Нуржігіт Алтынбеков 1 Қазақстан республикасы денсаулық сақтау министрлігі
жүктеу/скачать 2,11 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Репродукциясы
|
Нуржігіт Алтынбеков А) ұсақ – 50 нм кем ( полиомиелит вирусы, А және В гепатиттер вирустары) Б) орташа – 150 нм кем (құтыру вирусы, тымау вирусы) В) ірі – 400 нм дейін (шешек вирусы) Вирус бӛлшектерінің ӛлшемін анықтаудың әдістері: А) диаметрі белгілі микропорлары бар мембраналық фильтр (сүзгі) арқылы сүзгілеу; Б) ультрацентрифугалау кезінде вирус бӛлшектерінің тұнбаға түсу жылдамдығымен; В) электрондық микроскоп жәрдемімен; Г) вирус бӛлшектері суспензиясынан ӛткен иондаушы радиация ағының ӛлшеу арқылы анықталады. Репродукциясы Вирустар тек дисьюнктивті әдіспен кӛбейеді. Ӛздерінің белок және нуклеин қышқылының синтезі үшін клетканың құрылысын ,зат алмасуды пайдаланады. Сол себепті вирустар генетикалық паразиттер деп саналады. Осылай вирус кӛбею немесе репродукция әдісі, дисьюнктивті немесе бӛлектенген әдіс деп саналады. Реппродукцияның негізгі кезеңдері: сезімтал клетканың бетіне вирус бӛлщектері адсорбциялануы; вирустың клетканың ішіне енуі; мембранасынан айырылуы; транскрипция, трансляция және репликация; вирус бӛлшектерінің жиналуы және клеткадан шығуы. 1. Сезімтал клетка – нысананың бетіндегі рецепторлық құрылымына вирустың адсорбциясы. Микроорганизмнің әртүрлі тканьдерден вирустық инфекция тропизмімен анықталады. Мысалы, тұмау вирусы–тек қана тыныс алу жолының, шырышты қабығының клеткаларына бекітіледі, құтыру вирусы–нерв клеткаларына, СПИД вирусы–лимфоциттерге бекітіледі. Тұтау вирусы гемагглютининнің рецепторлары арқылы тыны алу жолдарының жоғарғы бетіндегі эпителиальды клетканың бетіндегі комплементарлы рецепторлар арқылы байланысады. Егер де вирус клетка әшәне ене алмаса, нейраминидаза–вирус бетіндегі бекітуші белок–вирусты бұл клеткадан бӛліп алып, басқа клеткаға ӛтуіне мүмкіндік жасайды. 2. Вирустық бӛлшектердің клеткаға енуі энергияға тәуелді процесс және екі әдіспен іске асырылады: А)пиноцитоз арқылы клетка қабығынан ӛтуі. Б)вирус қабығымен клеткалық мембрананың бірімен–бірі қосылу әдісімен енуі. Клетка мембранасына сәйкес, вирустардың шешінуі әртүрлі болуы мүмкін. Мысалы, бактероифагтар ӛз қабығынан микробтық клетканың бетінде босатылады, шешек вирусы суперкапсидты клетка мембранасында қалдырып, капсидтен клетканын ішінде босатылады, полиомиелит вирусы клеткаға еніп ішінде ӛзінің жалғыз қабығынан–капсидтен босатылады. 3. а) транскрипция–бұл генетикалық коды заңы бойынша вирустық РНҚ немесе ДНҚ кӛшіріп жазылуымен байланысты иРНҚ пайда болуы; б)трансляция–бұл иРНҚ–дағы генетикалық информацияны 48 аминоқышқылдардың спецификалық жүйелілігі түріне кӛшіру процесі және вирусспецификалық белоктардың синтезі басталуы. в)репликация–бұл вирус нуклеин қышқылы молекуласының синтезі. Вирус белок синтезі–тек клетка рибосомасында жүрсе, нуклеин қышқыл синтезі – ядрода жүреді. 4. Вирус бӛлшектерінің жинақталуының екі түрі болады: а)вириондардың жинақталуы және кемеліне жетілуі клетканың ішінде ӛтеді; б)вирион жинақталууы клеткадан шығу мезгілінде аяқталады Вирус бӛлшектерінің клеткадан шығу әдістері: А) «жарылу» жолымен, кейде жиналған вирус бӛлшектері бір мезгілде клеткадан шыққанда оның бұзылып жойылуына себеп болады. Бұл әдіс құрылыстары жай вирустарға тән Б) «бүршіктену» жолымен, кейде вирус бӛлшектері аздаған мӛлшерде клеткадан шығады. Бұл әдіс құрылысы күрделі вирустарға тән. Клетка ұзақ уақыт тіршілігін сақтайды. Жоғарыда қарастырылған вирус репродукциясы негізінде жедел және созылмалы инфекциялар тудыратын вирустың клеткамен қарым–қатынасын кӛрсетеді. Бұл қарым–қатынас продуктивті тип болып саналады. Вирустың клеткамен қарым–қатынасының екінші,интегративтік типі болады. Бұл типте репродукция жоқ, ал вируктың гендері клетка ДНҚ құрылысына енеді немесе интеграциялайды. Бірақ клекканың вируспен бұл қарым–қатынасы ткандық клетканың атиптік түріне айналу қаупын туғызуы мүмкін. Вирусологияда қолданылатын зерттеу әдістері ӛте күрделі, ондай жағдай вирустардың абсолютті паразиттілігімен және мӛлшерінің ӛте кішкентайлығымен байланысты. Вирусы бар заттарды зерттеу үшін мынадай әдістермен жүргізіледі: - сәулелі микроскопта вирустық қосындыларды қарау, электронды микроскопта зерттеу және иммунды - флуоресцентті микроскопта зерттеу. - ӛсіп келе жатқан тауық эмбрионына жұқтыру арқылы вирустарды дақылдандыру және бӛліп алу - сезімтал лабораториялық жануарларға жұқтыру арқылы дақылдандыру және бӛліп алу - жасуша дақылдарына жұқтыру арқылы дақылдандыру - гемагглютинациялық реакциямен вирустарды индикациялау - гемадсорбциялық реакциямен вирустарды индикациялау - жасуша дақылында таңдақ түзеу әдісімен индикациялау - түсті реакциямен вирустарды индикациялау және идентификациялау. Вирустарды жасуша дақылдарында ӛсіп - ӛндіру. Клетка дақылдары вирустарды ӛсіп - ӛндіруге қолданылатын ең ыңғайлы моделі болып есептеледі. Ӛйткені вирустардың репродукциялануы табиғи жағдайдағыдай болады. Мұндай дақылдарды адамдар мен жануарлардың тканьдерінен дайындайды. Организмінен бӛлініп алынып, жасанды жағдайда ӛзінің тіршілігін сақтайтын клеткаларды жасуша дақылдары деп атайды. Олар арнайы |