Н. Ю. Зуева (жауапты хатшы), О. Б. Алтынбекова, Г. Б. Мәдиева

213 
 
 
 
 
ISSN 1563-0223                        Bulletin KazNU. Filology series. № 3(149). 2014
 
 
ӘОЖ 81'42; 801.7 
 
С. Сейдалиева 
 
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінiң ІІ курс магистранты, 
Алматы қ., Қазақстан 
Ғылыми жетекшісі – ф. ғ. д. профессорі Г. Н. Смағұлова 
e-mail: seidsaule@mail.ru 
 
Мәтін түзудегі метафора рөлі 
 
Мәтін  «бірігу,  байланысу»  деген  ұғымда  жұмсалатын  әрі  мағыналық,  әрі  грамматикалық  қатынас 
арқылы  өзара  байланысып  жататын  сөйлеу  бірліктерінің,  айтылымдардың,  фразадан  жоғары  бірліктердің, 
фрагменттердің  тұтастығы.  Мәтін  авторы  өз  туындысын  түзуде  оның  тілдік  сипатына,  көркемдік-стильдік 
ерекшеліктеріне мән береді. Мәтінге қажетті көркемдегіш құралдарды қолдану, жүйелеу және құру үрдісінде 
метафораның рөлі ерекше екенін атап айтуға болады.  
 
 
Метафора (гр. metaphora – ауысу)  – сыртқы не ішкі белгілеріндегі  ұқсастыққа қарап бір зат атауының 
басқа бір затқа атау болуына байланысты сөз мағынасының ауысуы. 
Мәтіндегі метафора көрінісін айқындау мақсатында М. Жұмабаевтың «Сүй, жан сәулем», М. Мақатаев-
тың «Аманат», Қ. Бекхожиннің «Үш томдық шығармалары» тақырыбындағы өлеңдер мен поэмалар жинағы 
алынды.  
Түйін  сөздер:  мәтін,  метафора,  стилистикалық  категория,  функционалдық,  авторлық  баяндау,  синтак-
систік қатарлар. 
 
S. Seydalyeva 
The role of metaphor in the drafting of texts 
 
The problem of the text and text analysis of linguistics were reached significant achievements in the history of 
linguistics at the beginning of the second half of XX century. The text is a unity of speech units, statements, phrases 
and the fragments, used in the sense of "association, connection" and linked to each other in meaning and 
grammatically. 
The author of the text in the process of creating his work should pay attention to its linguistic character and 
artistic and stylistic features. It should be noted that during the using, systematization and a tendency of the art means 
necessary for the text a metaphor has a special role.   
Metaphor (gr. metaphora - transfer) is a change of word meaning as a result of transferring the name of one 
subject to another on the basis of similarity of internal or external signs. 
In order to clarify the spectacle of metaphor in texts were selected collections of poetry and poems by M. 
Zhumabayev "Сүй, жан сәулем", M. Makataev "Аманат" and K. Bekhozhin "Үш томдық шығармалары". 
Key words: text, metaphor, stylistic category, functionality, author's report, syntactic ranks. 
 
С. Сейдалиева 
Роль метафоры при составлении текста 
 
Еще  в  начале  второй  половины XX века  проблемы  текста  и  анализа  текста  в  языкознании  в  истории 
лингвистики  достиг  знаменательных  достижений. «Текст – это  единство  речевых  единиц,  высказываний, 
фраз  и  фрагментов,  используемые    в  значении  «объединение,  соединение»  и  связанных    друг  с  другом  по 
смыслу и грамматически.  
В  процессе  создания  своего  произведения  автор  текста  должен  обратить  внимание  на  его  языковой 
характер  и  художественно-стилистические  особенности.  Следует  отметить,  что  при  использовании, 
систематизировании и тенденции художественных средств, необходимых для текста метафора имеет особую 
роль.   
Метафора (гр. metaphora – перенос) – это изменение значения слов в результате переноса наименования 
одного предмета на другой на основании сходства внутренних или внешних признаков. 
В целях выяснения зрелище метафоры в текстах были выбраны  сборники стихов и поэм М. Жумабаева 
«Сүй, жан сәулем»,  М. Макатаева «Аманат» и К. Бекхожина «Үш томдық шығармалары». 
Ключевые  слова:  текст,  метафора,  стилистическая  категория,  функциональность,  авторский  доклад, 
синтаксические ряды.  
__________________________________ 
 
Мәтін түзудегі метафора рөлі 

214 
 
Вестник КазНУ. Серия филологическая. № 3(149). 2014
 
Мәтін  терминінің  қолдану  аясы  өте  кең. 
Мәдениет  жүйесі  мен  гуманитарлық  ғылым-
дарда  соңғы  уақыттарда  көп  қолданылатын 
терминдердің  біріне  айналғаны  белгілі.  Мәтін 
– тіл жүйесіндегі өзіндік мәні мен болмысына 
сай, сөйлемдердің жай ғана тізбегі емес, мағы-
налық күрделі тұлға. Ол-логикалық, граммати-
калық,  мағыналық  байланыстарға  негізделген, 
тиянақты мазмұнға ие біртұтас қарым-қатынас 
бірлігі.  
Мәтіндік анықтамалар түрлі тіл деңгейлері 
мен  мәтіндік  өзіндік  ерекшеліктерге  қарай 
әлденеше  аспектілер  бір  арнаға  тоғысқан  анық-
тамалар болып келеді. Олардың ішінде мәтінді 
менталды  тұтастыққа,  лексикалық,  логика-
лық және грамматикалық байланыс типтері-
мен ұйымдасқан және ақпар жеткізетін сөй-
лемдердің  жиынтығынан  тұратын  құрылым-
дық-семантикалық  тұтастыққа,  қарым-қа-
тынас бірлігіне, мәдениеттің өмір сүру  түрі-
не, жеке адамның логика-психологиялық жай-
күйіне,  идеяның  сөзге  айналу  трансформация-
ның  интегральды  бағдарына  (риторикаға 
байланысты) жатқызатын анықтамалар бар.   
Мәтіннің  тілдік  зерттеулердегі  орны  зор 
екені мәтінге  берілген  анықтамалардан  байқа-
лады  және  осы  бағыттағы  ғылыми  ойлардың 
бір  арнаға  тоғысуы  тілді  танудағы  мәтін  қыз-
метінің ерекше екенін көрсетеді. [ 1, 32]   
Мәтін  мазмұнын  ашушы  сөз  образы  лин-
гвостилистика тұрғысынан әртүрлі семантика-
лық-стилистикалық  категорияның  көркемдік 
функциясын  анықтайды.  Образды  троптық 
және  троптық  емес  деп  бөлуді  белгілі  мәтін 
арқылы  түсіндіру  қолайлы.  Әсерлі  сөздің  жа-
салу  тәсілі  сан  алуан  болып  келеді.  Соның 
ішінде ерекше байқалатын стилистикалық амал-
тәсіл – метафора. 
Әрбір  ақын,  жазушы,  публицист,  ғалым  өз 
қаламынан  туған  шығармасын  оқырман  кө-
кейіне жеткізу мақсатында әр түрлі көркемде-
гіш  құралдарды  қолданады.  Сол  көркемдегіш 
құралдардың бірі – метафора. 
Метафора арқылы суреткер ұшқыр қиялы-
ның  жетегімен  небір  суретті  сөздерді,  ішкі 
мазмұны  мен  сыртқы  сұлулығы  үйлесіп  жат-
қан  бейнелерді  жарқырата  дүниеге  әкеледі. 
Бейнелеу,  көркемдегіш  құралдарының  бір  тә-
сілі-метафораны  суреткер  бейне,  характер  жа-
сау, қаһарманның көңіл-күйінің өте нәзік жақ-
тарын суреттеп көрсетуде шебер қолданған. 
Сөз – суреткер  қолындағы  негізгі  құрал-
қару,  оны  ақын  тек  номинотив  мағынасында 
жұмсамай, көріктендіріп, құбылтып, яғни жаңа 
семантикалық  реңдер  үстеп,  өзге  сөздермен 
жаңаша  тіркестіріп  қолдана  алады,  бейнелеп 
айтсақ, сөзді ойнатады. 
Метафора – поэтикалық  ойдың  бейнесі. 
Метафора табиғаты дүниеге көркемдік (поэти-
калық)  көзбен  қараудан  басталады.  Кейде 
метафора  қасиетінен  поэтикалық  мәтіннің 
белгілерін  іздеп  жатамыз.  Суреткердің  стилін 
оның  метафора  қалыптастыру  шеберлігінен 
тануға болады. Метафора – поэтикалық мәтін-
нің  органикалық  бөлшегі.  Себебі,  онда  поэти-
калық  ой  мен  дүниенің  көркем  көрінісі  сақта-
лады.  Метафораны  поэтикалық  мәтінге  жа-
қындастыратын факторлар:  
- ойдағы бейне мен ұғымның үйлесуі;  
- категориялық өзгеріс қалыптастыру; 
- «тосын байланыстардың» ұтымды шығуы; 
- тура мағынада танылмауы; 
- семалардың өзара алмасуы; 
-  әртүрлі  интерпретациялануы  (вариантты-
лығы); 
-  ұғымды  танытуда  қысқа  жол  таңдау  се-
бептерімен ерекшеленеді  
Мәтіндердегі  сөздерді  метафоралау  про-
цесінде үш түрлі жағдайды байқаймыз. 
Бірінші  жағдайда  сөздің  сыртқы  белгісі 
алынады.  Мысалы, кілт—  есіктің  кілті,  мәсе-
ленің  кілті;  бастау — бұлақтың  бастауы, 
шығармашылық бастау т. б. 
Екінші  жағдайда  метафора  жасайтын  сөз-
дердің семантикасына, ішкі мазмұнына үңілуге 
тура  келеді  (түлкі — аң,  айлакерлік  белгісі; 
балшық — зат атауы, адам мінезіндегі ынжық-
тық т. б.). 
Метафоралаудың  үшінші  түрінде  белгілі 
бір  белгілер  мен  қасиеттердің  басқа  топтағы 
заттар  мен  құбылыстарға  тән  екендігі  белгілі 
бола  тұра,  басқа  топтағы  ұғымдарға  сіңісті 
болып  кетеді.  Мысалы,  ұлиды  деп  қасқырды 
айтады,  бірақ  ақындардың  шығармаларында 
жел ұлиды тіркесі қолданылып жүр. Сол сияқ-
ты өткір сөзі қатты заттарға қатысты болатын 
(өткір  ұстара),  кейінгі  кезде  өткір  мәселе 
тіркесі қолдынылып жүр. [2, 13 ]  
Сөз зергерлерінің тіліндегі көріктеу құрал-
дарының  бірі-метафораның  қолданылуы  аясы 
өте  кең.  Көп  жағдайда  суреткердің  индиви-
дуалдық  стилін  танытатын  бейнелі  сөз  қолда-
нысы. 
 Сондықтан да метафораның көріну объек-
тісі  көркем  шығарма,  ақынның  өзіндік  қол-
таңбасының көрінуі болып табылады. 
Қазақ поэзиясының төрінен ойып орын ала 
білген  өр  тұлғалы  ақын  Мағжан  Жұмабаев 
өлеңдеріндегі  метафораның  қолданылу  ерек-
шелігіне  тоқталып  өтсек.  Ақын  өзінің  «Бала-
С. Сейдалиева 

215 
 
 
 
 
ISSN 1563-0223                        Bulletin KazNU. Filology series. № 3(149). 2014
лық  шақ»  өлеңінде  метафораны  өз  орнымен 
шебер ұйқастыра білген.  
 
Балалық шағы –  
Патшаның тағы –  
Тіл жетпес оны бағалап. 
Көп өтпей жыл,  
Тек жүрмей, біл 
 Ілгері күнді сағалап. 
Жастық – алтын,  
Құрып қал салтын, 
Салты оның – үйрену!... 
 «Білімсіз – есек, 
Опасыз» десек, 
Сөйлеп, күліп жүрсе де: 
Өлікпен тең, 
Ит-құсқа жем, 
Тірі боп ғұмыр сүрсе де!... [3, 17 ] 
 
Бұл  өлең  жолдары  бір  мәтінді  құрап  тұр. 
Автор  мәтін  түзудегі  метофораның  көрінісін 
сөздердің  ұқсастықтарына  орай  ауыстыру  ар-
қылы  жүйелі  көрсеткен.  Мұндағы  «балалық 
шағы» - ол  «патшаның  тағы»,  «жастық – 
алтын», «білімсіз – есек» дей келе екі нәрсенің 
қасиетін  бір-біріне  ауыстырғанда  бұл  «сол, 
соның  өзі»  деп  кесіп  айтады  да,  оқырманның 
сенбеуіне,  шәк  келтірулеріне  жол  қалдыр-
майды.  Сондықтан  метафора  поэтик  тілдердің 
басқа  түрлеріне  қарағанда,  ой-сезімге  тікелей 
әсер етеді. 
Ақын  «Мен  кім?»  деген  өлеңінен  де  мета-
фораның көрінісін көре аламыз 
 
Арыстанмын, айбатыма кім шыдар? 
Жолбарыспын, маған қарсы кім тұрар? 
Көкте – бұлт, жерде – желмін түлеген, 
Жер еркесі – желдің жөнін кім сұрар?  
Көкте – күнмін, көпке нұрым шашамын, 
Көңілге алсам, қазір ғарышқа асамын. 
Шеті, түбі жоқ теңізбін қаракөк, 
Ерігемін – толқып, шалқып, тасамын. 
Жалынмын мен, келме жақын, жанарсың, 
Тұлпармын мен, шаңыма ермей қаларсың. 
Күл болсын көк, жемірілсін жер, уайым жоқ, 
Көз қырымен күліп қана қарармын... [3, 68] 
 
-  дей  келе  автор  өзінің  бойындағы  қасиетін 
арыстан, жолбарыс сынды жыртқыштарға ұқ-
сатып,  өзінің  күш-жігерін,  айбаттылығын  сол 
жыртқыштарға  тән  ерекшеліктермен  ауысты-
рады.  Сондай-ақ  ақын  өзін  бұлт,  жел,  күн, 
теңіз  секілді  табиғат  бөлшектеріне  балайды. 
Демек  ақынның  күн  сияқты  жан-жағына  нұ-
рын шашатындығын, бұлт секілді көктің еркесі 
болса,  жел  секілді  жердің  еркесі  екендігін  көз 
алдымызға  елестетсек,  ақынның  қай  жерде 
жүрсе  де  өз  орны  болғандығын  ойымызға 
түйеміз.  Өзін  жалынға  ұқсатуы  да  тегін  емес, 
демек  ақынның  өзіне  тән  өр  мінезі  болған-
дығынан  да  хабардар  боламыз.  Тұлпарға  ұқ-
сатуы өзіне деген сенімділігі деуге  болады.  
Ақынның «Батыр Баян» поэмасындағы ме-
тафора көрінісіне тоқталсақ. 
 
Жиылды өңшең ноян ығай-сығай, 
Байжігіт, Тасболат пен би Толыбай, 
Ту баста Абылайды хан көтерген 
Қамқоры Қарауылдың шешен Қанай. 
Ашуы жауған қардай, шөккен нардай 
Қарт қыран Қанжығалы қарт Бөгенбай, 
Бөкеңнің жас жолбарыс жеткіншегі 
Аузынан жалын шашқан жас Жанатай. 
Найзасын найжағайдай ойнататын 
Жас барыс Бәсентиін Сарымалай... [3, 193] 
 
Көркем  әдебиет  сөздердің  дәлдігін,  анық-
тығын, жайнақы, ойнақылығын керек етеді. Ол 
үшін  әр  образ  өмір  шындығына  дәл  келуі 
керек,  сонымен  қатар  айтайын  деген  пікірді 
үзілді-кесілді  айту  да  негізгі  шарттың  бірі. 
Жоғарыда көрсетілген «Батыр Баян» поэмасы-
нан  алынған  үзіндіде  «Қарт  қыран  Қанжы-
ғалы  қарт  Бөгенбай»,  бұл  әлі  үзілді-кесілді 
пікір  емес, «сол  сықылды  ғана».  Біз  қиял  ар-
қылы  әуелі  қыранды  көзге  елестетіп  аламыз 
да,  сосын  барып  Бөгенбайдың  қыран  секілді 
салмақты,  өткір  көзді,  жүйрік  те  батыл  екенін 
шамалаймыз.  Автор  кейіпкерді  «секілді,  сияқ-
ты»  деген  шылаулармен  теңемей,  нақты  «қы-
ран»  деп  дөп  басып  айтып  тұр.  Сондай-ақ, 
«Жас  жолбарыс  жеткіншегі  жас  Жанатай» 
деп, жас та болса Жанатайдың оқырманға жол-
барыстай  жүйрік,  мықты,  аузынан  жалын  ша-
шып тұратын батыл да қайсар екенін сипатта-
ған. «Жас барыс Бәсентиін Сарымалай» деген 
жолдардан  көз  алдымызға  жыртқыш  аң  ба-
рысты  елестете  отырып,  кейіпкердің  осал 
еместігіне көз жеткіземіз.   
Енді  қазақ  поэзиясында  өзіндік  орны  бар 
ақын Қалижан Бекқожин қолданған метафора-
ларға көңіл аударар болсақ. Метафораны ақын 
өз  тілінде  идеялық-эстетикалық,  бейнелілік 
және  стильдік,  көркемдік  жағынан  келгенде 
үстеме  мағыналар  арқылы  ой  айқындығын, 
мазмұн  тереңдігін  қамтамасыз  ету  мақсатына 
бағындырып қолданған. Осыдан ақын лирика-
сындағы  сөздің  шексіздігі  танылып,  сөз  құді-
реті өмір құбылыстарының бәрін де бейнелеп, 
суреттеп,  астарлап  айтып  бере  алатындығы 
айқындалады.  Мысалы, «Елу  жаңа  жыл  көр-
дім» деген өлеңінде: 
 
Қарына да аунадым, 
Қыс келсе қайта түледім. 
Жазында күнмен жайнадым, 
Жігіт – өмірім, гүл – елім. 
Мәтін түзудегі метафора рөлі 

216 
 
Вестник КазНУ. Серия филологическая. № 3(149). 2014
 
Жаңарды жылда жасым да, 
Жапырағындай бұтаның. 
Оқыдым жарты ғасырда, 
Өмірдің елу кітабын...      [4, 7]  
 
- дей жырлай келе ақын өмірін жігітке, ал елін 
гүлге балағанын көреміз. «Елу кітабы» дегені - 
елу жасқа келгені.  
«Менің  көршілерім»  деген  өлеңінде  де 
метафораны  ұтымды  қолдана  білгендігіне  көз 
жеткіземіз. 
 
Құрметтейді мені бала-шаға да, 
«Жұлдызтай» деп жүгіреді соңымнан. 
Қырман – теңіз, қыздар – аққу-шағала, 
Жарқыраған электрдің тогынан...  [4, 37] 
 
Бұл  өлең  шумағыннан  қырман  басындағы 
қызу  жұмыс  жасап  жүрген  қыздарды,  теңіз 
бетіндегі  аққу-шағаланың  сыртқы  көрінісіне 
ұқсатып, оларды өзара ауыстырып бейнелеген.    
 Сонымен  қатар  «азығы-айран,  сүті  аз 
қараның» «мен толқынның бауыры», «денем - 
тас,  түгім - ағаш,  киімім - қар», «көлігім - 
жалғыз атым», «құрығы-торлы сүзбе», «өнеге 
- әкелердің ақ мінезі» «сөз - күрес», «қызыл ту 
-  жанған  өрт» «кеңес - сенім», «тап  кегі-
тірегі  де  айбарыда», «ерлігі - кектің  қысқан 
қайнары», «туған  жер  бесігі  ғой  балалық-
тың», «Алатау - ақ отау ғой қарындасқа» тә-
різді  балама  жолдардағы  мағыналық  та,  логи-
калық  та  түр-тұлғалық  та  ұқсастықтар  ақын 
тілінде  метафораның  бай  қазынасы  барлығын 
дәлелдейді. 
Қ.  Бекқожин  поэмаларында  метафораның 
жай  түрі,  жалғаулар  арқылы  жасалған  түрі, 
күрделі  немесе  ұлғайған  түрі  көп  кездеседі. 
Қазақ тілінде ең көп метафоралар түбір күйін-
де,  қосымша  жалғану  арқылы  жасалған.  Жо-
ғарыда келтірілген мысалдардың көпшілігі зат 
есіммен  жасалған  метафораның  жай  түріне 
жатады. Әр сөздің өзіндік ұғым, семантикалық 
жағы болады. Олардың лексикалық, граммати-
калық  мағынасы,  контексте  ашылып,  ой  тия-
нақтылығына, жинақтылығына қызмет етеді. 
Ақиық ақын Мұқағали  Мақатаев  өз  өлең-
дерінде  өмір  сүру  мен  күн  көрудің  ара  жігін 
ажыратып  көрсетеді.  Сондай-ақ,  өмірдің  мә-
нін, құндылығын өзінің өлеңдерінде метафора 
арқылы  бейнелі  таңбалармен  суреттеп,  өмір 
сүруге  деген  құлшынысты  оятады.  Өмірдегі 
жақсылық пен жамандықтан, қуаныш пен қай-
ғыдан  тұратын  жағдаяттарды  мүлде  ұқсамай-
тын  дүниелермен  үйлестіре  отырып  бейнелеуі 
ақынның  эстетикалық  ойлау  шеберлігінің 
жоғары екенін көрсетеді. Мысалы, «Өмір» атты 
өлеңіне тоқталсақ. 
Пай, пай, Өмір! 
Өтесің-ау бір күні.  
Тиясың-ау қуанышты күлкіні. 
Өмір деген – бір жарқ еткен найзағай, 
Өмір деген – көк аспанның күркірі... 
Өмір деген – бұйым емес қолдағы, 
Өмір деген – ұлы бекет жолдағы. 
Қаның кеуіп қаталаған кезінде 
Сусыныңды қандырсаң бір болғаны. 
Мына күн де, мына аспан да, дала анау, 
Бәрі бізден, бәрі бізден қалады-ау! 
Өмір дейтін – тағатсыз бір қозғалыс, 
Өмір дейтін – өлемін деп қарамау…             [5, 16] 
 
«Елім барда» деген өлеңінде ақын ұғымды 
жануарлар  бейнесі  арқылы  таныту,  яғни 
зооморфтық  метафораларды  белсенді  қол-
дана білген. Мысалы: 
 
Не сыйлайды, не береді келер күн?! 
Неде болса тірі болсам көрермін. 
Желідегі құлынымын мен елдің,  
Көгендегі қозысымын мен елдің...    
             
«Бөрі екенмін» өлеңіндегі метафораның да 
ерекшелігі бар. 
 
Жан емес ем 
Жалған айтып, 
Жұртты алдар.  
Бөрі екенмін, 
Сыртым ғана қампиған, 
Сыбағамды беріп жатыр сырттандар...       [5, 43] 
 
Бұл  өлең  жолдарынан  метафораның  автор 
санасындағы  логикалық  операциялардың  бей-
нелі көрінісін, ой тудыру моделін ұтымды бере 
алатын  көріктеуіш  құрал  екендіге  көз  жет-
кіземіз.  
 
Өлең  жолдарынан  келтірілген  мәтіндерде 
метафораның  жай  түрі,  жалғаулар  арқылы 
жасалған  түрі,  күрделі  немесе  ұлғайған  түрі 
көп кездеседі.  Қазақ  тілінде  ең  көп  метафора-
лар  түбір  күйінде,  қосымша  жалғану  арқылы 
жасалған. Атап көрсетілген мысалдардың көп-
шілігі зат есіммен жасалған метафораның жай 
түріне жатады. Әр сөздің өзіндік ұғым, семан-
тикалық  жағы  болады.  Олардың  лексикалық, 
грамматикалық  мағынасы,  контексте  ашылып, 
ой  тиянақтылығына,  жинақтылығына  қызмет 
етеді. 
Қорыта келгенде, метафора – хабар жеткізу 
емес, ұғым қалыптастыру. Метафораны ұғыну 
– ондағы астарлы, жасырын ұғымды түсіну, ал 
бұл  үлкен  ой  күшін  қажет  етеді.  Метафора-
мағыналардың  сәйкессіздігін  сәйкестендіріп 
қабылдау,  мағыналық  үйлесімділік  қалыптас-
тыру.  Метафора  әлемі – бұл  ойша  бейнелеу 
әлемі. 
С. Сейдалиева 

217 
 
 
 
 
ISSN 1563-0223                        Bulletin KazNU. Filology series. № 3(149). 2014
Мәтіндердегі қазақ сөз майталмандарының 
тілдік  қолданыстарындағы  метафораның  рөлі 
ерекше. Метафора – әр  ақынның, жазушының 
жеке  тілдік  тұлға  ретінде  танылуының  дәлелі. 
Бұл  көріктеу  құралы  тілдік  тұлғаның  табиға-
тын ашып, суреткерлік шеберлігін шыңдайды. 
 
Әдебиеттер 
 
1  Әнес Ғ.Қ. Мәтін және тіл деңгейлері // ПМУ Хабаршысы. Филология сериясы. – 2009.   – №1. – 34- 41б. 
2  Әмірбекова А. М.Мақатаевтың бейнелі сөздер сөздігі. – Қарағанды: Экожан О.К., 2013.   – 150 б.
 
3  Жұмабаев М. Сүй, жан сәулем: өлеңдер мен поэмалар. – Алматы: Атамұра, 2002. – 256 б.
 
4 Бекхожин Қ. Үш томдық шығармалар жинағы: өлеңдер мен поэмалар. – Т.2. – Алматы: Жазушы, 1983. – 400 б. 
5  Мақатаев М. Аманат: Жыр жинағы. Құраст. Алтай А. – Алматы: Атамұра, 2002. – 304 б. 
 
References 
 
1  Әnes Ғ.Қ. Mәtіn zhәne tіl deңgeylerі // PMU Habarshysy. Filologiya seriyasy. – 2009.   – №1. – B. 34- 41. 
2  Әmіrbekova A. M.Maқataevtyң beynelі sөzder sөzdіgі. – Қaraғandy: Ekozhan O.K., 2013.   – 150 b. 
3  Zhұmabaev M. Sүy, zhan sәulem: өleңder men poemalar. – Almaty: Atamұra, 2002. – 256 b. 
4 Bekhozhin Қ. Үsh tomdyқ shyғarmalar zhinaғy: өleңder men poemalar. – T.2. – Almaty: Zhazushy, 1983.– 400 b. 
5  Maқataev M. Amanat: Zhyr zhinaғy. Құrast. Altay A. – Almaty: Atamұra, 2002. – 304 b. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Мәтін түзудегі метафора рөлі 

218 
 
Вестник КазНУ. Серия филологическая. № 3(149). 2014
 
 
ӘОЖ   331. 361 
 
М. Т. Сихымбаева 
 
Аймақтық әлеуметтік-инновациялық университетінің I курс магистранты, 
Шымкент қ., Қазақстан 
Ғылыми жетекшісі – п. ғ. к. доцент О. М. Досжанов 
e-mail: ailana_2000012@mail.ru 
 
Білім алушылардың кәсіби шеберліктерін шыңдау 
 
Ғылыми мақалада жеке тұлғаның кәсіби шеберлігін арттырудағы ұжымның ықпалы, кәсіби дайындығы, 
білім  мен  біліктері,  кәсіптің  дұрыс  бағытта  жүруі  тек  іскерлік  қызмет  арқылы  жүзеге  асатындығы  туралы 
баяндалған.  Бұл  тұстағы  кәсіби  шеберлікке  жеке  міндеттерді  өз  бетімен  шеше  білу  қабілеті,  оның  берілген 
белгілі  бір  нұсқауларға  жалтақтамай,  өзіндік  тәжірибесіне  сүйене  отырып,  кез  келген  қиын  жағдайлардан 
жол таба алумен байланыстылығы, сонымен қатар өзіндік білімін жетілдіру, ұдайы ізденісте болу кәсібінің 
бір бөлігі айтылған.. 
Кәсіби  шеберліктің  негізгі  белгілері:  кәсіптік  білім,  біліктілік,  дағды,  кәсіптік  қабілет.  Бүгінгі  талапқа 
сай өз ісінің жетік меңгерген, еңбекқорлығымен, ұстамдық қабілетімен техниканы меңгереді десек те болады. 
Тек жаңашылдыққа деген талпыныс, үздіксіз ізденіс кәсіби шеберді өз ісінің биік шыңына жетелейді. Әрбір 
іс-әрекет  барлығында  бірдей  нәтижелі  болмайды.  Нәтижелі  болуы  оның  сол  іс-әрекетінің  тиімді  жолын, 
әдісін табу керек. 
Түйін сөздер:  шеберлік, кәсіби шеберлік, кәсіпкердің қызметі, жеке тұлға. 
 
М. Т. Сихымбаева 
Совершенствование профессионального мастерства обучаемых 
 
В научной статье говорится о влиянии коллектива на повышение профессионального совершенствования 
личности,  профессиональной  готовности,  о  знаниях,  о  том,  что  правильность  направления  профессии  соз-
дается благодаря службе. В связи с этим сказано, что профессионализм выражается в умении самостоятельно 
выполнять обязанности, не опираясь на имеющиеся примеры, а опираясь на свой опыт, находя пути из любых 
сложных ситуаций. А также самостоятельное совершенствование знаний и нахождение в постоянном поиске 
являются одними из частей профессии. 
Значение  изменения  профессиональной  работы  личности  состоит  не  в  исполнении  главных  профес-
сиональных условий, а в умении совместить рабочий процесс с профессией. Основные понятия профессио-
нального  мастерства:  профессиональные  образование,  квалификация,  профессиональные  навыки.  Можно 
сказать это профессионал, знающий свое дело, отличающийся трудолюбием, способный работать с техникой. 
И  только  стремление  к  новому,  профессиональное  совершенствование  могут  привести  человека  к  вершине 
своего дела.  
Не все наши действия приносят одинаковый результат. Результат зависит от нахождения оптимального 
пути. 
Ключевые слова: мастерство, профессиональное мастерство, должность, индивид. 
 
М. Т.  Sihymbaeva 
Perfection of professional mastery of student 
           
In the scientific article is spoken about influence of collective on improvements of professional knowledge 
vocational trainings, knowledge and abilities, the industry embodiment in the correct direction only for working aims.  
In this professional activity said about ability to solve the duties, without noticing certain instructions, relying on 
the experience, finding the way in any situations. Moreover improving the knowledge, always to be in search of 
knowledge is a part of his work. 
Suitable change in work of the person that is not the main thing to follow working instructions, but ability to 
connect with work to reach expected results. 
Confirming to present requirements knowing perfectly the work, diligence, restraint it is possible to learn, the 
equipments. Aspirating to novelty continues search of knowledge, the professional will aspire to top. Each action is 
not always productive. Productivity is finding of methods and it is favorable decision.   
Key words: skills, professional skills,  entrepreneurial work, private individual. 
 
_______________________________________ 
 
 
М. Т. Сихымбаева 

219 
 
 
 
 
ISSN 1563-0223                        Bulletin KazNU. Filology series. № 3(149). 2014
Шеберлік – кәсіби  немесе  әуесқойлық 
білім-білік  дағдыларын  қандай  да  бір  түрде 
істі  терең  түсініп,  дамыған  іскерлікпен  үйлес-
тіріп тиімді әрекеттерді жүзеге асырушылық.  
Шеберлік  жұмысқа,  іс-әрекетке  байла-
нысты:  белгілі  бір  көзқарас  бойынша  жұмыс 
пен  қойылатын  талап  сапалары;  іс-әрекеттің 
еркіндік деңгейі, жұмыс қалай іске асып жатыр 
екенін  бақылау;  оны  зерттеуге  жұмсалатын 
уақыт; тәжірибе мен білім деңгейі; 
Шеберлік  адамға  қатысты:  білім  барысын-
да  және  тәжірибе  іс-әрекетінде  ашылатын 
адамның қабілеттілігі; 
Шеберлік  әлеуметтік  құрылыста:  әдеттер 
мен  тәжірибе,  кәсіподақтар  келіссөзі,  еңбекті 
реттеуге  байланысты  еңбектің  немесе  жұмыс-
бастылықтың  кейбір  түрлеріне  басылатын 
таңба.  Мұның  бәрі  ақы  мен  статустың  жік-
телген  нормаларын  шақырады.  Әдетте  істің 
ресми  біліктілігінде  бейнеленеді: «білікті», 
«жартылай білікті», «төмен білікті»; 
Шеберлік  кең  әлеуметтік  мағынада:  әлеу-
меттік  факторлардың  ең  жалпы  кабілеттілік-
тері  мен  кұзіреттілігі,  яғни  әлеуметтік  өмірге 
араласу  әрқашан  «білікті  орындау»  болып 
табылады. 
Педагогика  саласындағы  шеберлік  үнемі 
жетіліп  отыруды  қажет  ететін балаларды оқыту 
мен  тәрбиелеу  өнері.  Ол  өнерге  бала-ларды 
сүйетін және өз қалауымен жұмыс істейтін әр 
педагогтің  қолы  жетуі  мүмкін.  Педагог - өз 
ісінің  шебері,  жоғары  мәдениетті,  өз  пәнін 
терең  меңгерген,  ғылым  мен  өнердің  тиісті 
салаларынан хабардар, жалпы, әсіресе балалар 
психологиясының  мәселелеріне  қанық,  оқыту 
мен  тәрбиенің  әдістемесін  жетік  игерген  ма-
ман. 
Кез  келген  жеке  тұлғаның  кәсіби  шебер-
лігін арттырудағы бірлестіктің ықпалы, кәсіби 
дайындығы,  білім  мен  біліктері,  кәсіптің  дұ-
рыс бағытта жүруі тек іскерлік қызмет арқылы 
жүзеге  асады.  Мұндағы  кәсіби  шеберліктің 
міндеттерді  өз  бетімен  шеше  білу  қабілеті, 
оның берілген нұсқауларға жалтақтамай, өзін-
дік  тәжірибесіне  сүйене  отырып,  кез-келген 
қиын  жағдайлардан  жол  таба  алумен  байла-
нысты.  Сонымен  қатар  өзіндік  білімін  жетіл-
діру, ұдайы ізденісте болу кәсібінің бір бөлігі. 
Қазіргі  қоғам  адамнан  прогрессивті  ойлай 
алатын  белсенді  әрекетті,  жан-жақты  болуды 
талап  етеді.  Өйткені  адамның  қоғамдағы  ала-
тын  орны,  атқаратын  қызметі  сол  қоғамның 
дамуымен тікелей байланысты. Қоғамда «орын-
даушы»  адамнан  гөрі  «кәсіби  шебер»  адамға 
деген  сұраныстың  көп  екенін  қазіргі  өмір 
талабы дәлелдеп отыр. Бүгінге дейін негізінен 
кәсіби  шеберлердің  кәсіптік  жұмысы  сарала-
нып  қана  келсе,  енді  осы  бір  қатаң  түсінік 
түбегейлі  өзгеріске  ұшырап,  мамандық  ке-
шенді түрде бағаланбақ..  
Акмеология – кәсіби шеберлік шыңына же-
тудің жолдары, оның заңдылықтарын зерттей-
тін  ғылым.  Бұл  адамтану  саласында  жаңадан 
дамып  келе  жатқан  жас  ғылым  саласы.  Ол 
«акме»  деген  латын  сөзінен  алынған  «шың» 
деген мағынаны білдіреді. 
Бұл саланың зерттеу нысанасы: 
-  ересек  адамдардың  өз  бетінше  даму  заң-
дылықтары; 
- кәсіби шыңға ұя, белгілі бір табысқа жету 
факторлары; 
-  өзін-өзі  тәрбиелеуге,  білім  беруге  және 
бақылай білуіне үйретуге қызықтыру; 
-  кәсіби  шеберлік  шыңына  жету  үшін  ере-
сек  адамдардағы түзету, жетілдіру  және қайта 
құра  алатын  қасиеттерді  тиімді  пайдалана 
білу; 
Акмелогияның негізгі зерттеу нысаны – ол 
ересек адамдарға өз кәсібін ғұмыр бойы жетіл-
діру бағытталған мәселелері. Демек, акмелогия 
ғылымы  ересек  адамдарды  кәсіби  оқытуға 
басқару  мәселелерін,  оның  жас  ерекшелігіне 
әсерін,  қызығушылығын,  оның  өз  бетінше 
жетілдіру,  шығармашылық  қабілетін  кәсіби 
қызметінің  шарықтау  шегіне  дейін  жеткізетін 
саланы зерттейтін ғылым болды. Нағыз кәсіби 
шебер өзін-өзі дамытып отыратын тұлға.                       
Заман  ағысына  сай  біліммен  қаруланған 
ой-өрісі  жоғары,  зерделі,  жан-жақты  дамыған 
маман  иесі – уақыт  талабы. «Тәуелсіз  елге – 
білікті  маман»  демекші,  кәсіби  шеберліктің 
негізі – білім  мен  тәрбиені  ұштастырумен  қа-
тар – кәсіби  шеберліктің  жаңа  технологиясын 
меңгере  білуінде  және  оны  өз  тәжірибесінде 
қолдана  алуында.  Кәсіби  көзқарас  бойынша, 
«технология»  ұғымы – дәстүрлі  оқыту  әдісте-
рінен  басқа,  ерекше  үлгіде  ұйымдастырылған 
«кәсіби  шеберлік»  деген  пікір  өз  уақытында 
кәсіби-ғалымдар  тарапынан  сынға  алынғаны 
белгілі.  Осыдан  шығарар  қорытынды:  әрбір 
кәсіби  шебер  мамандығын  таңдап  алған  соң, 
ол  жауапкершілігін  бірге  ала  жүруі  керек. 
Адам  қажырлы  еңбегімен  табиғатты  өзгертсе 
кәсіби шебер жалпы жасампаз еңбегімен жаңа 
адамды  қалыптастырып,  дамытып,  жетілдіріп 
өмірге  дайындайды.  Дайындау  барысында 
білім  алушылардың  педагогикалық  іс-тәжіри-
бесінің маңызы зор. 
Қазақстан  Республикасының 2015 жылға 
дейінгі  білім  беруді  дамыту  тұжырымдама-
Білім алушылардың кәсіби шеберліктерін шыңдау 

220 
 
Вестник КазНУ. Серия филологическая. № 3(149). 2014
 
сында  «Білім  берудің  қазіргі  негізгі  мақсаты 
білім алып, білік пен дағдыға қол жеткізу ғана 
емес,  солардың  негізінде  дербес  әлеуметтік 
және  кәсіби  біліктілікке – ақпаратты  өзі  іздеп 
табу, талдау және ұтымды пайдалану, жылдам 
өзгеріп  жатқан  бүгінгі  дүниеге  лайықты  өмір 
сүру  және  жұмыс  істеу  болып  табылады» - 
делінген. Елбасы қол қойған мемлекеттік білім 
бағдарламасында  жоғары  білім  мен  ғылымды 
ұштастыра  жүргізу  жан-жақты  айқындалған. 
Осы  міндеттерді  жүзеге  асыруда,  біріншіден, 
педагогтың кәсіби білімін арттыру, екіншіден, 
жоғары  оқу  орындары  білім  алушыларға 
қойылатын талаптарды күшейту басты назарда 
болуы  тиіс.  Сондықтан  педагогикалық  білімі 
бар  маманның  кәсіптік-педагогикалық  шебер-
ліктерін  шыңдаудың  педагогикалық  шартта-
рын,  заңдылықтарын  және  ерекшеліктерін 
зерттеу айырықша мәнге ие.  
Педагогикалық  іс-тәжірибе  кәсіптік  оқыту 
педагогының  кәсiби  даярлығы  жүйесiнде  мы-
надай  маңызды  қызметтер  атқарады:  оқыту-
шылық;  дамытушылық;  тәрбиелiк;  диагности-
калық.  Осыған  орай  кәсіптік  мектептегі  пе-
дагогикалық  іс-тәжірибе  университеттегi  тео-
риялық  оқыту  мен  білім  алушылардың  оқу-
тәрбие  мекемелерiндегi  өзiндiк  жұмысы  ара-
сындағы  байланыстырушы  буын  болып  табы-
лады.  Білім  алушыларды  алғашқы,  әрi  өте 
құнды педагогикалық iс-тәжiрибемен қарулан-
дырады,  теориялық  бiлiмдердi  бекіту  мен  те-
реңдету құралы ретiнде қарастырылады.  
Қазақстан  Республикасының  «Білім  ту-
ралы»  Заңына  сәйкес  жастардың  бойында 
адамгершілік қасиеттердің: ұлттық мақтаныш, 
патриоттық сезім, адамдарға гумандық қарым-
қатынас,  ұлттық  үрдістегі  өзіндік  мәдениетін 
сыйлауды,  адамгершілік  мінез-құлықтың  қа-
лыптасуын  талап  етеді.  Бұл  болашақ  кәсіптік 
оқыту педагогтарының жеке тұлғасын тәрбие-
леуші  ретінде  қалыптастырудың  жаңа  тәсілі-
нің  дәріптелуін,  кәсіптік-педагогикалық  білім 
берудің заман талабына сай жаңа мақсаттарын 
жүзеге  асыруға  ерекше  көңіл  бөлінуін,  тұлға-
ның  қоғам  дамуының  белгілі бір  деңгейге  же-
туін  талап  етеді.  Осы  мәселелердің  іске  асуы 
жоғары оқу орындарында, кәсіптік мектептер-
де  педагогикалық  іс-тәжірибені  өткізудің  дұ-
рыс жолға қойылуына тәуелді.  
Кәсіби  шеберлік  туралы  зерттеу  мәселесі 
теориялық  тұрғыда  ойластырылып  және  кә-
сіптік оқыту педагогтарын даярлау мәселелерi 
қазіргі таңдағы маңызды мәселе болып отыр.  
Кәсіби  шеберлікті  шыңдауда  педагогика-
лық  іс-тәжірибенің  жалпы  тұжырымдамасы 
төмендегідей: а) тұлғаның кәсiби қалыптасты-
руындағы  іс-тәжірибенің  ролiн  анықтайтын 
қазiргi  философиялық  зерттеулердi  талдау 
арқылы;  ә)  педагогикалық  іс-тәжірибе  жөнiн-
дегi  жетекшi  психологиялық-педагогикалық 
зерттеулердi  зерделеу  және  жүйелеу  арқылы; 
б) педагогикалық іс-тәжірибе кешенді тапсыр-
малар  негізінде  құрылымдау  жолымен;  в)  тұ-
тастай  педагогикалық  процесті  қамтамасыз 
ететін  педагогикалық  мәселелердің  жүйесін 
шешуге  бағытталған,  қисынды  байланысқан 
іс-әрекеттердің  жиынтығы  ретіндегі  кешенді 
тапсырмалар  моделін  жасау  арқылы.  Кәсіптік 
мектептің  оқу-тәрбие  процесінің  қарапайым 
элементтерін  игеретін  педагогикалық  мәселе-
лерді  ұйымдастырудың  өзіндік  ерекшеліктері 
мен жалпы қағидалары анықталды.  
 Кәсіптік  оқыту  педагогы  өз  iс-әрекетiнiң 
мәнiн  терең  түсiнбей,  қоғамдық-саяси,  арнау-
лы  ғылыми,  психологиялық-педагогикалық 
бiлiмдер  жүйесiн  игермей,  сондай-ақ  теория-
лық бiлiмдерiн, практикалық мәселелердi шешу 
кезiнде  шығармашылықпен  қолдану  iскерлi-
гiнсiз  жүзеге  асыра  алмайды.  Педагогикалық 
іс-тәжірибе  болашақ  мамандарды  педагогика-
лық  iс-әрекеттiң  алғашқы  және  аса  құнды 
тәжiрибесiмен  қаруландырады,  білім  алушы-
лардың  педагогикалық  iс-әрекетке  кәсiптiк 
жұмысқа  дейiн-ақ  даярлығының  көрсеткiш 
қызметiн  атқарады.  Мұның  бәрi  білім  алу-
шының педагогикалық іс-тәжірибені жетiлдiру 
мәселесінің  теориялық  және  практикалық 
мәндiлiгiн қамтамасыз етедi.  
Педагогикалық  іс-тәжірибені  табысты  өт-
кiзу  үшiн,  білім  алушылардың  кәсiби  бiлiм-
дердi, iскерлiктер  мен  дағдыларды  саналы 
игеруге  шығармашылықпен  және  үлкен  жауап-
кершiлiкпен  қарау  қажеттiгiне  көздерiн  жет-
кiзiп,  педагогикалық  практиканы  өз  бетiмен 
орындайтын  педагогикалық  iс-әрекет  ретiнде 
қарастыру керек.  
Жеке  тұлға  iс-әрекетiнiң  өзгертушiлiк  си-
паты  жөнiндегi,  практиканың  ролi  жөнiндегi, 
оның  басым  мәнi  және  теориямен  байланысы 
жөнiндегi iлiмдерге  сүйенедi;  іс-тәжірибе  та-
ным  шынайылығының,  практикалық  iс-әре-
кетке  жетекшiлiк  жасау  қызметiн  атқаратын 
теория  ақиқаттығының  шешушi  және  жалғыз 
критерийi  болып  табылады  деген  принциптiк 
әдiснамалық қағидаларына негiзделедi.  
Педагогикалық  іс-тәжірибе  мәселесінің 
қазiргi  педагогикадағы  жай-күйiн  талдау  көп 
жағдайда  педагогтардың  кәсiптiк  даярлығын, 
шеберлігін  жетiлдiруге  арналғандығын  көрсе-
тедi,  атап  айтқанда,  педагогтар  шеберлiгiнiң 
М. Т. Сихымбаева 

221 
 
 
 
 
ISSN 1563-0223                        Bulletin KazNU. Filology series. № 3(149). 2014
негiзiне  психологиялық-педагогикалық  талдау 
жүргiзiлдi;  педагогикалық  шеберлiктiң  кәсiп-
тiк  сипаттамасын  зерттеу;  педагогикалық  прак-
тиканы  ұйымдастыру  зерделенуі;  болашақ 
педагогтардың  практика  процесiнде  кәсiби-
педагогикалық  iскерлiктерi  мен  дағдыларын 
қалыптастырудың ерекшелiктерi анықталуда.  
Сонымен қатар педагогика ғылымында жи-
нақталған теорияны оқып-үйрену, университет 
білім  алушыларының  педагогикалық  іс-тәжі-
рибесін  ұйымдастырудың  бастапқы  деңгейін 
зерттеу,  бізге  білім  алушылардың  педагоги-
калық іс-тәжірибесінің тиімділігін қамтамасыз 
ететін  келесі  шарттарды  анықтауға  мүмкіндік 
берді:  
 -  іс-тәжірибе  барысындағы  сабақтастық 
және  білім  алушылардың  курстан  курсқа 
өткендегі  іс-әрекетінің  көлемі  мен  мүмкін-
дігінің артуы;  
 -  білім  алушылардың  іс-тәжірибе  бары-
сындағы нақты рөлі мен функцияларын анық-
тау;  
 -  білім  алушылардың  іс-тәжірибенің  ал-
ғашқы  күндерінен-ақ  оқу-тәрбие  жұмысына 
белсенділігін  арттыру  шараларын  ұйымдас-
тыру;  
 -  іс-тәжірибе  бағдарламасына  студент-
практиканттардың  оқушылармен  өз  бетінше 
тәрбие  жұмысына  жетекшілік  етуге  арналған 
тапсырмалар жиынтығын қосуы;  
 -  білім  алушылардың  кәсіби  өзін-өзі  тәр-
биелеуін  ұйымдастыру  деңгейіне  байланысты 
дифференциалдық келіс;  
 -  іс-тәжірибе  бағдарламасына  педагогика-
лық  іс-тәжірибенің  тиімділігін  арттыру  шарт-
тарын енгізу. Студенттердің педагогикалық іс-
тәжірибесінің  тиімділігін  арттыру  тек  шарт-
тарды  анықтауды  ғана  емес,  сондай-ақ  осы 
үрдіске  педагогикалық  жетекшіліктің  ғылыми 
негізделген  жолдарын  да  талап  етеді.  Осыған 
орай  бiздiң  жұмысымызда  білім  алушыларды 
оқу-тәрбие  іс-тәжірибесі  кезеңiнде  оқытудың 
әдiстерi  мен  тәсiлдерiнiң  жүйесi  зерттелiп, 
әзiрлендi.  
Жеке тұлғаның кәсіптік жұмысының мәнін 
үйлесімді  өзгерту,  яғни  басты  қызметтік  нұс-
қауды  орындау  емес,  күтетін  нәтижеге  жету 
үшін  жұмыс  үрдісін  белгілі  бір  кәсіппен  үй-
лестіру.  Кәсіби  шеберліктің  негізгі  белгілері: 
кәсіптік  білім,  біліктілік,  дағды,  кәсіптік  қа-
білет.  Бүгінгі  талапқа  сай  өз  ісінің  жетік  мең-
герген,  еңбекқорлығымен,  ұстамдық  қабілеті-
мен техниканы меңгереді десек те болады. Тек 
жаңашылдыққа  деген  талпыныс,  үздіксіз  із-
деніс  кәсіби  шеберді  өз  ісінің  биік  шыңына 
жетелейді.  Әрбір  іс-әрекет  барлығында  бірдей 
нәтижелі болмайды. Нәтижелі болуы оның сол 
іс-әрекеттің  тиімді  жолын,  әдісін  табу  керек. 
Кәсіби  құзыреттіліктің  сипаттамасын  шебер 
тұлғаның,  жаңашыл  кәсіби  шебердің,  зерттеу-
ші  мұғалімнің  кәсіби  дәрежесіне  көтерілген 
мұғалімдердің  жиынтық  бейнесі  ретінде  қа-
растырады.  Қазіргі  кезеңдегі  ең  өзекті  мәсе-
ленің бірі – бәсекелестікке қаблетті, еңбек на-
рығында  сұранысқа  ие  бола  алатындай  кәсіби 
мамандар  дайындау.  Бүгінгі  күні  жоғары  оқу 
орындарының  әлемдік  өркениетке  ұмтылып, 
дүниеге  іргелі  ел  ретінде  танылып,  тәуелсіз-
діктің  тұғырын  берік  орнатып  отырған  Қазақ-
стан  Республикасының  болашағында  білімді, 
білікті,  саналы  азаматтар  тәриелеу  міндеттері 
қойылған.  Бұл  міндет  кәсіби  шеберлікті  мең-
геруші  жастардың  шығармашылықтарын  арт-
тырып,  өздігінен  білім  алуға  және  алған  білі-
мін  іске  асыра  білуге  үйретуді  міндеттейді. 
Қазіргі  әлеуметтік – экономикалық  өзгерістер 
жағдайында  біздің  қоғамымызда  өздігінше 
шешім  қабылдай  алатын  және  оны  жүзеге 
асыра  алатын  әлеуметтік  белсенді,  шығарма-
шыл тұлғаға сұраныс күшейеді.  
 
Әдебиеттер 
 
1  Күнпейіс  Ж.  Технология  пәнін  оқытуда  мектеп  оқушыларының  дүниетанымын  қалыптастырудың  негіздері // 
Монография. – Түркістан, 2011. 
2 Қоянбаев Р. Педагогика. –  Алматы, 1997.  
3 Қазіргі заманғы мұғалім // Қазақстан мектебі. – 2003. –  №6.  
4 Мұғалімнің педагогикалық шеберлігі // Білім әлемі. – Алматы, 2004. –  №4. 
 
References 
 
1 Kүnpeiіs Zh. Tehnologiya pәnіn oқytuda mektep oқushylarynyңdүnietanymyn   қalyptastyrudyң negіzderі // Monografiya. – 
Tүrkіstan, 2011. 
2 Қoyanbaev R. Pedagogika. –  Almaty, 1997.  
3 Қazіrgі zamanғy mұғalіm // Қazaқstan mektebі. – 2003. –  №6.  
4 Mұғalіmnің pedagogikalyқ sheberlіgі // Bіlіm әlemі. – Almaty, 2004. –  №4. 
 
Білім алушылардың кәсіби шеберліктерін шыңдау 

222 
 
Вестник КазНУ. Серия филологическая. № 3(149). 2014
 
 
 
 
 
УДК 81.16.01.11. 
 
А. И. Скрипникова 
 
докторант PhD Института магистратуры и докторантуры PhD 
Казахского национального педагогического университета имени Абая, 
г. Алматы, Казахстан 
Научный руководитель – д. ф. н. профессор М. Ш. Мусатаева 
e-mail: sai.kz@mail.ru 
 
Разница в объеме концепта «женщина» в русском и казахском языках 
(на примерах употребления в полиязычной прессе Казахстана) 
 
В статье представлен подробный анализ концепта «женщина» в русском и казахском языках. Дана пол-
ная  номинативная  парадигма  слов,  где  охарактеризованы  все  зоны.  Приведены  иллюстративные  примеры 
использования концепта в полиязычных, в частности, русско-казахских, общественно-политических газетах. 
В  конце  статьи  даны  прогнозы  развития  номинативной  активности  данных  слов  и  потенциальное  суже-
ние/расширение  границ  концепта  в  двух  вышеозначенных  языках.  При  написании  данной  статьи  использо-
вался  материал,  как  лексикографически  зафиксированный  (статика),  так  не  отраженный  в  словарях,  но 
активно  применяющийся  в  современных  казахстанских  масс-медиа  (динамика).  На  основе  полученных 
данных  сделан  вывод  о  разном  месте  женщины  в  когнитивном  (ментальном)  пространстве  носителей  рус-
ского и казахского языков. 
Ключевые слова: женщина, концепт, лингвокогнитология, пресса, Казахстан. 
 
А. И. Скрипникова 
"Әйел" деген концептінің орыс және қазақ тілдердегi тұжырымы 
(Қазақстанның көптiлдi баспасөзінің мысалдарында) 
 
Мақалада  "әйел"  концептісі  орыс  және  қазақ  тiлдерiнде  толық  к
ѳрсетiлдi.  Сѳздің  толық  номинативтiк 
парадигмасы  берiлген.  Концептінің  қолдануының  көрнектi  мысалдары  к
ѳп-тiлдi,  дербес  жағдайда  орыс-
қазақ,  қоғамдық-саяси  газеттерде  келтiрiлген.  Мақаланың  соңында  номинативтiк  белсенділік  және  кон-
цепттiң  шекараларын  тарылу/кеңейту  жоғарыда  айтылған  тiлдердiң  дамуының  болжамдары  берiлдi.  Мақа-
лада  лексикографиялық  талдау  жазып  алынған  да  және  сөздiктердегi  әлi  де  қазiргi  қазақстандық  масс-
медиада  қолданылатын  материалды  пайдаланды.  Алған  мәлiметтердi  негiзде  орыс  және  қазақ  тiлдерiнiң 
сақтаушыларын когнитивтi (тiл) кеңiстiгi әйел әр түрлi орыны туралы қорытынды шығарған. 
Түйiн с
ѳздер: әйел, концепт, лингвокогнитология, баспасөз, Қазақстан. 
 
A. I. Skripnikova 
The difference in volume of the concept "woman" in the Russian and Kazakh languages 
(on the examples in the polylingual press of Kazakhstan) 
 
In the article the detailed analysis of the "woman" concept in Russian and Kazakh languages is presented. The 
full nominative paradigm of words, where all zones are characterized, is given. Illustrative examples of the using the 
concept in polylingual, in particular, Russian-Kazakh newspapers are given. At the end of the article the forecasts of 
nominative activity’s development of these words and potential narrowing/expansion of borders of the concept are 
given. The material, as lexicographic recorded (statics), and not reflected in the dictionaries, but actively being 
applied in the modern Kazakhstan mass media (dynamics) was used. On the basis of the obtained data the conclusion 
about the different place of the woman in cognitive (mental) space of carriers of Russian and Kazakh languages is drawn. 
Key words: woman, concept, cognitive linguistics, press, Kazakhstan. 
__________________________________ 
 
В  период 2013 года  слово  «женщина»  на 
страницах казахстанских газет появлялось осо-
бенно  часто.  Связано  это  с  рядом  актуальных 
тем,  которые  можно  классифицировать  сле-
дующим образом: 
1)  политика  и  женщина  (повышение  пен-
сионного возраста, сокращение декретных вы-
плат, законопроект о запрете абортов); 
2) спорт и женщина (судьбы Олимпийских 
чемпионок: Зульфии Чиншанло, Майи Манеза, 
Светланы Подобедовой); 
3)  история  и  женщина  (археологические 
раскопки гробницы Золотой женщины); 
4) бизнес и женщина (проведение в Астане 
Всемирного  форума  Женщин  под  эгидой 
Ассоциации деловых женщин Казахстана); 
А. И. Скрипникова 

223 
 
 
 
 
ISSN 1563-0223                        Bulletin KazNU. Filology series. № 3(149). 2014
5) религия и женщина (ношение хиджаба). 
Нас  будут  интересовать  статьи,  касаю-
щиеся первой тематики. Основываясь на мате-
риалах  масс-медиа,  подробно  рассмотрим, 
какое  место  отводится  женщине  в  когнитив-
ном (ментальном) пространстве носителей рус-
ского и казахского языков, а также билингвов. 
Так  как  в  когнитивной  лингвистике  до  на-
стоящего времени не существует единого обще-
принятого  определения  понятия  «концепт», 
отметим,  что  мы  придерживаемся  дефиниции, 
данной  Колесовым  В.В.: «концепт – исходная 
точка  семантического  наполнения  слова  и 
одновременно – конечный  предел  развития» 
[1, 30]. В  дальнейшем  данное  определение 
позволит  нам  говорить  о  границах  концепта. 
Опираясь на классификацию концептов Степа-
нова Ю.С. [2, 89], особо заострим внимание на 
том,  что  концепт  «женщина»  сочетает  в  себе 
как  черты  априорного  (доопытного),  так  и 
апостериорного  (опытного,  эмпирического, 
культурного),  чем  вызывает  особый  интерес. 
Априорность  рассматриваемого  концепта  за-
ключается  в  том,  что  все  человечество  изна-
чально  было  поделено  на  мужчин  и  женщин 
(гермафродиты – это  исключение).  Апосте-
риорность – в том, что в каждой цивилизации 
(культуре)  женщине  отводится  определенное 
место, определенная социальная роль, будь то 
верховная  власть  при  матриархате  или  поло-
жение наложниц в гареме. 
 Вслед за Козловой И.Е., считаем, что через 
факты  языка,  в  первую  очередь,  через  слово 
как  продукт  познавательной  деятельности 
человека,  можно  познать  особенности  нацио-
нального менталитета [3,60]. В качестве такого 
факта  языка  возьмем  слово  «женщина»  в 
русском языке и слово «әйел» в казахском. 
Для начала проанализируем статичную ин-
формацию о концепте «женщина», зафиксиро-
ванную в словарях различной типологии. 
Итак,  лексическая  зона  номинативной  па-
радигмы  слова  «женщина»  в  русском  языке 
включает  в  себя  семь  лексико-семантических 
вариантов (ЛСВ): 
ЛСВ-1.  Взрослый  человек,  противополож-
ный  мужчине  по  полу:  способный  рождать 
детей и кормить их грудью [4, 177]. 
ЛСВ-2.  Жена [5, 1326]. 
ЛСВ-3.  Лицо  женского  пола,  как  типи-
ческое воплощение женского начала. 
ЛСВ-4.  Взрослая,  в  противоположность 
девочке. 
ЛСВ-5. Лицо женского  пола, начавшее по-
ловую жизнь, в противоположность девушке. 
ЛСВ-6.  Лицо  женского  пола  легкого  пове-
дения, кокотка (фам.). 
ЛСВ-7. Женская прислуга (разг.) [6, 345]. 
Лексическая  зона  номинативной  пара-
дигмы этого же слова в казахском языке более 
малочисленна.  Она  представлена  тремя  лек-
сико-семантическими вариантами: 
ЛСВ-1.  Адам  баласының  ұрғашы  жыныс-
тылары. 
ЛСВ-2. Жұбай, зайып, ер адамның қосағы. 
ЛСВ-3.  Тұрмыс  құрмаған  қызбала,  қыз 
(көне.)  [7, 393]. 
Паремическая  зона  номинативной  пара-
дигмы  русского  языка  значительно  уступает 
по  своему  объему  зоне  концепта  казахского 
языка,  и  включает  в  себя  всего  один  элемент,  
и  то  заимствованный  из  французской  литера-
туры:  «Ищите  женщину!»  (шутл.)  в  значении 
«виновницей 
всякого 
события 
является 
женщина» [8, 184]. В  казахском  языке  только 
со  словом    «әйел» (без  учета  синонимов)  за-
фиксировано 18 фразеологизмов типа: 
1. Әйел жерден шыққан жоқ, ол да еркек-
тi
ӊ
  баласы.  Еркек  к
ѳ
ктен  түскен  жоқ,  әйел 
оны
ӊ
 анасы «Женщина не выросла из земли – 
она  дитя  мужчины,  мужчина  не  свалился  с 
неба – женщина ему мать». [9, 178]. 
2. Әйел – мойын, еркек – бас [10, 20]. 
3. Әйел қолы (бейн.) [7, 394]. 
Здесь можно отметить, что в русской речи 
используется  огромное  количество  пословиц, 
поговорок  и  крылатых  выражений  с  сино-
нимами  слова  «женщина».  Например, «Баба  с 
возу – кобыле легче», «Курица не птица – баба 
не  человек»,  «Муж  и  жена – одна  сатана»  и 
т.п. Чтобы не возникало дополнительных воп-
росов,  сразу  же  приведем  список  синонимов 
слова  «женщина»  из  Словаря  синонимов  рус-
ского  языка  Александровой  З.Е.  Женщина: 
особа,  дама,  баба,  тетка,  дамочка  (прост.), 
бабенка (прост. уничиж.), бабец (груб., прост.), 
тетя (детск.), жена (уст.), молодка, молодуха, 
молодайка (уст., прост.), молодица (уст., прост. 
и  народно-поэт.),  дочь  Евы  (шутл.),  пред-
ставительница  прекрасного  (слабого,  неж-
ного)  пола  (шутл.),  из  дамского  (бабьего)  со-
словия  (уст.,  шутл.)  [11, 137]. Отметим,  что 
количество  зафиксированных  синонимов  в 
казахском языке гораздо меньше, и назвать их 
абсолютными  синонимами  нельзя.  Әйел:  қа-
тын,  зайып,  жамағат,  жұбай,  жар,  қосақ, 
нақсүйер, бәйбіше, тоқал [12, 99]. 
Перейдем  к  словообразовательной  зоне 
(СЗ).  В  русском  языке  слово  «женщина» 
Разница в объеме концепта «женщина» в русском и казахском языках 

224 
 
Вестник КазНУ. Серия филологическая. № 3(149). 2014
 
проявляет  большую  СЗ-активность:  женский 
«свойственный  женщине;  в  биологии:  относя-
щийся  к  организмам,  производящим  потом-
ство  в  результате  оплодотворения,  или  (у 
растений)  к  оплодотворяемым  частям  орга-
низма»;  женственный  «с  качествами,  свой-
ственными  женщине;  мягкий,  нежный,  изящ-
ный» [4, 177];  женоненавистник  «тот,  кто 
избегает, ненавидит женщин»; женолюб «слиш-
ком любящий женщин, любящий ухаживать за 
ними» (устар.);  женоподобный  «подобный 
чем-нибудь  женщине,  чему-нибудь  женскому, 
женственный» [13, 186]; женовластие «то же, 
что  и  матриархат» [14, 601]; по-женски  «де-
лать  так,  как  это  сделала  бы  женщина»;  жен-
совет  «жен(ский)  совет»;  женофоб  «тот,  кто 
боится женщин» [15, 349]. 
СЗ  этого  же  слова  в  казахском  языке  вы-
глядит  следующим  образом:  әншi  әйел  «пе-
вица» (ввиду  отсутствия  в  каз.  яз.  категории 
грамматического  рода  все  сущ.  с  суффиксами 
со  значением  лиц  женского  пола  на  каз.  яз. 
передаются  описательно,  при  помощи  слов 
«қыз», «әйел» [16, 11]);  әйелсiз  «үйленбеген»; 
әйелдей  «әйел  тәрізді,  әйел  сияқты»;  әйелдік 
«әйел  затына  тән,  әйелдіңбойында  болатын»; 
әйелжанды «әйелді жанындай жақсы көретін»; 
әйелқұмар  «ажарлы,  көрікті  әйелдерге  әуес»; 
әйелшілік  «әйелдікке  салынушылық»;  әйел-
еркек  «әйел,  еркек  атауы,  бәрі,  түгел»;  әйел-
ана (поэт.) «ұрпақты дүниеге әкеліп, жеткізуші 
ретіндегі  әйел  заты» [7, 395];  әйелдену  «әйел 
алу, үйлену» (даилект.) [17, 89]. 
Синтаксическая  зона  у  рассматриваемого 
слова весьма богата в обоих языках. Сравним. 
В  русском  языковом  сознании  возможны 
следующие вариации: 
1. Прилаг.+ женщина (красивая женщина, 
разгульная женщина и т.п.).  
2. Сущ. + женщина (женщина-врач и т.п.). 
[18, 157]. 
3. Женский (-ая) + сущ. (женская логика «о  
суждениях,  лишенных  строгой  последователь-
ности,  логичности,  основанных  на  чувстве,  а 
не  на  доводах  рассудка»;  женская  рифма 
«рифма  с  ударением  на  предпоследнем  слоге 
стиха»; женский вопрос «вопрос о положении 
женщины  в  обществе,  о  равноправии  женщин 
с  мужчинами»;  женский  пол  «совокупность 
анатомо-физиологических  признаков,  отличаю-
щих  женщину  от  мужчины,  самку  от  самца»; 
женский  цветок  «цветок,  содержащий  только 
пестик  или  пестики»;  женский  (мед.,  пед.) 
институт «высшее учебное заведение, дающее 
женщинам высшее образование») [14, 601]. 
В  казахском  языке  синтаксическая  зона 
изобилует  словами,  которые  передают  либо 
ВОЗРАСТ женщины (жас әйел «молодая жен-
щина»;  кексе  әйел  «пожилая  женщина»;  келіс-
ті әйел «солидная женщина»; кәрі әйел «старая 
женщина»  и  т.п.),  либо  СТАТУС  женщины 
(ерлі әйел «замужняя женщина»; тұл әйел, же-
сір  әйел  «женщина  вдова»;  қаралы  әйел  «жен-
щина,  носящая  траур  по  умершему  супругу 
или  кому-либо  из  близких  родственников»; 
жезөкше  әйел  «публичная  женщина»;  үлкен 
әйел «первая, старшая жена»; екінші әйел «вто-
рая жена, любовница»;  үй  шаруасындағы әйел 
«домохозяйка,  женщина,  не  занимающаяся 
общественным  трудом»  и  т.п.).  Особую  куль-
туную  специфику  передает  словосочетание, 
связанное  с  обычаем  аменгерства  «жеңгелей 
алған  әйел  (сөйл.,  этн.) «әмеңгерлікпен  алған 
ағасы  немесе  інісі  қайтыс  болғанда  алған 
зайыбы,  әйелі».  Далее  следуют  словосочета-
ния:.  Әйел  тастады  (сөйл.) «зайыбнан    ажы-
расты, айырылысты»; әйелін төркіндетті (этн.) 
«зайыбын  туған-туыстарына,  ағайын-жұртына 
апарды, қыдыртты»; әйел еңбегі «женский труд» 
/  әйел  жынысы  «женский  пол» (собир.) [19, 
219]; әйел теңдігі «кеңес өкіметі тұнда көп әйел 
алушылыққа,  қалыңмалға,  әмеңгерлік  сияқты 
т.б. дәстүрлі қазақ қоғамындағы әйелге қатыс-
ты  салттарға  қарсы,  әйелдің  қоғамдық  өмірге 
ерлермен бірдей араласуын насихаттауға негіз-
делген қоғамдық-құқықтық мәселе» [7, 394]. 
Согласно  данным  частотного  словаря  рус-
ского  языка,  слово  «женщина»  имеет  общую 
частоту 429 [21, 186]. Частотного  словаря  ка-
захского  языка  на  данный  момент  не  сущест-
вует.  Если  мы  обратимся  к  этимологии,  то 
выясним,  что  «слово  «женщина»  собственно 
русское.  В  памятниках  отмечается  с XVI в. 
Образовано  с  помощью  суффикса  –  ина  от 
женска,  субстантивированного  прилагатель-
ного  со  значением  «женщина»,  известного  в 
диалектах и сейчас. Первичное значение было 
собирательным» [22, 108]. Слово «әйел» пришло 
в казахский язык из иранского [7, 393]. 
Как  пишет  Козлова  И.Е., «семы  имеют 
универсальный  характер  и  не  зависят  от  кон-
кретного языка, но, выступая в различных ком-
бинациях,  образуют  лексические  значения, 
специфические  в  каждом  языке.  Таким  об-
разом,  специфика  лексических  систем  языков 
и  национальный  характер  значений  создаются 
тем,  что  универсальные  по  своей  природе 
семы  выступают  в  различных  комбинациях» 
[3, 61]. Построим  семантическую  структуру 
слова  женщина.  Из  нее  следует,  что  архисема 
А. И. Скрипникова 

225 
 
 
 
 
ISSN 1563-0223                        Bulletin KazNU. Filology series. № 3(149). 2014
«человек»,  т.е.  универсальная  сема  по  Коз-
ловой  И.Е.,  в  русском  и  казахском  языках  не 
совпадает.  В  русском  языке  доказательством 
служат  поговорки  типа:  «Курица  не  птица – 
баба  не  человек/Кобыла  не  лошадь,  баба  не 
человек» или «Я думал, идут двое, ан мужик с 
бабой».  Дифференциальные  семы: «женского 
пола», «достигшая  определенного  возраста» 
совпадают  в  обоих  языках.  Также  совпадают  
две  потенциальные  семы: «замужем», «имею-
щая  детей».  Оставшиеся  потенциальные  семы 
в русском и казахском языках  различаются.  В 
русском  языковом  сознании  женщина  ниже 
мужчины  по  статусу:  «Бабе  дорога – от  печи 
до порога», «Баба с возу – кобыле легче»; ниже 
мужчины по интеллектуальным способностям: 
«Добрая  кума  живет  и  без  ума»,  «Порой 
собака умней бабы». Еще одна потенциальная 
сема  «имеющая  красивую/приятную  внеш-
ность,  опрятно  одетая»  в  русском  языке  реа-
лизуется  не  в  полную  силу,  во  многом  бла-
годаря персонажу детских сказок Бабе яге/бабе 
Яге,  чье  имя  стало  нарицательным  и  упо-
требляется  в  отношении  женщин,  которые  не 
следят за собой. 
Итак,  охватив  номинативную  парадигму 
двух  слов, мы  получили наиболее  полное  пред-
ставление  о  статичной  части  концепта  «жен-
щина».  Эта  та  информация,  которая  уже  за-
фиксирована  лексикографами  в  словарях  и 
неизменяема. Перейдем к динамической части 
концепта.  Попробуем  проанализировать,  как 
вышеупомянутые  слова  используются  в  сред-
ствах массовой информации.  
Например,  в  период 2013 года,  газета 
«DAT - Общественная  позиция» (выходит 
одновременно на русском и казахском языках) 
опубликовала  материалы,  посвященные  пен-
сионной  реформе,  под  следующими  заголов-
ками,  содержащими  слово  «женщина»:  «Уве-
личивая  пенсионный  возраст  женщин,  госу-
дарство  укорачивает  их  жизнь»;  «Женщинам 
предлагают работать до 63 лет»; «Женщины 
в  нашей  стране  далеко  не  благоденствуют»; 
«У  нас  против  женщин  инициируется  целый 
комплекс  мероприятий»;  «Марченко  признал, 
что  казахстанскую  экономику  спасут  только 
женщины»;  «Начался  сбор  подписей  против 
повышения  пенсионного  возраста  женщин»; 
«Работать  и  рожать  велели  женщинам 
депутаты»  «Ущемление  прав  женщин»  и  т.п. 
В  целом,  можно  отметить  стремление  к  ней-
тральному  употреблению  слова  «женщина», 
несмотря на то, что все материалы написаны в 
резко  негативной  форме.  В  названии  мате-
риалов  не  используются  синонимы,  фразеоло-
гические  обороты  или  мотивированные  слова. 
Слово «женщина» упо требляется, в основном, 
во  множественном  числе.  При  этом  часто 
встречается  тавтология,  которой  легко  можно 
избежать - «Женщины  вышли  с  плакатами: 
«Мы против повышения пенсионного возраста 
женщин!» - «Казахстанки  вышли  с  пла-
катами: «Мы  против  повышения  пенсионного 
возраста женщин!». 
Если  рассматривать  материалы,  посвящен-
ные  этой  же  проблеме,  опубликованные  на 
казахском  языке,  можно  сказать,  что  лиды  и 
заголовки  также  не  отличаются  разнообра-
зием.  Некоторые  из  них  даже  частично  дуб-
лируют  друг  друга,  например,  «Әйелдердi
ӊ
 
зейнетке шығу жасын ұзарту бiрте-бiрте, 10 
жыл  к
ѳ
лемiнде  жүзеге  асады»; «Әйелдердi
ӊ
 
зейнетке  шығу  жасын  ұзарту – аналарымыз-
ды
ӊ
 несiбесiне қол сұғу деген с
ѳ
з». 
Среди  заголовков  в  полиязычных  СМИ 
попадаются,  хотя  довольно  редко,  более  ори-
гинальные.  Например,  в  еженедельнике «DAT» 
№ 12 (188) от 4 апреля 2013 г. - «Если  б 
Гришка понял бы, что такое бабья доля» (ска-
зано о Григории Марченко). 
Та же газета в № 25 (201) от 4 июля 2013 г. 
сообщает:  «Запрет  абортов  для  женщин  Ка-
захстана  может  стать очередной страшной 
реальностью…Ненавистнической 
«заботе» 
обладателей  портфелей  в  казахстанском 
правительстве  и  парламенте  о  слабой  поло-
вине  нашего  общества,  похоже,  нет  пре-
дела…»  В  № 33 (209) от 3 октября 2013 в 
статье  «Мир,  вскормленный  грудью»  автор 
пишет:  «Классический  образ  сегодняшней 
бизнес-леди, жесткой, напористой женщины-
вамп, что взяла судьбу в свои руки и твердо ее 
взнуздала…возник  не  на  пустом  месте».  В 
вышеприведенных примерах слово «женщина» 
заменено  оборотом  «слабая  половина  нашего 
общества»  и  словосочетанием  «бизнес-леди» 
соответственно. 
Новостной  материал  о  рождении  четвер-
того  сына  у  певицы  Каракат  опубликован  на 
казахском  языке  под  названием  «Қатын  бол-
саң,  Қарақаттай  бол!»  Это  незаурядный  при-
мер, когда в общественно-политической газете 
появляется слово сниженного плана - «қатын» 
(баба). 
Также  газета «DAT - Общественная  пози-
ция»  в 2013 году  публиковала  серию  мате-
риалов  под  общим  названием  «Женщина – 

жүктеу/скачать 3,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: