Образование: исследование устойчивое развитие

359

своем мышлении и понимании обучения. Новые термины я ему предлагаю объяснять самому, 

как он понимает.

Работа по предмету строится на темах, которые сформулированы в виде исследования, в 

каждом исследовании заложен свой контент. Во время такого урока учитель подобен лоцману, 

который  ведет  учащихся  только  по  ведомому  учеником  пути,  иногда  специально  заводит  

учеников в тупик, из которого они могут выйти только сами. Так вот, если создается ситуация 

непредсказуемости, то нужно переходить от запланированного этапа урока к тому, что вызвало 

интерес у участников образовательного процесса. Например, на уроке в 8-«А» по плану урока 

на тему «Что говорит нам искусство о влиянии промышленной революции на жизнь рабочего 

класса»?    На  этапе  осмысления  учащиеся  должны  были,  используя  карикатуры  журнала 

«Панч», проанализировать основную идею, которую хотел передать автор; объяснить  символы, 

задействованные  для  передачи  этой  идеи;  прокомментировать  увиденное  карикатурное 

изображение и рассказать о его специфических особенностях.

 Работа была организованна в группе с разными картинами. Одна из групп, делая анализ, 

так  увлеклась,  что  вышла  далеко  за  рамки,  а  другие  стали  просить  время  для  дополнения 

своего анализа. Мне как учителю известна теория об аффективном обучении, следуя которой 

обучение может происходить в ситуации повышенного эмоционального стресса. Это как раз и 

был тот момент.

С  решения  этой  проблемы  появляется  возможность  реализации  еще  одной  задачи  – 

обучение предмету через практику. Что возможно сделать в условиях НИШ через организацию 

внеклассной работы в школе.

На кружке по краеведению  ребята не только погружаются в предмет, но и отрабатывают 

навыки  изучения  истории.  Программа  построена  так,  что  ценности  для  них  становятся 

смыслом  жизни,  а  в  их  формировании  непосредственное 

участие принимают близкие учеников.

Например, при изучении раздела «Моя семья и родной 

край»  на  уроке  деятельность  учащихся  состояла  в  опросе 

членов семьи на предмет истории, передающейся из рода в 

род, составлении рассказа о семейных реликвиях, хранящихся 

как зеница ока.  После рассказа истории рода учащегося перед 

слушателями  члены  кружка  определяли,  в  чем  ценность 

поступка героя  предания или почему так бережно хранится 

семейная реликвия. 

Рис.2 Ценности, которые определили учащиеся

Хобби учителя, так же может   помочь ряду участников 

социального  сообщества  состояться  в  новом  качестве:  друга,  лидера,  сильного  человека, 

самостоятельного  ребёнка.  Так,  моё  увлечение  горами,  вызвало  интерес  у  учащихся  нашей 

школы.  Что я стала применять в своей практике. Экопоходы заставляют человека покинуть 

зону комфорта, а значит открыть себя чему-то новому! 

Подготовка к походу становится целым событие, которое объединяет одним делом учителя 

– учеников – куратора – родителей. Готовимся  к походу в горы Киргизского Алатау  в течение 

года: учимся ставить палатки, укладывать рюкзаки, готовить на костре и т.д. Но оставшись один 

на один с природой, попав в условия далекие от реальности, учащиеся начинают мобилизовать 

свои знания и навыки для получения опыта, что в конечном итоге ведет к повышению уровня 

саморегуляции, делает учащихся   собранными,  осознанными.

360

5

Рефлексия,  проведенная  среди  учащихся  после  похода,  показала,  что  учащиеся  хотят 

предоставления  им  большей  самостоятельности,  поручения  важных  дел,  не  нравится 

опека и контроль, хотят, чтобы им доверяли, такое стремление ведет к повышению уровню 

метапознания и развитию саморегуляции.

Список использованной литературы

1.  Иваньшина  Е.В.  Метакогнитивные  образовательные  технологии  при  изучении 

предметов естественно-научного цикла: монография /под науч. Ред. И.Ю.Алексашиной. 

– СПб.: СПбАППО, 2011. – 66с.

2.  А.Г.Асмолов.  Формирование  универсальных  учебных  действий  в  основной  школе: 

от действия к мысли. Система заданий: пособие для учителя.  – М.: Просвещение, 

2010. – 159с.

3.  Гальперин П.Я. Психология, как объективная наука. М.: Просвещение, 1985 /http://

www.psy.msu.ru/about/kaf/pedo.html/ (12.05.2015)

4.  Трофимов Е. Д. Обобщение педагогического опыта. Новые подходы к формированию 

понятийного  аппарата  учащихся  на  уроках  истории  и  обществознания  /  Е.  Д. 

Трофимова  //  Педагогическое  мастерство:  материалы  V  междунар.  науч.  конф.  (г. 

Москва, ноябрь 2014 г.).  — М.: Буки-Веди, 2014. — С. 98-106.

ОҚУ ТАПСЫРМАЛАРЫН  КҮРДЕЛЕНДІРУ – ДАРЫНДЫЛЫҚТЫ 

ДАМЫТУ НЕГІЗІ

Исина Б. К.

Химия-биология бағытындағы 

Назарбаев Зияткерлік мектебі, Қарағанды  қаласы 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

Түйінді сөздер: өзгеріс, көзқарас, дарындылық, болжам, салдар, нәтиже, жетістік, оқу 

мақсаты, оқу тапсырмасы, күрделендіру, тереңдету.

Ключевые слова: изменение, мнение, одаренность, предположение, последствие, итог, 

достижение, цель занятия, цель заданий, усложнение.

Keywords: opinion, modification, talent, speculation, consequence, conclusion,  achievement, 

the purpose of employment,  the purpose of tasks.

Аңдатпа

Мақалада дарынды оқушыларды дамыту  бағдарламасы бойынша  «Өзгеріс» концептісіне 

негізделіп    өткізілген  топтастырылған  сабақтардың  іс-тәжірибедегі  қолданысы  мен 

нәтижелері, оқу тапсырмаларын күрделендіріп  құрудың тиімді  әдіс-тәсілдері  қарастырылған. 

Оқушылардың  сыни  тұрғыдан  ойлауы  мен  креативті  ойлауын,  дарындылық  қабілеттерін 

дамыту көзделген. 

       

Аннотация

В  статье  рассматривается  проведенные  уроки  для  развития  одаренных  детей  по 

концепции  «Изменение»,  а  также  подведены  их  результаты.    Статья  нацелена  на  описание 

методов создания сложных заданий и развитие критического мышления одаренных детей.  

        Abstract

361

A program for gifted students is based on the “Change” concept and use of lessons in practice 

and their results will be discussed in the article. It is important, because here writes about difficult 

tasks and expend critical thinks of students.

         

Заманауи  білім  берудегі  өзгерістер  жаңа  сапа  алып,  жаңа  үрдістермен    қарқынды  

даму  жолына түсуде. Осы орайда дарынды балалар үшін білім берудің ғылыми әдістемелік 

қамтылу жүйесін жетілдіру мәселесі туындайды.  Дарынды оқушыны дамытуда маңызды боп 

табылатын тұлғаның сыни және жүйелі ойлауын қамтамасыз ету үшін күрделендірілген оқу 

тапсырмаларын әзірлей отырып, оқушының өзіндік әрекетін белсенді ету көзделеді.   

Кіріктірілген  білім  беру  бағдарламасы  бойынша  пәннің  берілуіне  түбегейлі    жаңаша  

талаптар қойылып,  осы негізде дарынды балаларды оқытудың әдіс-тәсілдерін үйрететін  арнайы 

семинарлар мен курстар өткізіліп, тәжірибемізді жетілдіріп, үйренгенімізді  қолданысқа енгізе 

бастадық. Дарынды балаларды  оқытудың арнайы бағдарламасымен танысып, біліктілігімізді 

арттыру сабақты өзгеше жоспарлауға, оқу тапсырмаларын күрделендіруге, жетілдіруге септігін 

тигізуде. Осы орайда дарынды оқушыны дамыту бағытындағы зерттеу жұмысымның мақсаты 

-    оқушының  даралық  қасиеттерін  ашуға  түрткі  болып,  сыни  тұрғыдан  ойлауын  дамыту, 

таңдау жасай алу дағдыларын, шығармашылық және зерттеушілік қабілеттерін  жетілдіру.Осы 

мақсатты жүзеге асыру  үшін оқу мәнмәтініне өзгерістер енгізу көзделді.  

Дарынды оқушыны дамыту бағдарламасы бойынша дәріс беретін жаттықтырушымызбен 

бірігіп,  дарынды  балаларды  дамыту  мақсатында  оқу  тапсырмасын  күрделендіріп  құрып, 

оны  тәжірибеге  енгізіп,  бақыладық.  Тапсырманы  кеңейту  анағұрлым  тереңдетіп  оқыту,  кең 

көлемді жобалар  немесе зияткерлік тапсырмаларды кеңейту түрінде берілуі мүмкін. [1, 74-

б.].  Осы негізде  күрделенген оқу тапсырмасының тәжірибедегі қолданысын бақылау үшін 

8-сынып таңдалып алынды. Қазақ әдебиеті пәнінен  Кәкен Хамзиннің «Біздің ауыл суреттері» 

туындысы  бойынша  тізбектелген  үш  сабақты  дарынды  балаларды  оқыту  бағдарламасы 

бойынша «Өзгеріс» концептісіне негіздеп жоспарладық. Оқу тапсырмалары  жеделдету және 

күрделендіру ұстанымына негізделді. Біз оқушыға нені ұсынамыз, қандай оқу тапсырмасын 

береміз?  Осы  орайда    «терең  ойлау  үшін    фактілер  мен  идеялар,  мәтіндер  мен  теориялар, 

мәліметтер мен концепциялар секілді көптеген  «шикізаттарды» өңдеу керек болады» деген  

қағиданы негізге алып жұмыс жасадық [2, 110-б.].  

Дарынды оқушыны дамытудағы «Өзгеріс» концептісіне негізделген сабақтың жоспары

Концепті

Өзгеріс   [3, 107-б]

Тұжырым (мазмұн бойынша)

Ауыл жастарының  ересектер  әрекетіне сыни тұрғыдан қарауы ауыл 

өмірінің болашағына жағымды өзгерістер әкеледі.

Тақырып

Кәкен Хамзиннің «Біздің ауыл суреттері» әңгімесі

Дифференсация формасы

Жеделдету және күрделендіру  [ 3, 107-б.]

Аргументтеу элементі

Көзқарас, болжам, салдар  [3, 107-б.]

Жинақтау  ведомосі

Оқушылар кейіпкерлердің қабылдаған шешімдеріне түрлі көзқарастар, 

болжамдар, салдарлар  тұрғысынан баға беру арқылы  өзгерістердің 

маңыздылығын   зерделеп, оң нәтижелер мен қажетті тиімділікті пайымдай 

алады.

Оқу мақсаты

АИ4 Салыстыру,анализ жасау.  Автордың негізгі ойын өз ойымен 

байланыстырып оқиды,  шығармадағы қарама-қайшылықты  табады. [4, 23-

б. ]

Жетістік критерийлері:

1. Екі кейіпкерге қатысты қайшылықты анықтай алады. 

2.Кейіпкер өмірінде  болуы мүмкін 2 түрлі өзгеріске болжам жасап, 

салдарын анықтап, көзқарас білдіреді.

3.Кейіпкерлердің ұстанымдарын өзгертудің жаңа жолдарын ұсына алады.

362

5

Жоспарланған  сабақты  жүзеге  асыру  үшін  топтағы  жұмысты  құрылымдау,  оқу 

тапсырмаларын деңгейлеп беру және  күрделендіре құру жұмысы жүзеге асырылды. Ерекше 

қабілетті  оқушылардың  бір  топта  жұмыс  атқаруын  бақылау  үшін    көк  және  жасыл  түсті 

стикерлер  арқылы    дарынды  оқушылар  екі  топқа  топтастырылды.  Әр  топқа  тапсырмалар  

ұсынылып,    автордың  идеясын    концептімен  (өзгеріс)  және  аргументтеу  элементтермен 

(көзқарас, болжам, салдар) байланыстыру міндеті қойылды. Проблеманы айқындау кезеңінде 

әр топқа жекелеген сөздер ұсынылады. Оқушылар сол сөздерді қатыстырып, автордың идеясын  

өзгеріс  ұғымымен  байланыстырып,  өз  топтарының  атынан  тұжырым  ұсыну  қажет  болды. 

Тапсырмасы мазмұны мынадай сипатта болды: Жасыл стикерлі топқа: «Ауыл көрінісі.  Болжам. 

Нәтиже/Салдар.  Өзгеріс»;  «Көк    түсті  топқа  тапсырма:  Жастар.  Өзгеріс.    Нәтиже/Салдар. 

Әрекет»;    өзге  топтарға  «Ересектер.  Өзгеріс.  Көзқарас.  Қайшылық»;    «Кітапхана.  Өзгеріс. 

Болжам» сөздерін қатыстырып, автордың идеясын  өзгеріс ұғымымен байланыстырып,  ортақ 

тұжырым ұсыныңыздар. Тұжырымдарын  жазып, тақтаға ілді. Неге бұл тұжырымның маңызды 

екенін  түсіндірді.  Бақылауға  алынған  екі  топ    төмендегідей  тұжырымдар  ұсынды:  «Жастар 

әрекет  етіп,  ауылға  өзгеріс  енгізеді.  Нәтижесінде  ауыл  көркейеді  де,  ауыл  тұрғындарының  

тұрмысы  жақсарады»;  «Өзгерістер  ересектердің  өмірге    деген  көзқарастарына  әсер  етіп, 

қарама-қайшылыққа  алып  келуі  мүмкін»  деген  тұжырымдар  ұсынып,оның  маңызды  болу 

себептерін  түсіндірді.  Байқап  отырғанымыздай,  оқу  тапсырмасы    жоғарыда  көрсетілген 

«Болжам, Салдар, Көзқарас» сияқты аргументтеу формасына салғанда, жаңаша сипат алды. 

Сонымен, проблеманы айқындау  кезеңінде  оқушылар күтпеген күрделі пайымдаулар жасап, 

ой  ұшқырлығын  танытты.  Ендігі  айқындалған  тұжырым  талдаудан  кейін  өзінің  өзектілігін 

сақтайды ма? Ол келесі кезеңдерде талданды.    

Проблеманы    шешу  кезеңінде  ұсынылған  тапсырмалар  жүйесін  қарастырып  көрейік. 

Шығармадағы    екі    кейіпкердің    келешек  өмірінде    болуы  мүмкін    өзгерістер  туралы 

ойларынызды    топта  талқыға  салып,  ойларыңызды    жазыңыздар.  (Көзқарас)  Сарман  

бойындағы  қасиеттерін    тиімді  пайдаланса,  оның    жеке  өмірінде  қандай  өзгерістер  болуы 

мүмкін? (Болжам) Ойларыңызды жеткізу үшін «Ментальді карта» сызбасын пайдаланыңыздар. 

Сарманның  мінез-құлқы  мен  тәртібіндегі    кереғарлықтар  мен  құндылықтарды    Исабекпен  

салыстырып, оң көзқарастарды табыңыз. Сарманның мамандығы жолындағы жаңа ізденістер 

мен өзгерістерді болжап, одан шығатын  салдарларды талқылаңыздар. Балташ пен екеуінің  

қарым-қатынасындағы  болуы  мүмкін  салдарларды  (нәтижелерді)  айқындаңыздар.  (Салдар) 

Ойларыңызды жеткізу үшін  екі түрлі «Венн диаграммасын» пайдаланыңыздар. Осы талдаулар 

негізінде қорытынды тұжырым ұсыныңыздар. 

Келесі  топқа  ұсынылған  оқу  тапсырмасы:  «Әңгімедегі  балалардың    мінез-құлқы  мен 

тәртібіндегі  қайшылықтарды  және  оң  көзқарастарды  айқындай  отырып,      оны  өзгертудің 

жаңа жолдарын талқылаңыздар. Осындай  ауыл көріністерін  көргеннен кейінгі балалардың 

болашағындағы  қабылдайтын  шешімдеріне      болжам  жасап,    (Болжам)  одан  шығатын 

салдарларды айқындаңыздар. (Салдар).

Аргументтеу моделі бойынша тапсырма

Мазмұнда қарастырылатын мәселелер

Шығармадағы 

сипаты

Болжам

Салдар

Балалардың  мінез-құлқы мен тәртібіндегі қайшылықтар

Оң көзқарасты танытатын әрекеттері

Болашақта қабылдауы мүмкін шешімдер (бастапқы көзқарас 

негізінде талдаңыздар)

Қорытынды тұжырым жасаңыз

       

363

Оқушылар шығармадағы  екі  кейіпкердің  келешек өмірінде  болуы мүмкін  өзгерістер 

туралы  талқылады,  ойларын  жазды.  Шығармадағы  кейіпкердің  бірі  Сарманның    әншілік 

қабілетін дамытса, болашақта консерваторияда оқуы мүмкін, ал Исабек  болашақта омарташы 

болуы  мүмкін  деген    болжамдар    жасады.  «Венн  диаграмасын»  пайдаланып,  Сарманның 

мінез-құлқы мен тәртібіндегі  кереғарлықтар мен құндылықтарды  Исабекпен  салыстырып, 

мамандығы жолындағы жаңа ізденістер мен өзгерістерді болжап, одан шығатын  салдарларды 

талқылай алды. Осылай сабақтың басында жасалған тұжырымға соңында қайта оралды,  көк 

түсті  стикерлі  топтың  көшбасшысы  болған  Жұмазияның  «Біз  қабылдаған  шешімдер  біздің 

тағдырымызды  құрайды»  деген  қорытынды  пікірі  оқушылардың  жазылым  жұмыстарында   

күтпеген тың идеялар шығаруына негіз болды. Оқушылар бес минуттық еркін жазу кезінде 

жаңаша    тұжырымдар  шығара  алды.    Нұрсұлтан      «Тағдырың    қабылдаған  шешімдерге 

байланысты.  Мәселелерге  көз  жұмбау  керек.  Қателерден  үйрену  керек»  деген  ой  айтты. 

Оқушылар сабақ соңындағы рефлексия барысында  жасаған жұмыстарының ішіндегі ең күрделісі 

тұжырым шығару екенін атап өтті. Бізді осы концептіге негізделген сабақтың  жалғасы қандай 

нәтиже беретіні қызықтырды. Бақылаушы мұғалім келесі сабақта дарынды оқушылардың әр 

топта көшбасшы болуларын ұйымдастыруды ұсынды.Біз бірлесіп талқыладық, оқушылардың  

сыни  көзқарасын  дамытуда    мұндай  сабақтардың    тиімділігі  зор  екенін  зерделедік.  Зерттеу 

нәтижесінде  дарынды оқушылардың көшбасшылығы  төрт оқушыда ерекше байқалды. Топтық 

жұмысты қорғауға топтағы өзге оқушыларды жұмылдыра алды.

Оқу тапсырмаларын күрделендіруде аргументтеу моделін қолданудың  екінші  мәтінді 

талдаудағы  ерекшеліктерін  қарастырып  көрейік.7-сыныпта  әдебиет  пәнінен    оқытылатын  

Шерхан  Мұртазаның    «Жүз  жылдық  жара»  әңгімесі  бойынша  жүргізілген    сабақтағы 

күрделендірілген  оқу  тапсырмаларына  негізделіп  құру  көзделді.  Сабақта  меңгертілген 

оқу  мақсаты:  Қазақ    әдебиеті  мен  ұлттық  құндылықтардың  әлемдегі  орнын    білу  [5,18-

б.].    Осы  мақсатты  жүзеге  асыру    жоспарланғанда,  бірнеше  сұрақтар  қойылып,  болжамдар 

жасалды:  Оқушының  қандай  дағдыларын  дамытады?  Болжам:  оқушылардың  анализ  және 

интерпретация  жасау  дағдыларын  дамытумен  қатар,  өздерін  өзге  рөлде,  шығармадағы 

кейіпкерлер орнында сезіне отырып, баға беру, сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерін дамытуға 

жағдай жасалады. Қандай нәтижеге жеткізеді? Қабілетті оқушыларымның қабілетін қалай 

ұштаймын? Болжам: Оқушылардың  тілдік қабілеттері мен сыни тұрғыдан ойлауы дамиды.  

Өйткені, оқу тапсырмалары Блум таксономиясына негізделіп, құрылған шешімін табуды қажет 

ететін мәселені анықтау ұсынылады.  Мәселені шешудің жолдарына дәлелдер  келтіру, оқушы 

пікірінің жекелік сипатын аша түседі. Ол туралы мына негіздемелерді атап өту керек: «Барлық 

дәлелдер үш түрлі негізгі элементтен тұрады. Дәлелдеме  (негізгі идея  мен жағдайдың тезисі 

деп те аталады) оның негізгі мазмұны деп те аталады. Дәлелдеме дәлелмен бірге қаралады.

Әрбір дәлелде бірнеше дәлелдеме бола алады. Дәлелдің жоғарыда аталып өткен элементтерінің 

төртіншісі - негіз, ол дәлелге негіз болатын нұсқа»  [1,113-б.]. 

Сабақ  барысында  қолданылған      оқу  тапсырмалары  оқушыны  мәселеге  дербес  баға 

беруге;  ұлттық  құндылықты  танытатын  маңызды  детальді  анықтап,  автордың    көзқарасын 

айқындайтын        идея  туындата  алуға;  кейіпкерлердің  көзқарастарындағы  кереғарлық  пен 

ұқсастықты ажыратып, өмірмен байланыстырып, сыни пікір айта алуы  негізге алынды. Сынып 

оқушылары төрт топта жұмыс жасады. Әр топқа тапсырма мен жетістік критерийлері жеке  

ұсынылды. Мысалы, «Зерттеушілер» тобының тапсырмасы:

1.Оқулықтың  191-193-беттеріндегі  ұлттық  құндылықтарды  зерттеңіздер.  Ол  үшін 

алдымен, Мыңбұлақ адамдарының басына түскен қиындықты саралаңыздар.Қиындық кезінде 

не сынға түсті? Қиындықтан шығудың басқа жолы бар ма еді?

2.«Мыңбұлақтықтар  киіз  үйдің  шаңырағын  отқа  жағуға  дәті  шыдамаған...»  [5,191-б.] 

деген  автор  сөзіне  қатысты  ұлттық  құндылықты  танытатын    маңызды  детальді  анықтаңыз. 

364

5

Айқындалған  ұлттық  құндылықты  автор  қай  кейіпкер  арқылы  берген?  Автор  кейіпкердің 

қандай қасиетін үлгі ретінде ұсынады? Шынайы  өмірде осындай  адамдар бағаланады ма? 

Неге? Зерттеу нәтижесін төмендегідей сипатта зерттеңіздер.

                                     Аргументтеу моделі бойынша тапсырма

жүктеу/скачать 11,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: