Molecular Biology of the cell клетканың молекулалық биологиясы Алтыншы басылым, І том
жүктеу/скачать 52,26 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 5.34-сурет ). 5.33-сурет. Теломераза бөлігінің құрылымы.
- 324 5-тарау.
| 5.33-сурет
). Теломеразаның ферменттік бөлігі, РНҚ матрицасынан ДНҚ тізбегін синтездейтін, кері транскриптазалар атты фермент- терге ұқсас болады. Ата-аналық ДНҚ ұзарғаннан кейін қалыңқы тізбектің репликация- сы ДНҚ полимеразасымен аяқталады ( 5.34-сурет ). 5.33-сурет. Теломераза бөлігінің құрылымы. Tеломераза үлкен белок-РНҚ кешені бо- лып табылады. РНҚ-да (көк) жаңа теломерлік ДНҚ қайталымының синтезіне қажет- ті матрицалық тізбек болады. Синтезделу реакциясы белоктың кері транскриптазалық (жасыл) доменімен іске асырылады. Кері транскриптаза ДНҚ тізбегін синтездеу үшін матрица ретінде РНҚ-ны пайдаланатын полимеразаның арнайы формасы болып табылады; тело- мераза өзінің РНҚ-матрицасын өзімен бірге тасымалдайтын қайталанбас фермент болып табылады. Осыған қоса, теломераза құрамында оның хромосома ұшында жиналуына қажетті қосымша белок- тық домендер (суретте көрсетілмеген) болады (J. Lingner and T.R. Cech, Curr.Opin.Genet. Dev. 8: 226- 232, 1998 көзінен Elsevier рұқсатымен өзгертіліп алынды). 324 5-тарау. ДНҚ репликациясы, репарациясы және рекомбинациясы 5.34-сурет. Teломера репликациясы. Осы суретте көрсетілген реакцияда әртүрлі эукариоттық орга- низмдердің хромосома ұштарын (теломералар) қалыптастыратын қайталмалы тізбектер синтезде- леді. Ата-аналық ДНҚ-ның 3’-ұшы матрицасы РНҚ болатын ДНҚ синтезімен ұзарады; осының арқа- сында теломерамен жұптасқан толық емес еншілес ДНҚ тізбегінің 5’-бағыттағы ұзаруына мүмкіншілік пайда болады. Толық емес қалыңқы тізбек құрамына суббөлік ретінде ДНҚ праймаза кіретін ДНҚ полимераза α-мен толықтырылады деп болжалуда. Суретте осы реакциялар тұңғыш рет анықталған Tetrahymena инфузориясының теломерасы көрсетілген. Теломералар хромосома ұштарын сақтайтын арнайы құрылымдарға қапталған Хромосомалардың ұштары клеткада қосымша мәселе тудырады. Хромосомалар кездей- соқ төтенше жағдайда үзілсе, ол тез арада репарациялық жүйемен түзетіледі. Теломе- ралар осы жағдайлардан ерекшеленуі қажет; себебі теломералардың «репарациялау» жағдайы хромосомалардың құйылысуы мен басқа генетикалық ауытқулар тудыра ала- ды. Теломераларда осы жағдайды болдыртпайтын қасиеттері болады. Маманданған нуклеаза теломераның 5’-ұшын өзгертеді де, біртізбекті ұшын қалды- рады. Теломераның шығып тұрған ұшы, ГГГТТА тізбегімен бірге, шелтерин атты хро- мосома ұшын қорғайтын белоктар топтарын тартады. Шелтерин белогы теломераны клетканың зақымдарды іздеу жүйесінен «жасырады». Адам теломерасын электрондық микроскоп астында бақылаған кезде оның «t-ілмекті» түзететіні байқалады. Осы ілмек- тегі шығып тұрған ұш қайырылады да, өз-өзімен ДНҚ дуплексін түзеді ( 5.35-сурет ). Теломераның ұзындығы клеткамен және организммен реттеледі Әр теломераны ұзартатын және қысқартатын процестер шамалы түрде тепе-тең болған- дықтан, әр хромосомадағы теломералық қайталмалы тізбектер саны әртүрлі болады. Көптеген клеткаларда осы қайталмалы тізбектердің санын шектеулі дәрежеде ұстайтын гомеостатикалық механизмдер болады ( 5.36-сурет ). ХРОМОСОМАЛАРДА ДНҚ РЕПЛИКАЦИЯСЫНЫҢ ИНИЦИАЦИЯСЫ МЕН ОНЫҢ ІСКЕ АСЫРЫЛУЫ жүктеу/скачать 52,26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|