркер (1kb Ladder), П.к – оң бақылау, О.к. – теріс бақылау, 1 – Amerilambda B,   
 2 – Livorno, 3 – Matusaska, 4 – Лазурный, 5-Shinsetsu, 6 – Sorachi, 7 – Iukara, 8 – 
Ishikari, 9 – Fujisaka 5, 10 – Shin 2, 11 – СадриМассол, 12 – Sollano, 13 –Capgramma, 14 – 
Юбилейный, 15 – Zurru 10, 16 – Szarvasi 70, 17 – Nucleorisa, 18 – Камертон, 19 – Лиман, 20 
– Американ шалы, 21 – Кзыл-шалы, 22 – Арпа-шалы, 23 –Кубанский 140, 24 – Краснодар
3352, 25 – Дин-сян, 26 – Апорна, 27 – ChinaFeng, 28 – M-3902, 29 – M-1060, 30 – M-194, 31 
– П.к, 32 – Лиман

58
 
3-сурет – Pi-z генінің доминантты аллельдік  төзімділігін анықтау үшін коллекциялық 
күріш сорттарына жүргізілген молекулалық скрининг 
Қорытынды 
Сонымен,  молекулалық – генетикалық əдістермен зерттеу жүргізу арқылы күріштің 
30  сортына  пирикуляриозға  төзімділігі  бойынша  сипаттама  жасалды.  Молекулалық 
скрининг  көрсеткендей,  күріштің 8 сортында  (Livorno, Matusaska, Shinsetsu, Садри 
Массол, Юбилейный, Zurru 10, Nucleorisa жəне M-3902)  Pi-ta төзімділік гені, ал 5 үлгіде 
(Лазурный, Sorachi, Zurru 10, Камертон жəне Кзыл-шалы) – Pi-z төзімділік гені бар екені 
анықталды.  ПТР  қойып    өткізгенде Pi-ta жəне Pi-z гендерінің  маркерлік  компоненттері 
қалған жоғары төзімді сорттар мен линияларында  болмады. Осы нəтижелер негізінде, бұл 
сорттардың  пирикуляриозға  төзімділігі  басқа  гендермен  қадағаланады  деген  болжам 
жасауға  болады.  Скрининг  жасалғаннан  кейін  ауруға  төзімді  жаңа  сорттар  шығаруға, 
селекциялық бағдарламаларда донор ретінде тиімді Pi-гендерді құнды бастапқы  материал 
етіп  ұсынуға  жəне  пирикуляриозға  жоғары  төзімділік  көрсететін  күріш  сорттарын 
айқындауға болады. 
Əдебиеттер  
1. Ляховкин  А.Г.  Рис.  Мировое  производство  и  генофонд. – Санкт  Петербург,
2005.– 288 с. 
2. Коломиец Т.М. Отбор исходного материала риса для селекции на иммунитет к
пирикуляриозу: автореф. … дис....канд. биол. наук. – Голицыно, 1990. – 21 с. 
3. Дьяков  Ю.Т.  и  др.  Общая  и  молекулярная  фитопатология: // Учеб.пособие. –
Москва: Общество фитопатологов, 2001. – 302 с.  
4. Dellaporta S.L., Wood J., Hicks J.B. A plant DNA miniprepration: version II. // Plant.
Mol Biol. Rep. 1983. – Vol. 1. – P.19-21. 
Омарова Г.Х., Рсалиев А.С. 
МОЛЕКУЛЯРНО-ГЕНЕТИЧЕСКИХ СКРИНИНГ ДЛЯ ОПРЕДЕЛЕНИЯ 
УСТОЙЧИВОСТИ СОРТОВ РИСА К ПИРИКУЛЯРИОЗУ 
Впервые  в  Казахстане  с  использованием  фитопатологических  и  молекулярно-
генетических  методов  определена  устойчивость  сортов  риса  к  пирикуляриозу,  а  также 
подобраны  ДНК-маркеры  для  идентификации  аллельного  состояния  эффективных Pi-

59
 
генов  устойчивости.  С  помощью  молекулярно-генетических  методов  отобраны 
сортаобразцы риса с  эффективными  Pi-генами устойчивости к пирикуляриозу. 
        Ключевые слова: рис, пирикуляриоз, устойчивый гены, Pi-гены, ПЦР, ДНК-маркеры. 
Omarova G.Kh., Rsaliev A.S. 
PYRICULARIA DISEASE-RESISTANT RICE VARIETIES TO FIND THE MOLECULAR 
GENETIC SCREENING 
The article the first time in Kazakhstan pathological and molecular-genetics methods 
revealed the effective use of  rice blast resistance genes , as well as resistance to these diseases 
controls genes were closely link selected DNA-markers . Based on a sample of molecular 
screening  that define variety of rice Pi-genes. 
Keywords: rice, pyricularia, resistance  genes, Pi-genes, PCR, DNA-markers . 
УДК 635.21:631.82:631.674:574.51 
1
Рахимжанова М.Б., 
2
Айтбаев Т.Е. 
1
Казахский национальный аграрный университет 
2
Казахский НИИ картофелеводства и овощеводства 
e-mail: rahimzhanova_madina@mail.ru; aitbayev.t@mail.ru. 
ЭФФЕКТИВНОСТЬ УДОБРЕНИЙ ПОД КАРТОФЕЛЬ В СИСТЕМЕ ПОДПОЧВЕННОГО 
ОРОШЕНИЯ НА ЮГО-ВОСТОКЕ КАЗАХСТАНА 
Аннотация 
На  фоне  подпочвенного  орошения  минеральные  удобрения  проявляют  высокий 
эффект.  Это  выражается  в  интенсивном  формировании  биомассы.  Высота  растений  на 
контроле равнялась 47,5 см, а на удобренных вариантах - 55,6-64,6см. Варианты отлича-
лись по количеству и площади листьев, количеству и массе клубней с 1 куста. 
Ключевые  слова:  картофель,  удобрение,  почва,  подпочвенное  орошение,  урожай-
ность, качество. 
Введение  
С точки зрения глобального производства картофель (Solanumtuberosum Л.) является 
четвертым из наиболее важных продовольственных культур после пшеницы, кукурузы и 
риса.На  юго-востоке  Казахстана  посадки  картофеля  занимают  ежегоднопорядка 32-35 
тыс.га.  Картофельные  растения  нормально  произрастают  и  формируют  высокие, 
полноценные  урожаи  клубней  с  лучшими  биохимическими  показателями  на  орошении. 
Ограниченность водных ресурсов в условиях изменения климата в сторону засушливости, 
угрожающее  развитие  процессов  ирригационной  эрозии  и  вторичного  засоления  на 
орошаемых  землях,  значительное  ухудшение  водно-физических  свойств  и  других 
показателей почвенного плодородия являются большими препятствиями для устойчивого 
развития орошаемого картофелеводства и повышения рентабельности данной отрасли. В 
этой  связи,  важное  значение  имеет  внедрение  водосберегающих  технологий.  В  нашей 
республике  также  необходимо  расширить  посевные  площади  сельскохозяйственных 
культур, в т.ч. и картофеля, орошаемых с применением водосберегающих технологий. В 

60
 
 
Казахстане  подпочвенное  орошение  является  совершенно  новой  технологией  и  требует 
всестороннего изучения и оценки ее эффективности. 
Материалы и методы исследований 
По  статистическим  данным 2014 г.,  в  республике  площади  картофеля  составили 
184,8 тыс.га, валовой сбор - 3,344 млн. т (средняя урожайность - 18,1 т/га). 
Научно-исследовательские  работы  по  подпочвенному  орошению  картофеля 
проводились  на  опытном  стационаре  отдела  технологии  возделывания  и  семеноводства 
овощных  культур  (лаборатория  агрохимии)  Казахского  научно-исследовательского 
института картофелеводства и овощеводства. 
Полевые опыты и лабораторные исследования проводились (2015 г.) по следующим 
общепринятым  классическим  методикам:  Методика    опытного  дела  в  овощеводстве  и 
бахчеводстве  (под  ред.  В.Ф.Белика, 1992); Методика  агрохимических  исследований 
(Ф.А.Юдин, 1980); Агрохимические методы исследования почв» (под ред. А.В. Соколова, 
1975); Методика полевого опыта (Б.А.Доспехов, 1985). 
Общая площадь опытных участков КазНИИКО по подпочвенному орошению - 0,55 
га, в т.ч. картофель - 0,25 га. Повторность опытов - 4-кратная. 
Схема опыта на картофеле по технологиям орошения: 
1.  Бороздковый полив (контроль); 
2.  Подпочвенное орошение (трубки для полива проложены одинарно); 
3.  Подпочвенное орошение (трубки для полива проложены двухкратно). 
(Опыты заложены на 3 сортах картофеля: Аксор, Жуалы, Тениз). 
Схема опыта с удобрениями на фоне подпочвенного орошения (сорт Аксор): 
1) N
0
P
0
K
0
; N
60
P
30
K
45
; 2) N
120
P
60
K
90
; 3) N
180
P
90
K
135
. 
Для  определения  влияния  технологии  подпочвенного  орошения  и  условий 
минерального питания (нормы NPK) на рост и развитие картофеля на опытных участках 
проведены фенологические наблюдения и биометрические исследования. 
Климат предгорной зоны юго-востока Казахстана является  резко-континентальным. 
Средняя температура июля 22-24ºС тепла, января - 6-10ºС мороза. Сумма положительных 
температур составляет 3450-3750
0
С, а сумма температур за период выше 10
0
С колеблется 
в  пределах 3100-3400
0
С.  Продолжительность  безморозного  периода  составляет 140-170 
дней. Годовое количество осадков равно 350-600 мм. Из них за теплый период выпадает 
120-300 мм. Устойчивый снежный покров образуется в конце ноября - начале декабря и 
лежит 85-100 дней. Высота снега достигает 20-35 см. 
Почва  темно-каштановая,  по  механическому  составу  среднесуглинистая,  имеет 
полноразвитый  профиль,  ясно  дифференцированный  на  генетические  горизонты.  В 
пахотном  слое  почвы  содержится 2,9-3,0% гумуса; 0,18-0,20% общего  азота; 0,19-0,20%  
валового  фосфора.  Почва  участка  среднеобеспечена  подвижными  формами  элементов 
питания. Содержание подвижного фосфора в пахотном слое составляет 30-40 мг/кг почвы, 
обменного  калия 350-390 мг/кг.  Сумма  поглощенных  оснований  (емкость  катионного 
обмена) - 20-21 мг-экв. на 100 г почвы. 
Агротехника картофеля в полевых опытах общепринятая для предгорной зоны юго-
востока Казахстана, осуществляется в соответствии с рекомендациями КазНИИКО (кроме 
полива - подпочвенного орошения). 

жүктеу/скачать 8,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: