48
Барысов А.,
«Орманбетов атындағы орталау мектебі»
Зайсан ауданы
ЫНТАДАН – ӘЛЕМНІҢ ТАНЫМЫНА
Неміс педагогы А.Дистерверг «Нашар мұғалім-ақиқаты өзі айтып береді,
жақсы мұғалім оқішының өзін ізденуге жетелейді»-ден бекер айтпаса керек.
Қазіргі заманғы білім беру бағытына сай ұрпақты ғылым негіздерімен
қаруландыру ғана емес, олардың білімді өздігінен меңгерудің әдіс тәсілдеріне
қасиетті тәсілдеріне қасиетті іскерлік пен дағдыларды қалыптастыру. Ендеше,
бүгінгі мектеп партасында отырған оқушыларға ғылыми білім бері, оларды
әлемдік мәдениет жетістіктерімен сусындату, шығармашылық қабілетті тұлға
етіп қалыптастыру мұғалімдерге жаңа талап қояды.
Біздер балаларды қалай оқыту немесе балалардың ақпаратты қалай қабылдауы
керектігін айтпаймыз. Біз оларға мүмкіндік береміз және олардың оны өз
қалаулары бойынша жасап көруге, өндеуге және сынақтан өткізуге әкелеміз.
Бұны қалай жүзеге асыруға болады?Ол үшін біздердің қолымызда ой елегінен
өткізілген және ізденіс тідыратын сұрақтар мен бірқатар тәсілдер немесе
стратегиялар болады. Осы интерактивті жұмыс түрлерінің бірі-этнографиялық
жазуды өз тарих сабағымда қолдандым. Жұмыс барысында баланы бақылау
әдісін пайдаландым. Баланы бақылау ұғымының авторы И.Гудман мұғалімнің
бала өзінің оқу мен тілді қолдану процесіне ену сәтін бақылауын жоғары
бағалайды[1,4]. Баланы бақылау-мұғалім тарапынан ойластырылған және саналы
процесс. Ол ғылыми жобаға эксперимент жүргізіп жатқан топтың немесе оқумен
айналысып отырған балалар тобының қасында бірге жүріп олардың жазба сөзге
әрекет әсерлерін түрте отырып, немесе олардың бар мүмкін ресурстарды
өздерінің жазу барысында қалай қолданғандығы жайлы жазба жүргізіледі.
Мұғалімдердің олардың балалары қалай жұмыс істейдіндігі жайлы әңгімелері
олардың балаларының қалай оқитындығы және жаңа жағдайларға қалай
енетіндігі жайлы не білетіндіктерін жақсы көрсетеді. Сауатты бақылау
балалардың неге мүдделі екендігін, оларды не қызықтыратындығын және
оларды білім процесіне енуге мәжбүр ететіндігін көрсетеді. Тиянақты бақылау
мен оны өзгертуге негізделген сыныптағы жоспарлау ертеректе де маңызды
болған.
С.Мирсеитова былай депті «Біреуді оқытуға немесе тірбиелеуге ешқашан
мәжбүрлеме. Мұғалімнің міндеті-бала сізден қабылдаіға дайын болғанда-сол
уақытты жіберіп алма»[2,421]. Міне осындай балалармен күнделікті
кездесулеріміздегі бір сәттерге этнографиялық жазу шеңберінде өткен өз
зерттеуіме тоқтала кетсем деп едім.
Осы оқу жылының басында «Сын тұрғысынан ойлау технологиясының
стратегияларының бірін қолданған едім. Оқушыларға гүлдің суретін салып,
жапырақтарына өз тілектерінді жазыңдар деп тапсырма бердім. Оқушылар өз
отбасыларының мүшелеріне денсаулық , сәттілік, бақыт тілеген екен. Бірақ
49
менің Мирас деген оқушым гүлдің бір жапырағына «Соғыс болғанын
қалаймын» деп жазыпты. Осы тілегін оқығанда сыныптағы оқушылар да өзім де
таң қалдым. Соңында Мирас «Бородино шайқасы тағыда қайталанса екен» деп
өз ойын қортындылады. Оқушылар өз ойларын оған айтып жатты.Олар-соғыс -
дегеніміз сұмдық, ол адамдарға бейнет пен жамандық әкеледі деді. Мен өзім
қазір жершарында соғыс болып жатқан елдер бар деп, олардың шығу себептері
мен қайғылы әсері туралы айттым. Мирас біздің ойымызды тыңдап, көп үндемей
сәлден соң «Мен сонда да соғысты жақсы көремін» деді. Мирасты мен ол
мектепке келгенге дейін танитынмын және оның отбасымен де таныспын. Ол
баланың мінезі тұйық, салмақты болатын. Сыныпта өтетін мерекелерде
билемейтін, басқалармен көңіл көтермейтін. Мен оны қанша бақыладым, бірақ
ол мені өзіңе жолатқысы келмеді. Мен енді онымен жеке сөйлескім келді.
Мираспен сөйлеспес бұрын, одан не еститінімді ойламап едім. Сөйтсем Мирас
соғыстар мен шайқастар туралы энциклопедияларды, қолбасшылар туралы
кітаптарды жинайды екен. Және оның үйінде әр ғасырлардағы сарбаздары
жинақталған екен. Осы баламен сөйлескеннен кейін, ол туралы қалай аз
білетінімді ойладым. Және оның қызығушылығы арқылы сол баламен жақын
болу мүмкіндігі туып отырғынын сездім.
Келесі сабаққа үйге тапсырма ретінді мен балаларға коллекционер туралы,
олардың коллекциялары туралы жазып келіңдер деп тапсырдым. Әр түрлі
жауаптар алдым, бірақ бәрінің ойы адамдар нені коллекция ретінде
жинайтындарын жайлы болды. Сонда мен оларға адамдар не үшін коллекция
жинайды?-деп сұрақ қойдым. Тағы да қысқа жауаптар алдым: «Оларға бір
нәрселерді жинаған ұнайды; Уақыт өткізу үшін деп жатты». Енді мен
оқушыларға тағы бір тапсырма бердім. «Неге адамдар осы заттарды жинайды?
Ойланып көрейікші, балалар»
Біріншіден, оқушылар коллекцияларды жинайтын адамдарды анықтай
бастады.
Аяна өзінің ағасы жинаған значоктардың коллекциясын алып келді. Ол белгілер
адамдар өздерінің бір ұйымға қатысты екенін білдірсе, кейбіреуі адамдар өздерің
қайда жұмыс істейтіндерін білдірген екен. Ағасымен әңгімелескенде оқушы әр
значоктың ағасының өмірінде ерекше орны бар екенін білген екен. Кейбір
оқушылар «Дайын бол!» деген значокты мен де бала күнімде кеудеге тағып
жүргенімді естігенде таң қалды «Пионерлер деген кімдер? Олар неге бір ұйымға
жиналған? Немен шұғылданған?» деген сұрақтарын маған жаудырып жатты.
Осы сұрақтардың бәріне өзіме жауап беруге тура келді.
Мирас та өзі жина жүрген сарбаздардың коллекциясын алып келді. Сарбаздары
балаларды да мені де таңғалдырды. Әр сарбаз туралы ол әңгімелеп айтып берді:
қай кезде өмір сүргені туралы, қай мемлекетте, картадан қай соғыста болғаны
туралы да оқушыларға айтып берді. Әр сарбаздың киімі туралы да айтып өтті.
Мирас осы әңгімелерің айтып тұрғанда бірде бір ойынан жанылған жоқ, себебі:
олар туралы көп оқыған екен. Мирас өзінің коллекциясында неше сарбаз бар
екенін де нақты біледі екен. Және де ең қызықтысы, Мирас өзінің
коллекциясында қай сарбаздың жетпей тұрғанын да біледі екен. Мирастың
50
сөзінен кейін оқушылар оны қоршап алып, сарбаздардың мүсіндерін тамашалап,
Мирасқа сұрақтарын қойып жатты. Ал мен болсам, балаларға әңгімелесу үшін
көп нәрсенің керек еместігін ойладым. Кейбір оқушылар маған келіп олардың
үйінде де коллекциялары бар екендігін айтты: біреуі жұмсақ ойыншықтарды
жинайды, екіншісі балаларға арналған журналдар жинайтындығын айтты.
Ақбота өзінің атасының коллекциясынан ештене әкеле алмайтының айтты,
себебі: оның атасы басқа қалада тұрады екен. Атасында ордендер мен медальдар
жинағы бар екен, оларды атасына соғыста берген деді. Ақбота өзінің атасының
соғыс ардагері екенін айтты. Ол оқушының әңгімесі келесі сабақтың басы болды,
сол сабақта біз 9 мамыр қарсаңында өткізген едік. Ал келесі жолы оқушылар
қалалық мерекесіне қатысып, соғыс ардагерлерін құрметтеді. Сабаққа келе
салысымен олар ардагерлердің кеудесінде қаншама медальдар, ордендер
тағылғаны туралы айтты. Және оларды не үшін алғандары туралы ойларымен
бөлісті.
Мен оқушыларымды коллекция жинау біріктіргенің көрдім. Әр оқушы
коллекция жинайтын адамдармен сұхбаттасқысы келді.
Ақниет ештене жинамайды екен, бірақ ол Интернеттен әйгілі адамдар нені
коллекция ретінде жинайтындары туралы айтып берді: мысалы «қымбат»
коллекциялар-ұшақтар, суреттер, бисквитті торттар туралы айтып берді.
Сыныптағы Сайраш деген оқушы мынандай сұрақ қойды. «Сендер коллекциялар
туралы ақпарат жинағанда алған білімдерін білім алуларына әсер етті?»
Осы сұрақты өзіме де қойып, келесі қорытындыға келдім:
1.Оқушының ой-пікірін уақытында түсініп, мәселенің шешу жолын сол
оқушының пайдасына ғана емес, басқаларды да, өзінді де ойлау керек екендігіне
көзім жетті.
2.Өзіміздің қызығушылығымыз арқылы біз өзіміз әлемді ашамыз, дамимыз,
есейеміз.
Сонымен этнографиялық жазу американдық ғалымдар тарапынан адамдардың
күнделікті өмірін тұрмыс жағдайында бақылау және жазбаша бейнелеу түрінде
жиі қабылданады, яғни социум ретіндегі бақылаушы көзқарасымен көрсетілген
адамдар тобы[3,25]. Басқаша айтқанда, бұл Л. Выготскийдің «Күнделікті» деп
атағаны, тек бұл жерде ол «күнделікті» бақылау мен зерттеуге жатады. Бұндай
зерттеу адамды зерттейтіндіктен «кездейсоқтықты зерттеуге» жатады және
қандайда бір жәрежеде ол субьективті болып табылатын[4,190]. Бұндай
зерттеулер жүргізу үшін ғалым болу міндетті емес, ол өмірде адамдармен
байланысы бар мамандық үшін қажет, ал мұғалімдер үшін ерекше маңызды.
Сонымен бірге оқушылардың осы тұрғыдағы бақылаулары мен жазбалары
оларды руханилыққа және дәстүр мен отбасы және қоға арасындағы қатынасты
түсінуге үйретеді.
Пайдаланған дерек көздері:
1. Қазақстан Республикасындағы этникалық-мәдени білім тұжырымдамасы
//Егемен Қазақстан. – 1996. – 7 тамыз. - 5б
51
2. Қазақстан. Ұлттық энциклопедия/ Алматы: Қазақ энциклопедиясының
бас редакциясы, 2003. –720б.
3. Шнейдер Л.Б.Семейная психология. М., Деловая книга, 2005.-765с.
ықтималды статистикалық әдістер. Алматы, 1999.-ҚҰ-43б.
4.Эйдемиллер Э.Г., Юстицкий В.В. Семейная психотерапия. Л., Медицина,
1989. 192 с.
52
Бекмухамбетова М.Б.,
Дюсенбекова А.К.,
Колледж права и бизнеса
г. Семей
РОЛЬ ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКОГО СОПРОВОЖДЕНИЯ В
РАЗВИТИИ ЛИЧНОСТИ ОБУЧАЮЩИХСЯ УЧРЕЖДЕНИЙ
ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО И ТЕХНИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ
Главными задачами профессиональных образовательных учреждений
является подготовка обучающихся к самостоятельной жизни, проведение
коррекции их развития, обучение профессии, подготовка к трудовой
деятельности.
В настоящее время педагоги колледжа, занимающиеся психолого-
педагогическим сопровождением и ориентированные на конкретные или особые
(специфические) условия работы разработали и внедрили модель психолого-
педагогического сопровождения обучающихся.
Методологической основой модели явились следующие теоретические
принципы и положения:
- соотнесение личностно-ориентированного подхода с потребностями и
ценностями обучающихся;
- готовность обучающихся к формированию новых способов поведения и
новых качеств личности в процессе психолого-педагогического сопровождения;
- системность психолого-педагогической деятельности, основанной на
принципах гуманизации, индивидуализации, целостности;
- взаимодействие всех участников образовательного процесса, в
период обучения обучающихся в профессиональном учебном заведении
[1].
Мы
выделили
главные
компоненты
модели:
педагогический,
психологический, технологический.
Содержание основных компонентов включает следующие направления
работы:
- педагогический:
систематическое
отслеживание
психолого-
педагогического статуса молодого человека и динамики его развития в процессе
профессионального обучения.
Для получения и анализа информации такого рода используются методы
педагогической и психологической диагностики. Реализация педагогического
компонента предполагает оказание помощи обучающимся в овладении
знаниями, умениями, навыками в процессе обучения, формирование у них
коммуникативных, организаторских навыков, ценностного отношения к
выбранной профессии, навыков бесконфликтного поведения в любой ситуации.
- психологический: создание социально-психологических условий для
развития личности обучающихся и их успешного обучения. Методы,
используемые в данной деятельности - психодиагностические, организационные
53
в части разработки индивидуальных и групповых программ психологического
развития обучающегося.
Реализация
психологического
компонента
включает
изучение
индивидуальных
личностных
особенностей
обучающихся,
проведение
коррекционно-развивающей
работы,
индивидуальное
и
групповое
консультирование, профилактику поведенческих рисков, пропаганду здорового
образа жизни, формирование положительной мотивации к обучению.
- технологический: создание специальных психолого-педагогических
условий для оказания помощи обучающимся, имеющим проблемы в
психологическом развитии, обучении. Этот компонент деятельности
ориентирован на тех обучающихся, у которых выявлены определенные
проблемы с усвоением учебного материала, социально принятых форм
поведения, в общении со взрослыми и сверстниками.
Реализация технологического компонента в деятельности субъектов
процесса сопровождения направлена на взаимодействие всех участников
образовательного процесса с целью преодоления проблем дезадаптации в
первый год обучения в колледже; развитие, совершенствование личностных
качеств на втором году обучения; координацию
усилий личной
профессиональной перспективы учащихся; взаимодействие службы с другими
социальными институтами для решения вопросов и для создания комплексных
условий, обеспечивающих самореализацию личности каждого обучающегося и
адаптацию к быстроменяющимся социальным условиям общества.
Основной принцип психолого-педагогического сопровождения является
одновременно и ведущим положением о «сопровождении» обучающегося в
процессе его развития в гуманистической психологии и педагогике, а именно:
«идти за ребенком, направляя его развитие, а, не навязывая ему цели и пути,
правильные с точки зрения педагога».
Основная задачапсихолого-педагогического сопровождения - оказание
оперативной помощи в критических ситуациях, профилактика негармоничного
развития, обеспечение комплексного подхода к затруднениям в развитии и
социализации обучающегося [2].
Приоритетной
целью
профессионального
образования
является
обеспечение высокого качества подготовки, которое не только сводится к
обученности обучающихся, набору знаний и навыков, но и связывается со
стремлением человека к улучшению «качества жизни», на основе обретения им
«здоровья», «социального благополучия», «самореализации», «защищенности».
Эти
категории
должны
быть
сформированы
системой
психолого-
педагогического сопровождения. А, следовательно, она не может быть
ограничена только рамками задач по преодолению трудностей в обучении, но
должна включать в себя задачи обеспечения успешной социализации,
сохранения и укрепления здоровья, защиты прав детей и подростков [3].
Организация системы нами рассматривается через внешние и внутренние
факторы. Внешние факторы – это установленные государственным
образовательным стандартом ступени образования. Внутренние факторы –
54
выделение уровней внутри образовательного учреждения (уровень учебной
группы и уровень учреждения). Только в комплексном взаимодействии мы
сможем создать условия и помочь учащимся в формировании всесторонне
развитой гармоничной личности.
Результатами
функционирования
системы
психолого-педагогического
сопровождения обучающихся в учреждении профессионального образования
являются:
-оказание
психолого-педагогической
помощи
обучающемуся
в
зависимости от сложностей, которые он испытывает;
-достижение
качественно нового уровня в дифференциации и
индивидуализации образовательного процесса;
-реализация
здоровьесберегающих технологий в образовательном
учреждении;
-создание механизмов формирования гражданской ответственности,
правового самосознания, толерантности и способности к социализации в
обществе.
Объектом
психолого-педагогического
сопровождения
являются
обучающиеся. Сопровождение имеет ориентацию не на объект, а на работу с
объектом.
Субъектом психолого-педагогического сопровождения, на уровне
профессионального учебного заведения, является психологическая служба.
Главной фигурой психолого-педагогического обеспечения, на уровне
профессионального учебного заведения, является педагог-психолог. Он
сопровождает обучающихся, педагогов, родителей. Психолого-педагогическое
сопровождение может носить индивидуальный характер.
Нами утверждается необходимости сопровождать, а не направлять
развитие молодого человека. Из всех возможных методов решения проблемы
эффективнее тот, в котором актуализирован собственный потенциал развития
человека, его желание изменить ситуацию к лучшему, обеспечена поддержка
значимого для него окружения. Сопровождать развитие молодого человека - это
не значит решать проблемы за него, это означает - вместе с ним самим, его
родителями, педагогами, ближайшим дружеским окружением, учиться находить
выход из самых сложных ситуаций. Любая проблемная ситуация в развитии
обучающегося создается несколькими участниками: им самим, его семьей,
педагогами, ближайшим дружеским и социальным окружением, поэтому задача
специалиста по сопровождению состоит в объединении усилий всех
заинтересованных лиц по гармонизации существующего положения. Очевидно,
что противоборство любого из этих субъектов проблемы многократно усиливает
действие факторов риска [4].
Полученные в ходе работы данные позволили сделать вывод о том, что
учащиеся первого курса демонстрируют низкий уровень обученности и усвоения
знаний по дисциплинам учебного плана. Проведенный опрос первокурсников
показал, что у некоторых нет желания и интереса к профессии, отсутствует
мотивация к самопознанию себя и окружения.
55
В связи с низким уровнем подготовки и отсутствием мотивации к
получению знаний, они не справляются с дисциплинами учебного плана, а в
ситуации увеличения нагрузки за счет введения регионального компонента,
курсов по выбору и факультативов, не усваивают предложенную
образовательную программу. Как результат - слабая успеваемость и пропуски
занятий.
Далее мы проанализировали, как решается данная ситуация и выяснили,
что основным средством педагогической коррекции данной ситуации являлись
воспитательные беседы с обучающимися, которые широко практиковали
родители и преподаватели. Однако, как свидетельствует анализ учебных
журналов, зачетных и экзаменационных ведомостей – результативность такой
формы работы крайне низка.
Изучение личностных особенностей обучающихся показало, что часть из
них демонстрируют высокую тревожность; у половины наблюдается низкий
уровень познавательной активности; некоторые испытывают негативные
эмоциональные переживания во время занятий и во внеурочное время. На
основании этих исследований были определены интегральные критерии
измерения
эффективности
функционирования
системы
психолого-
педагогического сопровождения. Ими стали следующие показатели:
-удовлетворенность
обучающихся
своим
пребыванием
в
профессиональном учебном заведении;
-решение проблемы одиночества и социальной изоляции обучающихся;
-степень сформированности позитивной, адекватной Я – концепции;
-бесконфликтное взаимодействие со всеми участниками образовательного
процесса.
Психолого-педагогическое сопровождение процесса профессионального
развития обучающихся представляет собой целостный и непрерывный процесс
изучения, анализа, формирования, развития и коррекции познавательной сферы
и личности обучающегося.
Первостепенной
задачей
педагога-психолога
колледжа
является
обеспечение
психолого-педагогических
условий
для
личностного
и
профессионального развития каждого обучающегося:
-развитие
способности
к
самостоятельности,
целеполаганию,
планированию своих жизненных перспектив;
-помощь обучающимся в самопознании;
-медицинское сопровождение, одной из важных задач которого является
задача подготовки обучающихся к жизни и труду в новых социально-
экономических условиях, формирование у него правильного и глубокого
понимания здорового образа жизни;
-организационно-педагогическое
сопровождение
осуществляется
преподавателями, кураторами групп.
При этом основное внимание уделяется задаче формирования навыков и
умений
самостоятельной
работы
обучающихся
и
стремления
к
самосовершенствованию. Классные руководители групп тесно взаимодействуют
56
с психологом колледжа. Информационное сопровождение процесса
профессионального
самоопределения
обеспечивается
современными
техническими средствами.
Психолого-педагогическое сопровождение обучающихся направлено на
социально-психологическую адаптацию в сочетании с индивидуальным
развитием,
самореализацией.
Хотя
идея
психолого-педагогического
сопровождения продуктивна на многих уровнях. Какие бы категории
обучающихся мы ни рассматривали (одаренные дети, дети с ОВЗ, обучающиеся
по программам подготовки квалифицированных рабочих и служащих), в основе
работы с ними лежит ориентация на зону ближайшего развития. Другое дело,
она у каждого своя, но сам принцип при этом не меняется. Если проследить все
эти особенности, то можно легко увидеть, как работает учреждение. Принцип
психолого-педагогического сопровождения может быть реализован в
индивидуальном или в групповом варианте развития обучающегося [2].
Достарыңызбен бөлісу: |