Министерство здравоохранения и социального развития республики казахстан

229
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
стижения сферы специальных знаний, усвоения культурно-исторического и социального опыта 
различных стран и народов. Казахстан, оставаясь полиэтническим и поликонфессиональным госу-
дарством, переживает на сегодня сложный и противоречивый период своего культурно-языкового 
развития, о чем свидетельствует сложившаяся языковая ситуация, характеристика которой дана в 
Концепции языковой политики Республики Казахстан. Следует отметить, что практически во всех 
документах в области языковой политики стрежневой идеей является необходимость овладения 
несколькими языками.
Известно, что только то государство может успешно развиваться и гармонично вписаться в 
ряд ведущих стран мира, которое сумеет создать для своих граждан достойные условия для при-
обретения качественного и современного образования. Слагаемыми этого многоязычия должны 
явиться родной язык, который закрепляет осознание принадлежности к своему этносу, казахский 
язык как государственный, владение которым способствует успешной гражданской интеграции, 
русский  язык  как  источник  научно-технической  информации,  иностранный  и  другие  неродные 
языки, развивающие способности человека к самоидентификации в мировом сообществе. Поэто-
му изучение иностранного языка как одного из главных индикаторов адаптации человека к новым 
социально-политическим и социально-культурным реалиям становится в настоящее время акту-
альной научно-теоретической и научно-практической задачей. 
Чтобы обеспечить достижение международно-стандартного уровня владения несколькими 
иностранными языками, мы сформулировали концепцию полиязычного образования. Она пред-
полагает становление полиязычной личности при определенном отборе содержания, принципов 
обучения, разработке специальной технологии с использованием многоязычных разговорников, 
словарей и учебно-методической литературы, где указывались бы сходства и различия базового, 
промежуточного и нового языка обучения. В Казахстане, например, английский язык изучают по-
рядка 70 % учащихся и студентов средних и высших учебных заведений. Владение английским 
языком становится нормой для научно-технической интеллигенции большинства развитых стран. 
Он является основным средством общения при контактах иностранных туристов с обслуживаю-
щим персоналом на всех континентах. 
Обучение иностранному языку является одним из основных элементов системы профессио-
нальной подготовки специалистов на всех уровнях в Республики Казахстан, в том числе в учебных 
заведениях среднего и высшего профессионального образования. Владение иностранным языком 
необходимо, чтобы быть конкурентоспособной личностью на рынке труда.
Современное  общество  предъявляет  высокие  требования  к  студентам  в  овладении  ино-
странными языками. Но ни один преподаватель не сможет научить, если сам студент не захочет 
учиться, принцип коммуникативности и учета родного языка, принцип дифференциации и инте-
грации, принцип группового и индивидуального подхода. 
Развитие речи – это и развитие мышления. Речь невозможна без мыслей, без опережающего 
внутреннего процесса. Речевая среда: слово – словарь – строй языка: развитие речи – коммуника-
ция – риторика - культура речи.
Таким образом, язык - это уровневая система: лексическая – произносительная – граммати-
ческая. Прагматика языка или речь – средство общения, коммуникация, самовыражения: овладе-
ние новыми средствами выражения мысли и миром изучаемого языка.
 Полиязычная личность – это модель «человека, рассматриваемого с точки зрения его го-
товности производить речевые поступки, создавать и принимать произведения» (высказывания и 
тексты) на трех и более языках[3,95].
Таким образом, для формирования конкурентоспособного специалиста, коммуникабельной 
позитивной личности,  способной к активной и эффективной жизнедеятельности в многонацио-
нальной и поликультурной среде, обладающей развитым пониманием и чувством уважения дру-
гих культур, умением жить в мире и согласии необходимо поликультурное и полиязычное образо-
вание.
Список использованных источников:
1. Большая советская энциклопедия: Языкознание, 1998.
2. Кондубаева М.Р. Научно-исторические основы формирования культуры речи двуязычного учи-
теля-словесника: автореф. дис. ... д-ра пед. наук. – Алматы, 1995. – 339 с.

230
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
A.A. Marat
LANGUAGE IS THE BASE OF CIVILIZATION
Karaganda State Medical University, Karaganda city
Supervisor: A.S. Kelmaganbetova
Polylingual gave us the opportunity to develop the education of medical universities. At the Medi-
cal University of multilingual holds a special place in the education of students.
Multilinguism as an important direction of development of mankind for a long time to realize. 
Today it is impossible to imagine that somewhere else there are countries where people have owned only 
one language. And in reality, no civilized countries, where would live only one nation. For normal opera-
tion of any multinational state formation is very important bilingualism and polylinguism.
Language Policy of the Republic of Kazakhstan. Kazakhstan is a multinational country. Life was 
such that people of different nationalities live here in one big happy family, get acquainted with the lan-
guages of other nationalities, learn their languages. According to a survey (survey covered 1,392 respon-
dents from the 5 regions of Kazakhstan) made by R.B Absattarov and T.S Sadykov, “one respondent said 
that lives next door to the representatives of at least five different nationalities, 83.1% of the respondents 
are of other nationalities close friends, more than 50% - close relatives, 91.9% - invite themselves go to 
visit to people of other nationalities.”
The most important strategic objective of education in Kazakhstan, on the one hand, preserving the 
best traditions of Kazakh education, on the other, providing school leavers international qualifications of 
the development of their linguistic consciousness, which is based - to master the state, native and foreign 
languages.
Kazakhstan has paid great attention to the study of languages of the peoples living in this country. 
Here, the Kazakh language is the state, and the Russian language - the language of interethnic commu-
nication. According to the state program of new generation of textbooks published in the country in six 
languages: Kazakh, Russian, Uyghur, Uzbek, Turkish and German. Foreign languages are taught in all 
schools. If we consider that training is carried out in the state, Kazakh, and the language of international 
communication, Russian languages in schools, colleges and universities, and in the curricula of all educa-
tional institutions include the study, in addition to Russian, still at least one foreign language, we can talk 
that Kazakhstan has already formed a bilingual situation and there is a tendency multilingual education.
“Now in Kazakhstan mainly bilingualism established itself as the most important area of culture of 
interethnic communication. The man who owns the native language other than the language of another 
people, is able to communicate with more people to take up the material and spiritual wealth, worked 
out by native speakers of other people, closer and deeper to get acquainted with its history and culture. “
Multilinguism - “the use of multiple languages within a given social community (especially the 
state); the use of the individual (group of people) Multi-language, each of which is selected in accordance 
with a particular communicative situation.”
Multilinguism - the basis of the formation of a multicultural identity. Polylingual can call a person 
who speaks, understands and knows how to communicate in different situations to use foreign languages. 
Learning a foreign language is not yet talking about access to education. About multilingual education 
can talk to when to study foreign languages taught are other disciplines, such as literature studied lan-
guage, geography, etc.
As pointed out by President Nazarbayev: “... Kazakhstan is unique and is known for its multina-
tional. On the land formed a unique multicultural space ... Multiculturalism Kazakhstan - is a progressive 
factor in the development of society. Eurasian roots of the Peoples of Kazakhstan allow to connect the 
eastern, Asian, Western, European streams and create a unique Kazakhstan version of multiculturalism.»
In today’s world there is a set of conditions by which the individual is able to promote optimal 
life. Polylingual individual - this is one of the main conditions necessary for the successful integration 
of the individual in the competitive environment. It follows that for optimum life promotion is necessary 
to know at least three languages. In favor of this, firstly, we can say that about 70% of the world’s pop-
ulation of multilingual, and this figure reaches a maximum, where one country is inhabited by different 
ethnic groups. Secondly, every day increases the speed of the process of globalization and modernization 
technologizing. The more languages you know, the better you are adapted to enhance the activation of 
the rhythm of life.

231
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
Multilinguism implies taking into account important factors such as the efficiency and effective-
ness of language planning, socio-economic conditions, the absence or presence of mixed marriages and 
their weight, ethno-demographic, cultural and educational processes, professional, gender, age and other 
characteristics, living environment, internal and external migration, and others. All of these factors are 
closely related and determine the linguistic choices and preferences. Multilingual Kazakhstan is an obvi-
ous and real fact of our time.
Multilingual competence is not merely the possession of several foreign languages. Multilingual 
competence - is the possession system of linguistic knowledge, the ability to identify similarities and 
differences in the linguistic organization of different languages, understanding the mechanisms of lan-
guage and algorithms of speech acts, possession of metacognitive strategies and cognitive development. 
Multilingual competence is not the sum of knowledge of specific languages, but is a single complex, often 
asymmetrical configuration of competencies, which supports the user. It improves understanding of the 
methods and the process of learning foreign languages and develop the ability to communicate and act in 
new situations. Multilingual competence and makes it possible for successful self-mastery of the basics 
of previously unknown languages, so polylinguism competence can be seen not only as a possession of 
several foreign languages, but also as the ability to learn foreign languages, knowledge of the “sense of 
language,” the desire and ability to independently learn foreign languages..
To achieve international standard level of proficiency in several languages, we have formulated the 
concept of multilingual education. It involves the formation of multilingual person with a certain content 
selection, training principles, the development of special technology using multi-language phrasebooks, 
dictionaries and educational materials, which would indicate the similarities and differences of basic, 
intermediate, and the new language of instruction. The new technology of training is necessary to en-
sure the identity of the content of learning a second and third language, starting with universal linguistic 
phenomena peculiar to move on to a new, study, language. Polylingual personality - a model of “man, 
considered in terms of its readiness to produce speech acts, and create and work” (speech and text) on 
three or more languages [3, 95].
Based on the theory Y.N Karaulova [4], we distinguish several levels of linguistic identity. The fol-
lowing generalized model of multilingual readiness personality for the threshold level of education cor-
relates with updated contact phonetic, lexical and grammatical minima, which will be discussed below.
Readiness model. Verbal-semantic level of multilingual person.
1. Ready for pronunciation, and discrimination of sounds, sound combinations of French and Rus-
sian languages:
- Willingness to distinguish word boundaries, feel and distinguish the specificity of the French 
accent (on the last syllable), and Russian (rolling stock);
- Willingness to distinguish intonation structure learns the language.
2. Ready for nominations using the sign system of three languages (the ability of individuals to 
associate with objects and phenomena of the three sound systems of languages):
- Readiness for the reception of vocabulary in French and Russian languages;
- Willingness to make the choice of words in three languages;
- Willingness to use linguistic terminology in the target language.
Thesaurus level of multilingual person.
3. Ready for reception of grammatical structures of French and Russian 
languages:
- Willingness to speech in Vietnamese. French and Russian;
-Ownership  rules of spelling;
- Willingness to writing in there languages;
- Willingness to understand and reproduce the speech  grammar model.
 Motivational level of multilingual person.
4. Quality of reading and retelling:
  -  Willingness  to  produce  and  perceive  texts  everyday  use,  ie  possession  of  
 “ordinary  language”,
- Ownership rate of spontaneous speech;
- Willingness to support the dialogue cues to distinguish, ask questions;

232
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
- Willingness to retell read text;
- Willingness to talk to the whole program and make their own judgments on the subject.
References:
1. “English in Medical Education”  by Peih- ying Lu , John Corbett
2.”Multilingualism at Work”- John Benjamins 
3. “Multilingualism  in Kazakhstan”- Aneta P
Д. Назарова
АБАЙ ШЫҒАРМАЛАРЫНДАҒЫ РУСИЗМДЕР
Қарағанды Мемлекеттік Техникалық Университетті, Қарағанды қаласы
Ғылыми жетекшісі: К.М. Хамзина, филология ғылыми кандидаті, доцент
Біздің мақсатымыз – тек қана басқа енген сөздерін табиғатын анықтау емес, қазақ халқының 
ұлы ақыны Абайдың, сөз шеберінің, кірме сөздерді пайдаланудағы стильдік мақсатын көрсету.
Қазақ  тілінің  Абай  қолданған  байырғы  төл  сөздермен  қатар,  ақын  мұрасында  кездесетін 
араб-парсы, орыс сөздерді туралы сөз етеміз. Ұлы Қаламгер тіліндегі кейбір көне сөздермен бірге 
ақынның әдеби тілімізге қосқан немесе жандандырған жаңа сөздерінің сыр-сипатына тоқталамыз.
ХІХ ғасырдағы қазақ тілінің генетикалық қабаттарының ішінде орыс элементтерін талдау 
шығыс тілі элементтеріне қарағанда, бірқыдыру оңайға түседі. Өйткені, ең алдымен, қазаөтң жал-
пы халықтық тілі мен әдеби тіліне орыс сөзінің көзге түсерліктей дәрежеде ене бастауы кейінгі 
дәуірлердің жемісі, екіншіден, бұл кезде олар сан жағынан көп емес. Сондықтан Абайдың орыс 
сөздерін пайдалануы жайында бұған дейін айтылып келген пікірлер мен азды-көпті талдаулады 
әрі дұрыс, әрі едәуір толық деп табамыз.
Абай текстеріндегі орыс тілінен енген кірме сөздер мезгіліне қарай: 1) өзіне дейінгі кезеңде 
енген сөздер; 
2) Абай тұсында, яғни ХІХ ғасырдың ІІ жартсынан бастап енген сөздер деп бір топтасақ; 
«иесінің», «паспортына» қарай: 
- жалпыхалықтық қолданыста болған орыс сөздері;
- Абайдың өзі ғана қолданғандар деп бір топтаймыз.
Ал Қазақстанның Ресейге өз еркімен бағынуы кезеңіне келсек, мұнда қазақ даласына оры-
стардың қоныстана бастау кезеңдеріне тірелеміз. Осының  нәтижесінде орыс тілінен сөздер ауыса 
бастады. Бұлар халықтың ауызекі сөйлеу тілінде әдеби тілге қарағанда бірқыдыру көбірек болды, 
өйткені қазақ әдеби тілінде, негізінен, поэзия жанры жататындықтан, онда тұрмыс-шаруашылық 
атаулары көп орын алмағаны белгілі, сондықтан Абай шығармаларында өз дәуіріне дейін енген-
дерден шамалы-ақ сөздерді айта аламыз.
Олар: старшын, болыс, майыр, сияз, шар, партия, шен, орыс, солдат, расход, закон, содия, 
шіркеу, пірес, барқыт, самауырын, порым/форма/, пар, т.б.
Бұлардың бірқатарының Абайға дейінгі әдеби тіл мен жалпы халықтық сөйлеу тілінде қолда-
нылғандығын көрсетуге болады. Мысалы: солдат сөзі. Исатай-Махамбет көтерілісі тұсынан және 
одан патша үкіметінің Қазақстандағы отарлау саясаты кезеңінде әскери күш көрсеткен алғашқы 
тұстарынан бастап белгілі бола бастаған. Мысалы: Махамбет Жәңгірхан туралы:
Патшадан солдат алдырып /177/-дейді.
Бұл  жерде  солдат  –орыс  армиясының  жауынгері  деген  мағынада  жұмсалып  тұр.  Мыса-
лы: «Қамбар» жырында: Жеті жүз солдатты алдына салып айдады ,«Қыз-Жібек»жырында: Келе 
жатқан солдатты. Бұл мағына, сірә ХІХ ғасырдың ІІ жартысының жемісі болуы керек. Өйткені бұл 
кезең – қазақ даласы орыс армиясын танып, солдаттарын көбірек көріп, әбден танық болған кез 
еді. Демек солдат сөзі де әбден орнығып, енді мағынасын кеңейтуге бет алған.
Орыс тілінен қазақ тіліне енген кірме сөздер Абайдың прозалық шығармаларында мысалы, 
Жиырма бесінші қаоа сөзінде: солдат сөзін әскер мағынасында қолданған. Мысалы: Сенің осы 
зорлығыңа көнгенше баламды солдатқа беріп, басыма шаш, аузыма мұрт қойып кетпесем бе!-де-
уші еді.

233
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
Абай бұл түбірден солдаттық деген неологизм де жасайды. Орыс империясының правосы 
қазақ қоғамында 1812 жылғы Уставтан кейін-ақ өз күшіне ене бастағаны бізге мәлім. Соған орай 
закон, сот сөздері сирек болса да әдеби тілге ене бастаған. Абай шығармаларында қолданылған 
мысалы: Қисық болса закон бар, Судьяға беруге.
Әкімшілікке қатысты сөздердің ішінде шен сөзі, сәрі ең алғаш кіргендердің бірі болар. өй-
ткені  Ресей  патшасының  өзге  халықтарды  бағындыруда  қолданған  тәсілінің  бірі  сол  халықтың 
үстем тап уәкілдерін шен, сыйлық беріп, өзіне қаратып алу болғаны мәлім. Сондықтан қазақ дала-
сына «шен» сөзі отарлау актісімен бірге келген. Тіпті ол «шен-шекпен» түрінде қос сөз компоненті 
болып та үлгерген. Ал әйгілі самауырын/шаймен қоса/, жеке мата аттары/Абайда олардан барқыт 
қана қолданылған/ертеден орыс саудасымен қоса келген элементтер. Мысалы:І. Салтанатты бай-
лардың,Самауырыны бұрқылдап;  ІІ. Сұрғылт тұман дым бүркіп,  Барқыт бешпте сулайды.
Орыс сөздерінен енген сөздерге ден қойсақ Абайда өзге әдеби үлгілерде кездеспейтін (де-
мек, негізінен, жалпы халықтық қолданыста жоқ немесе өте сирек кездесетін) бір топ орыс сөздері 
бар. Олар: адвокат, доктор, губернатор, начальник, визит, монастырь, ладан, штык, картечь, такт, 
номер, трагедия, номер, химия, единица, ноль, назначение, посредник, жеребе, прошение, дозна-
ние, прямота, икра, фабрик, электр, миллион, румке, стакан деген зат есімдер,уезный военный, 
здравомыслящий, уголовный, виноват деген сын есімдер, гуляйттау, пошел, занимайся (прямотой) 
деген  етістіктер.  Бұл  сөздердің  қолданылу  мақсаттары,  орыс  тіліндегі  морфологиялық  сипаты, 
текстегі  кездесу  жиілігі,  стильдік  белгілері  жағынан  біркелкі  емес.  Бұлардың  ішіндегі  адвокат, 
жребий, , визит, монастырь, ладан, штык, картечь, номер, химия, фабрик, электр, миллион деген 
зат есімдерді қазақ тіліндегі бар сөздермен бері мүмкіншілігі аз болғандықтан алынған.
Курстық жұмысымызды қорыта айтқанда, Абай лексикасында русизмдердің қолданылуын 
жан-жақты дәлелдеуге тырыстық. Осы жұмысты іздеу барысында біраз дүниелерді жинақтап, зерт-
тедік. Осы еңбекті жазған кезімізде қазақ ғалымдарының оның ішінде М.Әуезовтың, І.Кеңесбаев-
тың еңбектерімен таныстық.
Абай шығармаларындағы русизмдердің қолданысын, алдында кездесетін ақын-жыраулар-
дың шығармаларындағы русизмдермен салыстыра отырып, зерттедік.
Осыдан барып Абайдың өзгелерде кездеспейтін өзіндік қолданыстары бар екеніне көз жет-
кіздік.
Абай русизмдерді халықтық қордан да, тікелеі орыстң өз тілінен де алып енгізген. Абайдың 
русизмдерді қолданудағы кейбір принциптерін белгіледік, олар:
1.орыс  сөздерін  қазақ  қоғамының  саяси,  әлеуметтік,  экономикалық  жәни  мәдени  өміріне 
енген жаңалықтарды айтып жеткізу мақсатында қолданған: закон, сот, судья, адвокат, дознание т.б.
2.қазақ қауымына бейтаныс сөздерді айтып жеткізу мақсатында: электр, фабрик, миллион, 
единица, элемент, номер, штык т.б.
3.орыс сөздерімен образ жасау, мысқылдау, адресанттарға бағыштау мақсатында: гөляйттау, 
пошел дереу, расход, занимайся прямотой т.б.
Жоғарыда айтқандарды қорыта айтсақ, Абайдың өз шығармаларындағы енгізген кірме сөз-
дері, шағрмаларына енгізген кірме сөздері – қазақ әдебиеті тарихында алатын орны ерекше.

жүктеу/скачать 3,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: