ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ОБУЧЕНИЯ

ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ОБУЧЕНИЯ 
 
 
Вестник КАСУ
 
116 
тырғыш  техниканы  қолдануға  мүмкіндік 
береді; 
–  білім  беру  процесіне  қатысушы-
лардың  еңбек  өнімділігінің  артуына  себеп-
ші болады; 
–  тиімді  әдістемелік  оқытуды  құруға 
қажетті ортаны ұйымдастыруға жағдай жа-
сайды; 
– студенттердің қабілеті мен қызығу-
шылығын,  білім  деңгейіне  орай  дайындау 
бағытын  таңдауға  еркіндік  береді  (оқыту 
процесін демократияландыру). 
Жоғарыда  аталған  компоненттердің 
барлығы  студенттерді  терең  білімді  дара 
тұлға ретінде қалыптастыруға жағдай туғы-
зады. 
Оқытушының  студент  білімін  бақы-
лауы  тек  оның  жеткен  жетістігін  анықтап 
қоймай,  оқу  процесін  тиімді  меңгеруге  де 
жағдай  жасайды.  Білім  беру  процесінің 
ағымдағы жағдайын талдау оқытудың маз-
мұны мен формаларын жетілдіруге мүмкін-
дік  беріп,  білімді  бақылау  процесін  жеке-
шелендіреді.  Мысалы,  төмендегі  тапсыр-
маны алайық. 
K
3
[Fe(CN)
6
]  комплексті  қосылысын 
ВБ  әдісімен  сипаттап,  кеңістік  конфигу-
рациясын, гибридтелу типін анықтаңдар. 
Осы  тапсырманы  орындау  үшін 
орындалатын операциялар: 
А) Педагогикалық байланысты түсін-
діретін  валенттік  байланыс  әдісінің  тео-
риясын білу керек. 
Б)  Теорияны  іс  жүзінде  қолдануды 
және  ВБ  әдісімен  комплексті  қосылысты 
сипаттау  үшін  оны  сипаттау  ретін  білу  қа-
жет (біліктілік, икемділік дағдылары). 
В) Тапсырманы дұрыс орындап, нақ-
ты жауабын рет-ретімен беру.  
Тапсырманы  орындаудағы  әрбір  қа-
дамның  мәніне  орай  тапсырма  салмағы 
анықталады: 1 балл + 0,75 балл + 0,25 балл 
=  2  балл.  Яғни  тапсырма  салмағы  екі  бал-
мен анықталады. 
Студент  осылайша  әрбір  орындаған 
жұмысының  нәтижесі  жайлы  рейтингті  бі-
лімді бағалау жүйесі негізінде хабардар бо-
лып отырады. Осыдан студент өз рейтингін 
көтеру үшін берілген тапсырмаларды уақы-
тында,  сапалы  орындауға  ұмтылады.  Сту-
денттерге  бақылау  тапсырмалары  деңгейге 
бөлініп беріледі.   
Алынған бақылау жұмыстарының нә-
тижесі  студенттердің  жоғарғы  деңгей  тап-
сырмасын  орындауға  көбірек  ұмтылаты-
нын көрсетеді.   
Қорыта  келгенде,  кредиттік  оқыту 
технологиясы  жағдайында  студенттің  оқы-
тушы  қатысында  өтетін  өзіндік  жұмысы 
мен  өзіндік  жұмысының  ақтық  нәтижелері 
оқытушының  тікелей  бақылауы  арқылы 
шығарылады.  Оқытушы  студенттердің  қа-
лауы бойынша жоғарыда келтірілген соңғы 
нәтижені  бақылау  әдістерінің  кез  келгенін 
қолдана алады. 
Сонымен, біз кредиттік оқыту техно-
логиясы  жағдайында  педагогикадан  СӨЖ 
және  СОӨЖ-ын  іске  асыру  үлгісін  құрып, 
оны сипаттадық. 
Оқытушының бақылауымен студент: 
- Зерттеушілік іскерлігімен дағдысын 
қалыптастырады; 
-  Өткен  материалдарды  жалпылай 
алу және қайталау; 
-  Алған  білімді  қолдану,  оларды  то-
лықтыру,  кеңейту  дағдысын  қалыптас-
тырады; 
-  Оқытушы  студенттің  психофизио-
логиялық  және  академиялық  үлгерімін  ес-
кере отырып, өз бетімен жұмыс жасауға ба-
ғыт-бағдар беріп, олардың дербестігінің да-
муына мүмкіндік жасайды. 
-  Студентпен  бірлескен  іс-әрекет  ба-
рысында  оқытушы  –  студенттің  уақытын 
тиімді  пайдалануға  беретін  түсіндірмелі-
иллюстративті  (схема,  таблица,  тезис,  т.б.) 
материалдарды  қолдануды  үйрету,  қажетті 
әдебиетті іздеу жолдарын көрсету; 
-  Өзіндік  белсенділігін,  дербестігін 
дамыту үшін проблемалық баяндау, шығар-
машылық  ізденіс  әдістерін  қолданған  дұ-
рыс. 
- Оқытушы студентке жеке тапсырма 
таңдауға  (курстық  жұмыс,  реферат,  ғы-
лыми  баяндама,  үлгі  сабақ  жоспарын  құ-
руға) көмектеседі. 
-  Әдебиеттермен  қамтамасыз  болуға, 
олармен жұмыс жасай білуге; 
-  Тиімді  әдіс-тәсілдер,  тапсырма 
орындау  жолдарын  қолдана  білуге  үйре-
теді; 
-  Жеке  не  бірнеше  студентке  кеңес 
береді,  студенттердің  бір-бірімен  жұмыс 
жасауын үйлестіреді. 
Жоғары оқу орындарындағы студент-
тердің  өздік  жұмысы  (СӨЖ)  барлық  оқу 

ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ОБУЧЕНИЯ 
 
 
Вестник КАСУ
 
117 
бағдарламасының  басым  бөлігін  құраған-
дықтан,  оның  тиімді  болуы  маманның  кә-
сіби бағыттылығының талаптарына сай жа-
салған  өздік  жұмысты  ұйымдастыру  үл-
гісінің дұрыс құрылуына байланысты бола-
ды.  Алайда  студентке  қойылатын  негізгі 
талаптар  төмендегідей  жік  телініп  көр-
сетіледі: 
-  Студенттің  шығармашылық  потен-
циалын  белсендіру:  студент  оқу  тапсыр-
масын  өз  бетінше  орындау  барысында  ғы-
лыми  әдебиеттермен,  әдістемелерді  тал-
даумен  танысу  және  шығармашылық  тех-
нологиясын меңгеруді жүзеге асырады. 
-  Өз  бетінше  білім  алу  және  өзіндік 
дамуға  ынтасын  тәрбиелеу:  шығарма-
шылық  белсенділігін  қабілетін  белсендіру, 
кәсіби  даярлық  қасиетін  жоғарылату,  кәсі-
би  тапсырмаларды  шешу  барысында  шы-
ғармашылық бағытын дамыту, жалпы және 
жеке  дара  зерттеу  әдіс-тәсілдерін  меңгеру 
т.б. 
-  Оқу  іс-әрекетке  деген  мотиваци-
ясын  жоғарылату:  білім  беру  процесінде 
тұлғаның  позициясын  белсендіру,  субъек-
тивті  жаңа  білімдердің  негізгі  қатынасы, 
яғни  білімді  өз  бетінше  алу  функциясы, 
нақты  студент  үшін  жаңа  және  тұлғалық 
маңыздылығы. 
- Танымдық белсенділікті  дамыту: өз 
бетінше  ойлауға талпынысы, қандай да бір 
тапсырманы немесе мәселені шешуде өзін-
дік  бағытты  табу,  өз  бетінше  білім  алуға 
тырысуы, пікірлерді сыни тұрғыдан қалып-
тастыру,  оқу  процесіндегі  оқу-танымдық 
процесс белсенділігінде студенттердің оқы-
ту  әдісінің  белсенділігі  жанама  қызығу-
шылығымен  басымдылық  танытып, жүзеге 
асады. 
Студенттердің  өзіндік  жұмыс  жа-
саудағы  қабілеттерін  қалыптастыру  мін-
детін  орындауда  бүкіл  педагогикалық 
ұжым  үшін  проблема  туындайды.  Ол  осы 
жұмыс  мазмұнына  оқушыларды  мақсатты 
түрде, әсіресе  студенттерді оқытуда болып 
табылады.  Мұндай  оқыту  оқу  іс-әрекетінің 
өзінің  модельдеу  тәсілдерін  қалыптасты-
руды,  студенттердің  ең  қолайлы  күн  тәр-
тібін анықтауларын, оқу материалымен жұ-
мыс істеудің ұтымды тәсілдерін саналы аң-
ғаруын  және  оны  кейіннен  өңдеуін,  терең, 
сонымен  бірге  тез  оқу  амалдарын  игеруді, 
түрлі  әрекеттердің,  конспектілердің,  оқу  - 
практикалық міндеттерді қою мен шешудің 
жоспарын  құруды  қамтиды.  Осы  тұрғыда 
А.К. Маркова ұсынған оқу жұмысының тә-
сілдері  үлкен  қызығушылық  тудыруы 
мүмкін: 
- «мәтінді мағыналық қайта өңдеу тә-
сілдері, оқу материалын үлкейту, оның іші-
нен  бастапқы  идеяларды,  принциптерді, 
заңдарды бөліп көрсету, міндетті  орындау-
дың  жалпыланған  тәсілдерін  саналау,  мек-
теп  оқушыларының  белгілі  бір  санаттағы 
міндеттер жүйесін өз бетінше құру; 
-  оқу  мәдениетінің  (мысалы,  ірі  син-
тагмалар  мен  «динамикалық  оқу»)  және 
тыңдау мәдениетінің тәсілдері, қысқа және 
неғұрлым  ұтымды  жазу  тәсілдері  (жазып 
алу,  жоспарлар,  тезистер,  конспект,  анно-
тация, реферат, рецензия, кітаппен жұмыс-
тың жалпы тәсілдері); 
-  есте  сақтап  қалудың  жалпы  тәсіл-
дері (оқу материалын құрылымдау, бейнелі 
және  есту  естеріне  сүйене  отырып  мнемо-
техниканың ерекше тәсілдерін қолдану); 
- зейінді шоғырландыру тәсілдері, яғ-
ни  мектеп  оқушысының  өзіндік  қадаға-
лаудың  әр  түрлерін  пайдалануына,  өз  жұ-
мысын сатылап тексеруге, тексеру тәртібін, 
«бірліктерін» бөлуге сүйенетін; 
- қосымша ақпаратты іздеудің жалпы 
тәсілдері  (библиографиялық  материалдар-
мен,  анықтамалар,  каталогтар,  сөздіктер, 
энциклопедиялармен  жұмыс)  және  оларды 
үйдегі кітапханада сақтау; 
-  емтиханға,  сынаққа,  семинарларға, 
зертханалық  сабақтарға  дайындалу  тәсіл-
дері;  уақытты  ұтымды  ұйымдастыру,  оны 
есептеу  мен  жұмсаудың,  еңбек  пен  оқуды, 
ауызша  және  жазбаша  қиын  тапсыр-
маларды  дұрыс  кезектеп  отыру,  еңбек  ги-
гиенасының  жалпы  ережелерінің  (режим, 
серуен, жұмыс орнындағы тәртіп, оның жа-
рықтығы, т.б.) тәсілдері». Бұл жерде ақыл-
ой  еңбегін  ұйымдастырудың  жалпы  тәсіл-
дері  де,  оқу  жұмысының  нақты  тәсілдері 
де,  мысалы,  мәтінмен  жұмыс  істеу  кел-
тірілгені айқын. 
Соңғылардың  қалыптасқандығы  сту-
денттердің  барлық  оқу  пәндері  бойынша 
өзіндік  жұмыстарының  негізгі  алғышарт-
тарының бірі және де негізі болады. 
Тағы  атап  өтейік,  жалпы  студент-
тердің өзіндік жұмысы - оқу іс-әрекеті тұр-
ғысынан,  сыныптық  оқу  іс-әрекетін  дұрыс 

ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ОБУЧЕНИЯ 
 
 
Вестник КАСУ
 
118 
ұйымдастыруға  негізделеді.  Соның  ішінде 
бұл  оқытушының  сыртқы  қадағалауынан 
студенттің  өзін-өзі  қадағалауына  және  де 
сыртқы  бағалаудан  оның  өзін-өзі  баға-
лауының  қалыптасуына  өтуі  мен  олардың 
байланысына  қатысты  және  бұл,  өз  ке-
зегінде,  оқытушының  бақылау  мен  ба-
ғалауды жетілдіруін ұйғарады. 
Өздік  жұмыстың  тиімді  ұйым-
дастырылуы  тек  өздік  жұмыстың  жүйесіне 
ғана  емес,  сонымен  қатар  педагогикалық 
шарттардың орындалуына да байланысты: 
-  Студенттің  аудиториядағы  және 
өздік  жұмысының  көлемінің  дұрыс  үйле-
сімі,  студенттің  оқу  жүктемесінің  тиімді 
болуы,  сабақ  кестесінің  дұрыс  құрылуы, 
оқытушының өздік жұмыстың күрделілігін 
анықтауда  студенттің  уақытын,  орындау 
мүмкіндігін,  оқу  әдістемелік  әдебиетпен 
қамтылуын ескеруі студенттің өздік жұмыс 
нәтижесіне үлкен әсер етеді. 
-  Әдістемелік  тұрғыдан  студенттің 
аудиториядағы  және  одан  тыс  өздік  жұ-
мысын  дұрыс  ұйымдастыру,  өздік  жұ-
мысты  орындауға  оқу  орынның  мате-
риалдық-техникалық базасының, оның қыз-
меткерлерінің  лайықтылығы.  Студент-
тердің  өздік  жұмысын  ұйымдастыруға  қа-
тысушылардың  өз  қызметтерін  дұрыс  ат-
қаруы. 
-  Студенттердің  өздік  жұмысының 
процесін  шығармашылық  процеске  айнал-
дыру  мақсатында  студентті  қажетті  әдіс-
темелік  материалдармен  қамтамасыз  ету. 
Оқу  орынның  кітапханаларында  қажетті 
оқу  әдебиеттерінің  қорының,  электрондық 
оқу  құралдары  мен  электронды  оқыту  бағ-
дарламасының және қазіргі таңдағы мықты 
ақпарат  көздерінің  бірі  –  интернеттің  бо-
луы.  Оқу  процесінің  компьютерлеуі  сту-
денттің  өздігінен  білім  алуына  және  ақ-
парат көздерімен жұмыс жасауына, өзіндік 
бақылау жасауына, уақытын үнемді пайда-
лануына  жағдай  туғызады.  Сондықтан  өз-
дік  жұмысты  тиімді  қолдануда  мазмұнды 
динамикалық  түрде  өзгертуге  және  соңғы 
ғылыми  жаңалықтармен  жаңартуға  бола-
тын,  әрі  қолданысқа  икемді  электронды 
оқулықтардың маңызы зор. 
-  Студент  пен  оқытушы  арасындағы 
қатынасты студент белсенділігімен оның өз 
бетімен білім алуға ұмтылуы бағытына өз-
герту  жұмыстарын  ұйымдастыру,  сондай-
ақ  соған  сәйкес  студенттің  өздік  жұмысын 
ұйымдастырудың  тиімді  әдістерін,  форма-
ларын, түрлерін, құралдарын дұрыс таңдау 
және  қолдану  студенттің  өздік  жұмыс  нә-
тижесіне  ықпал  жасайды.  Студенттердің 
өздік  жұмысының  тиімділігін  және  оны 
орындауға  студенттің  ынтасын  арттыруда 
дидактикалық  құралдары  мен  жаңа  ақ-
параттық технологияларды қолданудың ма-
ңызы  зор.  Әр  өздік  жұмыстың  мақсаты 
айқын, түсінікті, оның көлемі мен мазмұны 
оқу  мақсатына  сай,  студентті  орындауға 
ынталандыратындай  жасалып,  оны  орын-
дауға  студенттің  жағдайы  мен  мүмкіндігі 
болуы  тиіс.  Студенттің  өздік  жұмысының 
тапсырмалары  алған  білімді  жаңа  жағ-
даятта  қолдануды,  жаңадан  өздігінен  білім 
алуды  қажет  ететіндей,  студенттің  та-
нымдық қабілеттерін арттыратындай болуы 
қажет. 
-  Студенттердің  өздік  жұмысын  ұй-
ымдастыруға,  яғни  оқу  формасына  (күн-
дізгі,  сырттай),  білім  деңгейіне,  оқу  кур-
сына,  мамандыққа,  пәнге,  орындалу  ор-
нына байланысты ерекшеліктерді ескеру. 
-  Студенттің  өздік  жұмыс  мәсе-
лелерін  шешуде  білім  алушылардың  жеке 
ерекшеліктерін  ашуға,  ой  қабілеттерін  да-
мытуға  жағдайлар  жасау.  Мұның  өзі  сту-
денттердің  өздік  жұмысын  ұйымдастыру 
үлгісін  жүзеге  асырумен  тікелей  бай-
ланысты. Нәтижесінде өздігінен жұмыс жа-
сау,  өз  бетінше  білім  алу,  өз  кәсіби  әре-
кетінде ғылыми ізденіс жасау іскерлігі мен 
дағдысы,  аналитикалық  ойлауы  қалып-
тасқан,  өз  әрекетін  басқара  алатын,  өз  жұ-
мысының нәтижесінде өзіндік бақылау жа-
сайтын студенттің шығармашылық тұлғасы 
қалыптасады. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
1. Бурибаев  Б., Дузбаева Р. Учебно-ме-тод. 
комплекс дисциплины в условиях КСО // 
ВШК, 2006. – №2. – С. 19-23.  
2.  Кузнецов  Н.И.  Методика  подготовки  и 
оформления. – Минск., 2000. – 544 с.  
3.  Смирнова  И.Э.  Модели  обучения  в  сис-
теме  высшего  образования  //  Инновации 
в образовании, 2006. – №1. – С. 5.  
4.  Шкутина  Л.А.,  Плотников  В.М.,  Егоров 
В.В.  Основы  исследовательской  работы 
в  профессиональной  педагогике.  – 
Алматы: «Ғылым», 2000. – 192 с. 
 

ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ОБУЧЕНИЯ 
 
 
Вестник КАСУ
 
119 
УДК 372. 8 : 614 
ДЕТЕРМИНАНТЫ ПСИХИЧЕСКОЙ ДЕПРИВАЦИИ У СТУДЕНТОВ В 
ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ ПРОЦЕССЕ 
Крылова А.В. 
 
На  сегодняшний  день,  несмотря  на 
различные  реорганизации  и  замечания  по 
поводу  качества,  авторитет  высшего  обра-
зования  остается  высоким.  При  этом  по-
всеместно  отмечается  снижение  уровня 
готовности  выпускников  школ  к  условиям 
и  требованиям  обучения  в  вузе,  что  при 
заинтересованности  высших  учебных  заве-
дений в сохранении контингента студентов 
требует  особого  внимания  к  учащейся  мо-
лодежи со стороны психологических служб 
вузов. 
Среди  проблем,  возникших  перед 
психологическими  службами  вузов,  акту-
альной является проблема профилактики и 
преодоления  деструктивных  психических 
состояний  у  студентов  на начальном  этапе 
обучения,  которые  препятствуют  актуали-
зации  резервных  возможностей,  развитию 
профессионально  значимых  личностных 
качеств  и  формированию  субъектности 
обучающихся. 
Начальный этап обучения в вузе рас-
сматривается как повышенный фактор рис-
ка  возникновения  деструктивных  психиче-
ских состояний в связи с тем, что, поступив 
в вуз, вчерашние школьники оказываются в 
иной  культурно-образовательной  среде: 
они лишаются привычного круга общения, 
сталкиваются  с  другими  системами  ценно-
стей,  иным  уровнем  материального  благо-
состояния  и  культуры.  Особое  внимание  в 
этом  отношении  требуют  выпускники 
сельских  и  национальных  сельских  школ, 
ввиду  того,  что  перечень  выше  обозначен-
ных трудностей, в отношении данного кон-
тингента, усугубляется языковым барьером 
и процессом этнической идентичности. 
Учитывая,  что  на  сегодняшний  день 
наметилась  тенденция  к  сокращению  вы-
пускников сельских школ в вузах, что нега-
тивно  отразилось  на  уровне  образования  в 
сельской  местности  и  усилило  миграцион-
ные  процессы  среди  молодежи,  проблема 
психологического  сопровождения  данной 
категории  студентов  приобретает  особую 
значимость. 
Наряду  с  такими  деструктивными 
психическими  состояниями,  переживаемы-
ми студентами в период вузовской адапта-
ции,  как  дезадаптация,  фрустрация,  меха-
низмы  проявления  и  преодоления  которых 
достаточно  широко  описаны  в  психолого-
педагогических  исследованиях,  особое  ме-
сто  занимает  депривация,  характеризую-
щаяся  переживанием  безысходности,  поте-
рянности, ненужности, лишения. 
Данное  состояние  особенно  выраже-
но проявляется в условиях экономического 
кризиса,  в  ситуациях  значительных  жиз-
ненных  перемен,  когда  возникают  трудно-
сти  с  удовлетворением  разнообразных  по-
требностей,  в  том  числе  и  потребностей  в 
самореализации и самоактуализации. 
Первые  научные  исследования  рас-
сматриваемого  психического  состояния 
появились  в  30-е  гг.  ХХ  в.  и  были  посвя-
щены  проблеме  «материнской  деприва-
ции». Впоследствии депривация стала изу-
чаться более широко. Исследователями от-
мечался ее деструктивный характер, связь с 
фрустрацией, агрессией, депрессией и дру-
гими  негативными  психоэмоциональными 
проявлениями. 
На сегодняшний день существует ряд 
различных определений понятия «деприва-
ция»,  в  рамках  которых  данное  состояние 
рассматривается  в  двух  аспектах:  1)  как 
психическое  состояние,  вызванное  недос-
таточным  удовлетворением  значимых  по-
требностей  (Й.  Лангмайер,  З.  Матейчик, 
М.Ю. Кондратьева, Е.А. Князев); 2) ситуа-
ция  ограничения  или  лишения  возможно-
сти удовлетворения потребностей субъекта 
(М.В. Беседина, Е.Ю. Кожевникова). 
Авторами  различных  исследований 
также  представлены  разнообразные  виды  / 
формы этого психического  состояния: сти-
мульная  (сенсорная)  депривация,  деприва-
ция  значений  (когнитивная),  депривация 
эмоционального  отношения  (эмоциональ-
ная),  депривация  идентичности  (Й.  Лан-
гмейер,  З.  Матейчек);  социальная  и  соци-
ально-экономическая депривация личности 

ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ОБУЧЕНИЯ 
 
 

жүктеу/скачать 3,61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: