Мінсіз мұғалім

Мектеп 

ғимараты  үлкен  әрі  іші  жап-жарық  болатын.  Бір  кездері

б

ұл  ғимарат  салынып  жатқанда,  Рачинскийдің  әкесі  өз  жеріндегі

а

ғаштарды көптеп кесуге, құрылыс жұмыстарына пайдалануға рұқсат

берген  еді.  Біра

қ  содан  кейін  ғимарат  қараусыз  қалып  қойған-тын.

Айналасы  кір-

қоқысқа  толып  кеткен  еді.  Іші  де  таза  емес  еді.

Рачинский  басында 

қоқыстарға тиіспей, сол күйінде қалдыруды жөн

к

өрді.

Б

ұрыннан осы мектепте оқитын және жаңадан түскен оқушылар

Рачинскийді

ң дәрістеріне келген кезде, мұғалімнің үстелінің тап-таза

екенін  бай

қады.  Үстелінің  үсті  аппақ  матамен  жабылған,  бір

б

ұрышында  гүл  құтысы  бар  еді.  Мұғалімнің  артындағы  қабырғаға

екі к

өркем де кестелі сурет ілулі тұр еді.

Балалар  орындарына  отыр

ғаннан  кейін,  кейбіреулері  бұрынғы

о

қушылардан  не  істеу  керегін,  яғни  мұғалім  жаңа  келген  оқушыны

о

қыта бастағанда, өздерінің математика және оқу секілді дәрістерден

қай тапсырмаларды орындау керегін сұраған еді.

Рачинский:

–  Б

ұл  сабақтың  қызықты  өтуіне  бәріміз  атсалысамыз.  Сендер

мені,  ал  мен  сендерді  танимын.  Мен  сендерді  жа

қынырақ  танығым

келеді.  Сендер  де  осы  ар

қылы  менің  қалай  сабақ  беретінімді

к

өресіңдер.

Рачинский  м

ұны  тәтті  әрі  тартымды  тілмен  сөйлегені  сонша,

ыз

ғарлы  қыстан  кейін  келген  шуақты  көктемнің  ауасы  секілді,

сынып

қа бірден жылу кіргендей болды.

Рачинский  о

қытушы  орындығының  басына  келді.  Үстелдің

суырмасынан топыра

қ кесегі секілді құрғақ бір зат шығарды. Онымен

үстелдің  бетін  екі-үш  рет  ұрды.  Қара  зат  қатты  тас  секілді  дыбыс

шы

ғарды. Мұғалім оны оқушылардың қолына берді. Оқушылар оның

қатты және ауыр екенін көрді.

Араларынан бірі:

– А

ғай! Бұл нәрсе темір секілді ауыр нәрсе ғой! – деді.

Рачинский:

–  Міне,  тамаша,  бірден 

ұға  қойдыңдар.  Бұл  зат  темір  ғой.  Әлі

өңделмеген  темір  рудасы.  Адамдар  осылай  шикізат  күйінде  жер

астынан  осы  руданы  шы

ғарады.  Осыдан  кейін  ғана  қолдануға

болатындай етіп 

өңдейді. Бидай дәндерінен ұн, ал ұннан нан пісіргені

секілді, темір рудасынан да шеге, балта, со

қа және әртүрлі станоктар

жасайды.

Рачинский темір рудасын 

қайтадан суырмасының ішіне салғаннан

со

ң:

–  Балалар! 

Қараңдар,  енді  не  шығады?  Бір,  екі,  үш!..  –  деп,

қаңылтырдан  жасалған  бір  құс  алып  шықты.  Ойыншықты

таныстыр

ғаннан  кейін  үстелдің  үстіне  қойды.  Ойыншық  жүріп,  қаз

секілді дауыс шы

ғара бастады.

Сынып  іші  к

өңілдене  түсті.  Барлық  ауыл  балалары  мектепте

отыр

ғанын  ұмытып  кетіп,  мұғалімнің  үстелінің  айналасына  жинала

қалды.  Оқушылар  мұндай  ойыншықты  алғаш  рет  көріп

т

ұрғандықтан,  ерекше  таңданыспен  қызықтап  жатты.  Қызықтап

бол

ған соң мұғалім оларды қайтадан орындарына отырғызды да:

–  Тамашала

ған  ойыншықтарың  бір  кездері,  жаңағы  өңделмеген

темір  рудасы  секілді,  жай 

ғана  материал  еді.  Ал  қазір  құс  секілді

ж

үріп,  құс  секілді  қаңқылдайды.  Сендер  бұған  қандай  ой

айт

қыларың келеді? – деп сұрады. Мектепке жаңадан келген бір қыз:

–  А

ғай, сіз нағыз сиқыршы екенсіз! – деді. Басқа балалар бұған

езу  тартып,  еріксіз  к

үліп  жатты.  Рачинский  байыпты  қалпын  бұзбай

жауап берді:

–  И

ә,  мен  сиқыршымын,  сондай-ақ  бұл  темір  шикізатынан  құс

жаса

ған адам да сиқыршы. Бұны жасаған сиқыршы мен емеспін. Жер

бетінде  к

өптеген  сиқыршылар  бар.  Бұл  дүниеде  қалаған  адам  өз

саласыны

ң,  өз  мамандығының  сиқыршысы  бола  алады!  Бірқатар

адамдар  осы  секілді 

әртүрлі  шикізаттарды  алып,  оларды  тазалап,

өңдеуден  өткізеді.  Олардан  тек  осы  секілді  ойыншықтар  ғана  емес,

әртүрлі  құралдар,  машиналар,  теңізде  жүзетін  кемелер  жасайды.

Бас

қа адамдар болса топыраққа тыңайтқыш сеуіп, оны өңдейді. Міне,

мынау  г

үл  құтысында  көріп  тұрғандарыңдай,  алуан  түрлі  гүлдер

өсіреді.

Рачинский 

әңгімесін  адамдардың  қалай  жаңа  ашылымдар

жасайтынын  баяндай  отырып  жал

ғастырды.  Құмнан  шыны,  көмір

рудасынан  бояу  мен  парфюмер 

өнімдері  жасалатынын  айтып  берді.

М

ұндай  жаңалықтарды  ашу  үшін  адамдардың  мектептерде  қалай

о

қығанын,  зертханалар  мен  фабрикаларда  қалай  жұмыс  істегенін

т

үсіндірді.

Балалар та

ңғажайып ертегі тыңдағандай ұйып қалды. Рачинский

олар

ға:

– 

Қанеки,  енді  сыртқа  шығып,  біраз  тынығыңдар.  Үзіліс  жасап,

әңгімелесіп,  ойнап  келіңдер!  –  деген  кезде,  оқушылардың  барлығы

бір ауыздан:

– А

ғай, әңгімеңізді тағы да айтыңызшы! Біздің үзіліске шығып,

ойна

ғымыз келіп тұрған жоқ, – деп жалына бастады.

М

ұғалім:

– Олай болса, б

әріміз бірге таза ауаға шығайық, – деді.

С

өйтіп,  барлығы  сыртқа  шықты.  Рачинский  баспалдақтардың

шетіне отырды. Балалар да жамырасып оны

ң айналасына отыра қалды.

М

ұғалім 

олар

ға 

адамдарды

ң 

қалайша 

батпа

қтарды

құрғататынын,  жауын-шашын  жаумайтын  шөлдерге,  құмды

сахаралар

ға  қалайша  каналдар  қазып  су  апаратынын,  сөйтіп,  бау-

ба

қшалар,  егістіктер  мен  шабындықтар  жасайтынын  түсіндіріп  берді.

Біраз ой

ға шомғаннан кейін былай деп сөзін жалғады:

–  Егер  жер  бетінде 

өмір  сүретін  барлық  адам  еңбек  еткісі  келсе,

тіпті б

әрі бірдей жұмылып еңбек етсе, жер беті жұмаққа айналар еді.

Еткен  е

ңбегінің  арқасында  қалаған  нәрсесіне  қол  жеткізер  еді.  Ол

кезде  жер  беті  м

үлдем  өзгеше,  бұдан  да  көрікті  бола  түсер  еді.

Адамдарды

ң  өмірлері  де  өзгерер  еді,  яғни  қазіргіден  де  ақылдырақ,

қазіргіден де бақыттырақ болар еді.

Біраз 

үзілістен кейін мұғалім:

–  Балалар!  Сендер  мені

ң  орындығымды  көрдіңдер  ме?  Оның

әдемі  көрінісі  көңілдеріңнен  шықты  ғой,  солай  емес  пе?  –  деп

с

ұрады.  Басқа  балаларға  қарағанда  жасы  үлкендеу  көрінген  бір

о

қушы:

– И

ә, оны өте әдемі етіп сәндеп қойыпсыз! – деді. Рачинский:

– Сендер де 

ұқыпты болып, сыныптарыңды бұдан да әдемі күйде

к

өргілерің  келмей  ме?  Неліктен  сыныптарыңды  ластайсыңдар?  Неге

парталары

ңды 

сындырып, 

қабырғаларға 

сызасы

ңдар?

Мектептері

ңнің  айналасына  көз  тастап  қараңдаршы?  Айналаның

барлы

ғы не деген лас! Осы жаңа ғана сендерге адамдардың қалайша

әлемді  көркейткенін  айтып  жатқанда,  барлықтарың  көздерің

жадырап,  та

ңғалып  тыңдаған  едіңдер.  Сендер  де  тазалық  сақтап,

өздерің  оқитын,  өмір  сүріп  жатқан  орталарыңды  таза  ұстап

к

өркейткілерің келмей ме?

Балалар а

ң-таң қалды. Мұғалім сөздерін жалғастырып жатты:

–  Кішкентай 

ғана  достарым!  Үстелімнің  шетіндегі  гүл  бәріңнің

к

өңілдеріңнен  шықты.  Бірақ  сендердің  әрқайсыларың  гүлсіңдер.

Тіпті, сендер тек г

үл ғана емес, сонымен қатар бір бақташыға айнала

аласы

ңдар.  Тіпті  сиқыршы  бола  аласыңдар.  Болашақта  өскенде

біреуі

ң  ана,  біреуің  әке  боласыңдар.  Ол  кезде  сендер  әжелерің,

аталары

ң,  әкелерің  немесе  аналарың  секілді  өмір  сүруден

құтыласыңдар. Ауылда қалғандарың әдепті және білімді ауыл адамы,

қалашықтар  мен  үлкен  қалаларға  кеткендер  өркениетті  қала  адамы

боласы

ңдар.  Келешекте  балалы-шағалы  боласыңдар.  Сол  кезде

балалары

ңа одан да жақсырақ білім бере аласыңдар. Қысқасы, сендер

қаласаңдар,  осы  ауылдың  өмірін,  бәлкім,  бір  мемлекеттің  өмір  сүру

үрдісін өзгерте аларсыңдар.

Б

ұл сөзді тыңдап болған соң балалардың бірі:

–  Олай  болса, 

қанеки,  достар,  мектебімізді  тазалап,  бірден  еңбек

етіп,  ізденуді  бастайы

қ,  –  деп  ұсыныс  тастады.  Басқалары  да  келісе

кетті.

Осылай  болатынын  алдын  ала  білген  Рачинский,  сыпыр

ғыш,

к

үрек,  тырма  секілді  заттарды  алдын  ала  артығымен  әзірлеп  қойған

болатын.

Балалар т

үске дейін бар ынта-ықыласымен, сүйсіне отырып еңбек

етті. Мектепті

ң айналасын мұнтаздай тап-таза етіп қойды.

Кешкісін  бірнеше  жылдан  бері  сол  мектепте  о

қып  келе  жатқан

о

қушылардың бірі:

– А

ғай, біз бүгін мүлдем сабақ оқымадық қой, – деді. Мұғалім:

–  Еште

ңе  етпейді!  Ертең  мектепке  барлығың  үсті-бастарыңды

тазалап  келесі

ңдер.  Тазалық  –  өркениеттің  ең  негізгі  бөлігі.

Тазалы

ққа  мән  бермеген  ұлт  өркениетті  болып  саналмайтыны  айдан

аны

қ.  Енді  үйлеріңе  барыңдар!  Үйлеріңде  де  тазалыққа  ерекше  мән

бері

ңдер.  Алайда,  тазалық  жасаймын  деп  аналарыңды  ренжітіп,

к

өңілдеріне  қаяу  түсіріп  алмаңдар.  Әрқайсысың  бір  сиқыршы  бола

алатындары

ңды  әсте  ұмытпаңдар.  Бұл  жерде  сендер  менің

ж

әрдемшім  боласыңдар.  Біз  барлығымыз  бірге  бұл  ауылға  жаңа,

бас

қаша өмір алып келеміз, – деді де, сөзін жалғай түсіп:

– Сендерді

ң бәрің әлі өңделмеген руда секілдісіңдер. Аналарың

да, 

әкелерің  де  –  жалпы  ауыл  тұрғындарының  бәрі  де  өңделмеген

руда  секілді. 

Өңделмеген  руданың  күндердің  бір  күні  керемет  затқа

айналатыны сия

қты, бітімдерің бүтін, танымдарың терең, тұлғаларың

биік  болуын 

қаласаңдар,  ақылды  да  қуатты  және  жүректерің

с

үйіспеншілікке толы адам болуларың керек.

М

ұғалімнің  сөзін  тамсана  тыңдаған,  жүздері  бал-бұл  жанып,

к

өздерінде  от  ойнаған  балалар  бір  ауыздан:  «Қалаймыз!  Қалаймыз!

Қалаймыз!» – деп шуласып жатты. Сол мезетте бір оқушы қыз жылай

бастады. М

ұғалім:

– 

Қалқам, саған не болды?» – деп сұрады.

–  К

өңілім  босап  кетті,  ағай,  –  деді  уыз  қыз.  –  Сөздеріңіз

ж

үрегімді қозғап, қатты әсер етті. Сол үшін жылап жатырмын.

жүктеу/скачать 0,55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: