Мінсіз мұғалім

Университеттегі  студенттерді

ң  жас  ұстазға  деген  ілтипаты

айры

қша  еді.  Аудиториялар  лық  толып,  білімгерлер  профессордың

д

әрістерін асыға күтіп, асқан құрметпен, зор ықыласпен тыңдайтын.

Рачинскийді

ң  ұстаздық  тұлғасы  биік-тін.  Бітімі  бүтін,  болмысы

ерек еді. Оны

ң сабақтары өзге оқытушылардікі секілді жұтаң, құрғақ

т

үсіндіруден ғана тұрмайтын. Профессордың рухы мен пікірі әрдайым

ұшқын шашатын, дәрісті ұсыну тәсілі де тартымды еді.

Студенттер  профессорды

ң  берген  білімімен  сусындап  қана

қоймай,  ақылы  асқан  ағайдың  көргені  мен  көңілге  түйгенінің

к

өптігіне  таңдана  қарайтын  және  келтірген  мысалдары  мен  дәйекті

д

әлелдерінің қуаттылығынан ләззат алатын. Профессордың сабағына

қатысатындар  ғаламның  теңдессіз  сұлулығын,  жаратылыстың

ғажаптығын және барлық болмыстың ерекше үйлесім тауып тұрған

тамаша  к

өрінісін  математикалық  есептер  мен  теңдеулер  арқылы

к

өргенде, ғаламат шабыт алатын.

Рачинскийді

ң Мәскеу университетіндегі қызметін бастағанына он

жыл да толма

ған еді. Осынау аз ғана уақыттың ішінде шәкірттерінің

үшеуі  профессор  атанып,  олар  да  өз  ұстаздары  секілді,  ғылымның

біраз белестерін ба

ғындырып үлгерген еді. Мұның бәрі Рачинскийдің

ғылыми әлеуеті мен қабілет-қарымының күштілігін ғана емес, тұлға

т

әрбиелеудегі шеберлігін де дәлелдесе керек.

Алайда, 

ғылым  әлемі  оны  мақтан  тұтып,  математика  білгірлері

үлкен жаңалықтар ашуын күтіп жүргенде, жас профессор өзі сұранып

барып,  университеттегі 

ұстаздық  және  зерттеушілік  қызметінен  бас

тартты.

Барлы

ғы бір-бірінен «Неліктен?» деп сұрасып жатты. Әдетте бұл

с

ұраққа берілген жауап та қарапайым еді: «Неге дейсіздер ме? Ауылда,

қарапайым ғана ауылда мұғалім болу үшін!..»

Б

ұл  ақылға  сыйымсыз  жаңалықты  естігендер  аң-таң  болысты.

Тіпті  кейбіреулері:  «Осы  математиктерді

ң-ақ  естері  ауысып  қалады;

а

қылдарынан алжасып, саналарындағы сәуле семіп қалады. Олар тіпті

өмірді  де  түсінбейді.  Рачинский  де  солардың  бірі  болып  шықты.

Т

ұлға бола ма десек, бұл профессор да ақылынан адасқан біреу екен

ғой» – деп, әртүрлі әңгімелер таратып жатты.

Б

ұл хабарды естіген университеттің ректоры да ашудан жарылып

кете  жаздап,  Рачинскийді  былай  деп  с

өкті:  «О,  Тәңірім-ай!  Сен  не

істеп ж

үрсің? Осынша уақыттан кейін кішкентай бала секілді, тірі жан

жо

қ аралға түскен Робинзонның кебін киейін дедің бе? Осы уақытқа

дейін 

қол  жеткізген  тамаша  мансабыңды,  қасықтап  жиған

абыройы

ңды әп-сәтте айрандай төге салмақсың ба?!.»

Профессорды

ң достары жер-жебіріне жетіп сынады: «Сен өзі бұл

шешімі

ңнің  тым  асығыс,  ойланбай  қабылдана  салған  шикі  шешім

екенін 

ұғып  тұрсың  ба?  Ауыл  мектебінде  мұғалім  болып  не

істемексі

ң?  Ілініп-салынып  лицей  бітіргеннің  кез  келгені  сенің

ауылы

ңда  мұғалім  бола  алады.  Алайда,  Мәскеу  университеті  сен

секілді 

ғалым  адамды  оңайлықпен  таба  алмас.  Бір  ауылдың

мектебінде  м

ұғалім  болу  сенің  санаңа  да,  біліміңе  де  пайдасын

тигізбейді!  Не  істеп,  не 

қойғың  келетінін  тағы  да  ойланып  көр!..

Университеттегі  профессорлы

қ  қайда,  ауылдағы  мұғалімдік  қайда?

Бір  профессорды

ң  ауыл  мұғалімі  болуға  бекінуі  университет

іргетасыны

ң  теңселуі  дегенді  білдіреді.  Бұдан  былай  үлкен

ғалымдарымыз  кітаптарын  ауылдағы  үйлердің  пешіне  жағып,  үйді

ысыту 

қалып  па  еді?  Тағы  да  ойлан!..  Сен  осыншама  көл-көсір

білімі

ңмен өгейсіген қараңғы түкпірлерде не бітірмексің? Өте асқақ

рухы

ң мен аса зор қабілетіңді түпсіз шыңырауға тастап жатырсың!..»

Профессор Рачинский болса былай жауап беретін:

«Мырзалар! Жа

ңылысып тұрсыздар! Мен, сіздер ойлағандай, көл-

к

өсір  білімім  мен  зор  қабілетімді  шыңырауға  тастауға  кетіп  бара

жат

қан  жоқпын.  Қайта  осы  біліміммен  халық  арасындағы  тасада

қалған  таланттарды  тауып,  жаңа  қабілеттерді  ашуға,  оларды

жар

қыратып жарыққа шығаруға кетіп бара жатырмын.

Б

әріңіз  жақсы  білесіздер,  жер  астынан  мұнай  шығарғысы

келгендер  жер  бетін  б

ұрғылайды. Кейде тіпті жердің тұңғиық терең

қойнауына дейін жетіп жатады. Бұл үшін көптеген ақша мен шығын

ж

ұмсайды...

Міне,  мен  б

үгін  ұлттың  рухының  тұңғиықтарында  мыңдаған

жылдар  бойы  бітеліп  жат

қан  қабілеттерді  оятып,  жарыққа  шығару

үшін ауылдарға кетіп бара жатырмын. Бәріңіз білетіндей, жаңа туған

мысы

қтың  марғауының  немесе  иттің  күшігінің  көздері  бастапқы

к

үндерде жабық болады. Олар ештеңе көрмейді. Марғау мен күшіктің

к

өздері ақырындап ашылады.

Енді саны ж

үз миллионнан асып жығылатын халқымыздың халін

ойлап к

өріңіздер! Құдай олардың ішінен қаншама тума таланттар мен

дара дарындар шы

ғарды. Өкінішке қарай, олардың бәрі дерлік жанбай

жатып с

өніп жатыр. Дүниеге ең күшті әдебиетшілерді сыйлаған жүз

миллионнан  к

өп  халқы  бар  ұлттың,  бұл  күнде  өз  жазушыларын

о

қитын  оқырмандары  жоқ.  Бұл  ұлттың  алпыс  пайызы  сауаттылық

дейтін ны

ғметтен жұрдай болып отыр.

Еліміздегі  мектептерді

ң  саны  болса  өте  аз.  Бар  мектептің  өзінде

әдетте  жақсы  мұғалім  табылмай  жатады.  Бұл  мектептерде  оқып

ж

үрген  оқушылар  үйренген  білімін,  тотықұс  секілді,  қайталаумен

ғана жаттап алған.

Мектептерде о

қушыларға дұрыс білім беріліп жатқан жоқ. Өмірді

т

үсінудің жолын үйретіп жатқан жоқ, адамның бойындағы сезімдерді

қозғап  жатқан  жоқ.  Миллиондаған  адамдардың  милары,  құнарсыз

топыра

қ секілді, ешқандай жеміс беріп жатқан жоқ.

Айналамызда  айтылып  жат

қан  сөздерге  құлақ  түрсеңіз,

еститіні

ңіз  –  тек  бәрінің  ұлтымыздың  ақылдылығымен  мақтануы.

Айтатындары тек «Бізді

ң жеріміз – әлемдегі ең бай жер» деген мақтан

с

өздер.

Шындап  келгенде,  Отанымызды

ң  топырағының  асты  ең  қымбат

қазба  байлықтарға  толы.  Жеріміздің  астында  барлық  нәрсе  бар:

к

өмір, темір, тұз, мұнай, қорғасын, мыс... Ал ормандарымыздың шеті

мен  шегі  жо

қ.  Қаншама  фабриканы  аз  ғана  шығын  жұмсап  қуат

к

өзімен қамтамасыз ететін өзендеріміз, сарқырамаларымыз бар...»

Рачинский 

өзін  кінәлағандардың  көздеріне  тік  қарап  тұрып

былай дейтін:

«Б

ұл  айыптауларыңызды  естігенде,  жүрегімді  бір  ауыр  мұң

басады да т

ұрады. Әсіре мақтанмен айтылған сөздерге қарасақ, бізде

барлы

ғы бар. Бірақ ештеңе де жоқ!.. Жеріміздің бай екеніне ешкімнің

к

үмәні  жоқ!  Алайда  бұл  жерде  өмір  сүріп  жатқан  адамдар  өлместің

к

үнін  кешіп  жүр.  Адамдар  бұл  жерден  мардымсыз  ғана  өнім  алып

жатыр. 

Өздеріне  қажеттің  бәрін  дерлік  басқа  елдерден  сатып  алады.

Шетелдіктер  шы

ғарған  өнімдерді  пайдалануда.  Отандастарымыз

станок, мата, дайын киім мен ая

қ киім сатып алуда; шыны, дәрі және

сабын  сатып  алады;  жануарларды,  таза  т

ұқымды  бидай  сатып  алады;

тіпті, 

қағаз, шам мен бояғыш заттарды да сырттан әкеледі.

Та

ғы  не  сатып  алады  екенбіз?  Бір  сәт  ойланып,  жауабын

айты

ңызшы!..  Бұларды  шетке  ысырып  қойып,  өзіміздің  не

өндіретінімізге  қарайықшы?  Өндіріп  жатқанымыз  тым  аз  емес  пе

екен? 

Қарапайым  қаламды  да,  ине-жіп  пен  түймені  де,  тіпті  ең

қарапайым  нәрселерді  де  сырттан  кіргіземіз.  Егер  сырттан  алған

т

үймелеріміз болмағанда, бұтымыздағы шалбарды да түймелей алмас

едік.  Шетелден  тігіліп  келетін  бет  орамал  болма

ғанда,  мұрнымызды

с

үртетін  бөз  де  таппас  едік.  Импортталаған  пышақ,  қасық  не

шаныш

қы болмағанда, дастарқаннан дұрыстап ас та іше алмай қалар

ма едік?

То

қсан  ауыз  сөздің  тобықтай  түйінін  айтқанда,  «мыналарды  біз

өндіргенбіз» деп айтатын түгіміз жоқ! Елімізге барлық нәрсе сырттан

импортталуда.  Импортта

ғанда  да  қалай?!  Удай  бағаға  кіріп  келеді.

Киім-кешектерді

ң  бағасы  қымбат  болғандықтан,  ақшасын  бірден

т

өлемейміз.  Шетелдік  тауарды  тек  бөліп  төлеумен  ғана  сатып  ала

аламыз.  Соны

ң  салдарынан  тауардың  бағасы  өседі.  Ал  біз  болсақ,

одан 

әрмен  әсіре  мақтанға  салынып,  бос  тірліктің  соңына  түсіп

ж

үрміз. «Біздің еліміз – дүниедегі ең бай елдердің бірі», – дейміз. Осы

орайда,  хал

қымыздың  қалай  өмір  сүріп  жатқанына  қараңызшы!..

Ойланып  к

өріңіздерші,  жүз  миллиондаған  адам  және  үлкен  бір  ұлт

білімні

ң сәулесінен мақұрым қалып, тым алыс күн кешіп жатыр.

Ж

үз миллионнан астам саны бар ірі ұлттың өкілдері, жаңа туған

к

үшік секілді, көздерінің ашылуын күтуде. Халықтың барлығы әлі де

қараң.  Көздері  ештеңе  көрместей  жабық,  туған  иттің  күшіктерінің

к

өздері бір-екі аптада ашылады. Ал орыс ұлтының көзі жүз, бес жүз,

тіпті  мы

ң  жылдан  бері  ашылмағандай.  Бұл  шындықты  ойға  алудың

өзі адамның бойына үрей салады.

Ауылдарда  т

ұратын  адамдардың  қандай  жағдайда  өмір  сүріп

жат

қандығына  қараңыздаршы!  Олардың  үйлері  тар,  қараңғы  әрі

дым

қыл иіс шығады. Терезелері кішкентай және үйдің төбелері аласа

болып  келеді.  Ауыл  адамдарыны

ң  өмірлері  де,  тұрып  жатқан  үйлері

секілді,  суы

қ  әрі  жиіркенішті.  Ер  кісілердің  әйелдерге  деген  қарым-

қатынасының  жануарларға  жасайтын  қарым-қатынастан  бәлендей

айырмашылы

ғы жоқ. Ауылда тұратындар алтын уақыттарын, жабайы

өмір  сүріп  жатқан  адамдар  секілді,  өсек-аяңмен,  бірін-біріне  айдап

салумен 

өткізуде. Бір-бірімен қырқысып жатыр. Арақпен қоса ақылын

ішеді, 

қысқасы, қысқасы мінез-құлықтары тез құбылып, кейін кетуде.

Бір

қатар  өңірлердегі  халықтың  көпшілігі  өкпе  құрты,  сифилис

сынды 

қатерлі дертке шалдығуда. Ресейде трахома деген көз ауруынан

жыл  сайын  он  мы

ңдаған  адамдар  көру  қабілетінен  айырылуда.

Дифтериядан,  оспадан  немесе  д

ұрыс  күтім  жасалмағандықтан,  жыл

сайын  ж

үз  мыңдаған  бала  шетінеп  жатыр,  ал  біз  болсақ  сонда  да

«Орыс 

ұлты  өте  ақылды,  өте  еңбекқор,  өте  қабілетті,  жақсы,

мейірімді, жомарт» деп лепіріп ж

үрміз».

жүктеу/скачать 0,55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: