Н. Ш. Чернышевский мұраларын оқып таныс болған, Батыс Еуропа әдебиетінен Гете, Дж. Байрон
жүктеу/скачать 3,44 Mb. Pdf көрінісі
|
| БАРМАНҚҰЛОВ Марат Кәрібайұлы (13.2.1937. Алматы обл. Талғар қ. - 9.5.2000. Алматы) -
ғалым, филол. ғыл. докт. (1981), проф. (1982). ҚазҰУ-ды (1959), Мәскеу мемл. ун-тінің аспирантурасын (1964) бітірген. 1959 - 64 ж. Қазақ телевизиясында тілші, комментатор, жауапты редактор қызметтерін атқарған. 1965 жылдан өмірінің соңына дейін ҚазҰУ-дың журналистика ф-тінде ассистент, доцент, кафедра меңгерушісі, сырттан оқытатын журналистика ф-тінің деканы болып жұмыс істеген. Б. 300-ден аса ғыл. еңбектің, соның ішінде 22 монография, 3 деректі фильмнің авторы. БАСЫЛЫМ - әдеби шығарманың жарық көрген нұсқасы. Бірнеше рет жарық көрген шығарманың әр Б-ның мәтінінде азды-көпті айырма болуы ықтимал. Сондықтан, шығарманы зерттегенде оның алғашқы және кейінгі Б-дарын салыстырады. Бұрынғы Б-дарды білу, салыстыра тексеру, әсіресе, текстологиялық зерттеу жүргізу үшін қажет. Мыс., Абай шығармаларының 1909 ж. Петербургте, 1916ж. Орынборда, 1922 ж. Ташкентте, 1933 ж. Қызылордада, 1939 - 40, 1945, 1954, 1957, 1977, 1995 жылдары Алматыда шыққан басылымдары бар. Осылардың бірінде жоқ деректі бірінен табуға болады. Немесе, М.Әуезов шығармаларының көптеген жеке басылымдарын былай қойғанда, 12 томдық жинағы, кейінгі 20 томдық, 50 томдық жинақтары бар. Осындай Б-дардың ішінде алғашқы Б-ның орны бөлек. Жаңалығы, дәлелді өзгертулері болса, кейінгі Б-дар да өзінше құнды болады. Жазушы шығармаларының ғылыми Б-дары арнайы текстологиялық зерттеулер негізінде дайындалып жарық көреді. Сонымен бірге ғыл. Б-да әр түрлі түсініктемелер, қосымша деректер, материалдар толығырақ қамтылады. БАТА (араб. фатиха - алғыс, ризашылық, тілек) - әлем халықтарының баршасында дерлік кездесетін, адамзат қоғамы сөздің магиялық құдіретіне күмәнсіз сенген қадым заманда қалыптасқан көне дәстүр. Әуел баста басқа да түркі халықтарындағы сияқгы қазақ халқында да "алғыс" деп аталған тілекші сөздің "батамен" алмастырылуы ислам дінінің ықпалы арта түсуінің нәтижесі. Исламға дейінгі дәуірде алғыс немесе қарғыс айту даугер абыз, бақсылардың ғана еншісі болғанға ұқсайды. Кейінде де Б-ны кім көрінгеннен емес, елге сыйлы, абыройлы адам, ақсақалды қария беретін болған. Сондай-ақ, бұл жорамалдың дұрыстығын бертінге дейін қазақ ішінде "қарғысшы" деп аталатын, дау-шар үстінде қарғыс айтуға арнайы отырғызылатын адамдардың болғаны да дәлелдейді. Б. қазақ фольклорының дербес, шағын жанры ретінде қарастырылады. Ұйқасты, ырғақты болып келетін, тұрақты образдарға негізделетін Б. халқымыздың жақсылық пен жамандық, адалдық пен арамдық, обал-сауап турасындағы моральдық-этикалық түсініктерінің айғағы іспетті. Б. қысылғанда - қуат, қиналғанда - медет беріп, әрбір іс-әрекетіңе даңғыл жол ашып, бәле-жаладан қорғайды деп есептелген. Б. көзі тірілерге ғана емес, аруақтарға да жасалған. Б. бір-екі ауыз тілек түрінде де бірнеше шумақ өлең түрінде де кездеседі. Б. е р г е, жауынгерге берілетін Б., астан соңғы Б., қыз, келінге берілетін Б ., жас отауға берілетін Б., т.с.с. болып жіктеледі. Мағыналық тұрғыда екі түрге бөлінеді: ақ (оң) Б(алғыс), теріс Б. (қарғыс). Қазақ халқының Б. сөз үлгілеріне В.Радлов, Ш.Уәлиханов, А. Васильев, Г. Потанин, т.б. зерттеушілер назар аударып, жинап жариялаған. |