Molecular Biology of the cell клетканың молекулалық биологиясы Алтыншы басылым, І том
жүктеу/скачать 52,26 Mb. Pdf көрінісі
|
alberts-kletkanyn-molekulalyk-1-tom-comp (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- 5.32-сурет. Репликативтік айырдан кейін нуклеосоманың қалыптасуы.
| 322 5-тарау. ДНҚ репликациясы, репарациясы және рекомбинациясы
Репликативтік айыр хромосома бойымен жылжыған кезде нуклеосомалар нуклео- сомалық емес ДНҚ-ның, шамамен, 600 нуклеотидтер жұбын қалдыра отырып, орнын уақытша өзгертеді. Нуклеосоманың репликативтік айырдан кейін қайта қалыптасуы қызықты жолмен іске асады. Нуклеосома айырмен жылжыған кезде ол Н3-Н4 тетрамері мен Н2А-Н2В димеріне ажырайды. Н3-Н4 тетрамері ДНҚ-мен әлсіз түрдегі байланыста қалады, ал Н2А-Н2В димері толығымен ДНҚ тізбегінен ажырайды. Жаңадан синтез- делген ДНҚ-мен жаңа Н3-Н4 тетрамері байланысады, сонан кейін оларға жартысы жаңа және жартысы ескі Н2А-Н2В димері қосылады да, толық нуклеосома қалыпта- сады ( 5.32-сурет ). Репликативтік айырдан кейін жаңа нуклеосомалар қалыптасуының маңызды салдары бар. ДНҚ-полимераза δ қалыңқы тізбекті синтездейді. Әр Оказаки фрагментінің ұзындығы ДНҚ-полимераза δ ферменті жаңадан қалыптасқан нуклео- сомамен бөгеттелген нүктесімен анықталады. Осы жағдай эукариоттардағы Оказаки фрагменттері ұзындығының нуклеосомалар арасындағы қашықтыққа тең болатынын түсіндіреді. 5.32-сурет. Репликативтік айырдан кейін нуклеосоманың қалыптасуы. Ата-аналық H3-H4 тетрамер- лері еншілес ДНҚ молекулаларына шамамен саны жағынан бірдей мөлшерде, бірақ кездейсоқ түрде таратылады. Керісінше, H2A-H2B димерлері репликативтік айыр өткеннен кейін босатылады. Олар- дың босатылуы репликативтік айыр алдында орын алады және айырмен бірге қозғалатын хроматинді ремодельдеуші кешендермен іске асырылады. Гистон шаперондары (NAP1 және CAF1) ата-аналық және жаңадан синтезделген гистондар көмегімен еншілес молекулалардағы гистондардың толық жиынтығын қалпына келтіреді. Олардың басым бөлігі ескі және жаңалардан құрылатын гибридтер болып табылады. Түсінікті болу үшін ДНҚ-ның қос спиралі жалғыз қызыл сызық ретінде көрсетілген (J.D. Watson et al., Molecular Biology of the Gene, 5th ed. Cold Spring Harbor: Cold Spring Harbor Laboratory Press, 2004 көзінен алынған). Репликативтік айырдан кейін Н3-Н4 тетрамері мен Н2А-Н2В димерлерін тез арада және ретті қосу процесі гистондық шаперондарды (хроматиннің жиналу факторы деп те аталады) қажет етеді. Осы мультисуббөліктік кешендер негізгі гистондармен байланысады және оларды тек нақты ретпен ғана босатады. ХРОМОСОМАЛАРДА ДНҚ РЕПЛИКАЦИЯСЫНЫҢ ИНИЦИАЦИЯСЫ МЕН ОНЫҢ ІСКЕ АСЫРЫЛУЫ 323 Теломераза хромосома ұштарын репликациялайды Біз қалыңқы тізбектің үздікті мәнерде синтезделетінін көрдік. Осы механизм реплика- тивтік айыр хромосома ұшына жеткен кезде үлкен мәселеге тап болады. Соңғы РНҚ праймері ДНҚ-мен алматырыла алмайды, себебі оның 3’-OH тобы болмайды. Осы мәселені шешетін механизм болмаса, әр клетка бөлінуі сайын ДНҚ-ның ұшы жоғалар еді. Бактериялар осы мәселені ДНҚ-ның сақиналы түрімен шешті. Ал эукариоттар болса бұл мәселені басқаша шешеді: олардың хромосомаларының ұштарында теломералар деп аталатын арнайы құрылымдардың құрамына кіретін маманданған нуклеотидтік тізбектері болады. Теломераларда көптеген қысқа тандемдік қайталмалы тізбектер бо- лады және олар протозоалар, саңырауқұлақтар, өсімдіктер мен сүтқоректілер сияқты организмдерде ұқсас келеді. Адамдарда қайталану бірлігі болып ГГГТТА тізбегі болып табылады және ол теломера құрамында мыңдаған рет қайталанады. Теломералық ДНҚ тізбектері теломераза атты ферментті тартатын тізбек специфи- калық ДНҚ байланыстырушы белокпен байланысады. Осы фермент теломераларды әр клетка бөлінуі сайын қалпына келтіреді. Теломераза теломералық ДНҚ тізбегінің ұшын таниды да, оны 5’-3’ бағытта ұзартады ( жүктеу/скачать 52,26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|