Общественные науки, история, философия

164 
 
Список литературы: 
 
1.
 
Ананьев Б.Г. Избранные психологические труды. Т. I. М., Педагогика, 1980. 
2.
 
Асмолов А. Г. Личность как предмет психологического исследования. М., 1984. 
3.
 
Шамова  Т.И.,  Давыденко  Т.М.  Управление  образовательным  процессом  в  адаптивной  школе.- 
М.: Центр "Педагогический поиск", 2001. – С.14. 
 
 
ПРОЦЕСС  ФОРМИРОВАНИЯ  СПОРТИВНОГО  КОЛЛЕКТИВА В ГРУППЕ ВОЛЕЙБОЛИСТОВ 
 
Дузжасаров К. И., доцент, Дуанаев Т.С., ст. преподаватель 
Кажыканов М.К., преподаватель, Муздыбаев Б.А., преподаватель 
Жетысуский государственный университет им. И.Жансугурова 
 
Мақала психология-педагогикалық ұсыныстар мен жаттығулар негізінде спорт ұжымының қалыптасу мәселесіне арналған.  
Данная  статья  посвящена  проблеме  формирования  спортивного  коллектива  на  основе  психолого-педагогических 
рекомендаций и упражнений. 
This article is devoted to the formation of a sports team on the basis of psychological and pedagogical advice and exercises. 
 
Проблема групп и коллективов, в которые объединены люди в процессе своей жизнедеятельности - 
важнейший вопрос, как психологии, так и педагогики. 
Группа  -  это  некоторая  совокупность  людей,  рассматриваемых  их  с  точки  зрения  социальной, 
производственной, экономической, бытовой, профессиональной, возрастной и т. п. общности [1].  
Коллективность заключается в том, что, объединяя людей общими интересами, она ставит высшей 
своей  целью  создание  условий  для  раскрытия  индивидуальности  каждого  члена  коллектива  и  отвечает  за 
реализацию полноценного развития личности. Как известно, спортивная деятельность носит коллективный 
характер,  протекает  и  подготавливается  в  присутствии  и  при  участии  других  людей.  Спортивная  команда 
также  представляет  собой  коллектив  со  своими  психологическими  особенностями  и  определѐнными 
взаимоотношениями [1]. 
Отличие спортивного коллектива от других групп занимающихся в том, что коллективы обладают 
общими  признаками  (совместная  деятельность,  общие  цели  и  задачи,  определенная  организация, 
межличностные  отношения).  Также  наиболее  важными  признаками  коллектива  являются  ценностно-
ориентационное  единство,  общественно  полезные  результаты  деятельности,  цели  и  задачи, 
опосредованность  межличностных  отношений  целями  и  задачами  спортивной  деятельности,  высокая 
способность  к  самоуправлению  и  самоорганизации,  оптимальные  показатели  сплоченности  и 
психологического климата [4]. 
Психолого  –  педагогическое  обеспечение  подготовки  высококвалифицированных  спортсменов 
выражается, прежде всего, в слаженной организации совместной деятельности спортсменов в команде и их 
тренеров  в  учебно-тренировочном  процессе  и  во  время  соревнований.  Отмеченная  социально-
педагогическая  и  психологическая  специфика  современного  спорта  делает  чрезвычайно  актуальной 
разработку  путей  и  методов  эффективного  управления  взаимоотношениями  в  спортивных  коллективах  и 
командах, формирования благоприятной «психологической атмосферы» спортивных команд [4]. 
Следуя  из  всего  вышесказанного  можно  сделать  вывод,  цель  любого  тренера,  работающего  с 
командой  -  создать  спортивный  коллектив,  который  отличается  слаженностью  и  согласованностью 
действий,  когда  спортсмены  понимают  друг  друга  с  полуслова,  могут  найти  совместными  усилиями 
оптимальное решение в самых сложных ситуациях, что является проблемой данного исследования. 
Для решения данной проблемы мы разработали программу, использовавшаяся в экспериментальной 
группе, программа включала в себя: 
1. Комплекс игр, используемых в учебно-тренировочном процессе. 
2.Методические рекомендации для тренера. 
3.Методические рекомендации для спортсменов. 
Комплекс игр был разделѐн на 3 блока: 
I. Подготовительный этап (подготовительная игра). 
Цель  этапа  -  подготовить  учеников  к  их  совместной  деятельности  в  игре,  наблюдая  за  общением 
детей в коллективе, выявить лидеров и пассивных участников, определить эмоциональный фон в целом. 
На  данном  этапе  проводятся  игры,  которые  способствуют  внутригрупповой  сплоченности, 
позволяет тренеру не только поучаствовать в ней, но и, прежде всего, узнать о личных интересах каждого 
ребенка,  выявить  лидеров  формирующегося  коллектива,  а  также  детей,  способных  быть  гибкими, 
умеющими уступать и подчиняться. 
I.  Основной  этап  (комплекс  игр  и  упражнений,  направленный  на  сплочение  и  коллективизм 
группы).  Цель  этапа  -  организовать  коллективную  спортивную  деятельность  внутри  группы.  К  концу 
данного  этапа,  ребята  сами  уже  выбирают  игры  и  упражнения,  идет  уже  практически  самостоятельная 

165 
 
деятельность.  На  данном  этапе,  который  по  временному  промежутку  самый  значительный,  можно 
проводить по две, а то и по три игры или упражнения, если это позволительно по времени. 
II.  Заключительный  этап  (итоговые  упражнения  и  игры).  Этот  этап  является  самым  сложным  и 
одновременно важным этапом. 
Цель  этапа  -  с  помощью  наблюдений,  выявить,  как  изменился  климат  в  коллективе  группе,  как 
ведут  себя  лидеры,  какие  взаимоотношения  сложились  у  ребят.  Здесь  на  каждом  занятии  учебно-
тренировочного процесса следует проводить по одному упражнению или игре. 
Помимо  использования  комплекса  игр  и  упражнений,  описанных  выше,  тренеру  необходимо 
использовать следующие методические рекомендации: 
- создавать для игроков ситуации руководства и лидерства (руководить разминкой и упражнениями, 
действуя, как тренер); 
-  давать  игрокам  возможность  в  тренировках  и  на  играх  принимать  собственные  решения  о 
выбираемой  стратегии  и  тактике  (какую  подать  подачу,  какую  сыграть  комбинацию,  какие  использовать 
расстановки); 
-      позволять  игрокам  принимать  решения  в  критические,  решающие  моменты,  когда  результат 
затрагивает интересы тренеров, каждого игрока и команды. 
Следующие  рекомендации  были  направлены  тренеру  для  удовлетворения  потребности  игроков  в 
самоуправлении: 
-  сделать  взаимодействие  игроков  частью  каждой  тренировки  (упражнения  в  парах,  разминка  и 
конец  тренировки  с  растягиванием  с  партнером,  ситуации,  когда  каждый  игрок  становится  тренером 
другого); 
- давать команде возможность после  каждой тренировки поговорить, обсудить в неофициальной и 
свободной обстановке все вопросы ее жизни; 
-  обеспечить возможности для социального общения после игры; 
- проводить дружеские вечеринки команды; 
- поощрять взаимопомощь игроков, общие решения житейских проблем; 
- напоминать игрокам, что каждый из них - ценный член команды; 
- игроки, мотивированные на успех, славу и признание; 
- внедрять упражнения, близкие к игре с интересными стимулами; 
- спрашивать участников об их ощущениях в ходе тренировок. 
Спорт дает людям редкую возможность принимать решения относительно того, что они собираются 
делать в ситуациях с не угрожающими им последствиями. В результате этого существует много способов, 
которыми  тренер  может  помочь  в  мотивации  самоуправления  игроков:  дать  возможность  самим 
планировать  тренировку,  виды  движений  и  технических  приемов,  оценивать  свой  индивидуальный 
прогресс,  устанавливать  и  согласовывать  цели.  Всѐ  это  даѐт  возможность  игрокам  принимать  их 
собственные  решения  и  создаѐт  повышенную  ответственность  и  увеличивает  мотивацию.  Поэтому  нами 
также  были  предложены  методические  рекомендации  для  спортсменов:  выполнять  условия  и  задачи; 
находить  выходы  из  ситуаций;  принимать  собственные  решения,  как  в  критических  ситуациях,  так  и  в 
условиях соревнований, когда результат затрагивает как игроков, так и самого тренера и команды в целом. 
Гипотеза нашего исследования состояла в том, что  внедрение разработанной программы в группу 
волейболистов  начальной  подготовки  позволит  более  эффективно  и  быстрее  сформировать  спортивный 
коллектив,  что  поможет  в  дальнейшем  управлять  группой  и  повысит  продуктивность  в  тренировочном 
процессе. 
Опытно-экспериментальной  базой  исследования  являлась  СШ  №  10  г.  Талдыкорган.  В 
эксперименте  приняли  участие  30  волейболистов,  без  разрядов.  Все  спортсмены  были  разделены  на  две 
группы,  контрольную  (15  человек)  и  экспериментальную  (15  человек).  Опытно  -экспериментальное 
исследование эффективности разработанной программы проходило с 2001  - по 2013 год, в ходе чего были 
получены  следующие  результаты  исследования.  Тест  «Атмосфера  в  группе»  [3]  позволил  нам  определить 
микроклимат в группе, который определяет самочувствие каждой личности, еѐ удовлетворѐнности группой 
и  комфортности  нахождения  в  ней:  1)  показатели  дружелюбности  увеличились  на  0,6  балла;  2) 
согласованности  на  2,2  балла;  3)  взаимопонимание  на  2,7  балла;  4)  сотрудничество  на  2,7  балла;  5) 
взаимоуважение  на  3,2  балла;  6)  заинтересованность  на  2,4  балла;  7)  продуктивность  на  1,2  балла;  8) 
самоотдача на 0,4 балла; 9) профессионализм на 0,1 балла; 10) целеустремленность на 3,7 балла. При этом 
показатели в КГ были достоверно ниже и находились в пределах 3–5 баллов. 
Прирост  результатов  произошел  и  по  измерению  социально  -трудовой  активности  (тест  Ю.  П. 
Платонова)  [2],  который  использовался  с  целью  выявления  оценок  группы,  которые  способствуют 
формированию  благоприятных  условий  в  спортивном  коллективе,  как  для  всего  коллектива,  так  и  для 
личности в целом: 
- по шкале коллективности прирост в экспериментальной группе равен 30,5 %, в КГ - 3,8 %. Данная 
шкала позволяет нам определить способность группы к совместному достижению результата деятельности, 
к созданию отношений взаимопомощи и поддержки; 

166 
 
-  по  шкале  интегративности  прирост  в  ЭГ  -  24,6  %,  в  КГ  уменьшился  на  0,6  %,  шкала 
интегративности  раскрывает  способы,  применяемые  в  группе  для  создания  общности,  единства  целей  и 
интересов, внутригрупповых норм и традиций; 
-    по  шкале  организованности  прирост  показателей  в  ЭГ  равен  33,1  %,  а  в  КГ  -  3,6  %,  что 
свидетельствует  об  уровне  самоорганизации  группы,  степени  исполнительности,  дисциплины,  и 
требовательности как к себе, так и к другим. 
При  этом  необходимо  отметить,  что  повышение  социометрического  статуса  спортсменов  имеет 
наибольшую  ценность,  так  как,  увеличение  показателя  социометрического  статуса  спортсмена 
характеризует  более  высокую  эффективность  учебно-тренировочного  процесса  и  в  определенной  степени 
может  рассматриваться  как  параметр  его  высокой  и  эффективной  работоспособности.  По  результатам 
референтометрии  нами  была  составлена  социограмма,  которая  показала,  что  неформальная  структура 
взаимоотношений в ЭГ имеет тенденцию к улучшению по мере проведения эксперимента. В то время как 
неблагоприятные  внутригрупповые  отношения  можно  наблюдать  в  коллективе  волейболистов  КГ.  Исходя 
из  чего  можно  заключить,  что  в  динамике  социально-психологических  позиций  волейболистов  в 
экспериментальной 
команде 
ЭГ 
произошло 
достоверное 
(Р<0,05) 
повышения 
показателей 
социометрического  статуса  и  социальной  экспансивности  спортсменов  и  на  уровне  среднестатистических 
значений. Следовательно, гипотеза о том, что внедрение разработанной программы в группу волейболистов 
начальной  подготовки  позволит  более  эффективно  и  быстрее  сформировать  спортивный  коллектив,  что 
поможет  в  дальнейшем  управлять  группой  и  повысит  продуктивность  в  тренировочном  процессе, 
подтвердилась. 
Таким образом, на основе проведѐнных исследований было установлено, что в экспериментальной 
группе  наблюдались  улучшения  в  развитии  сплоченности  и  коллективизма  по  средствам  специально 
направленных игр и упражнений, как в учебном процессе, так и во всех видах их деятельности. 
 
Список литературы: 
 
1.Амплеева, В. В. Психология общения в спорте: учебно-методическое пособие - Тольятти: ПВГУС, 
2012.  
2.Платонов, Ю. П. Основы этнической психологии. - СПб., 2003.  
3.Фетискин, Н. П. Социально-психологическая диагностика развития личности и малых групп. - М., 
2005.  
4. Ханин Ю. Л. Психология общения в спорте. - М.: ФиС, 1980. 
 
 
ШЕТЕЛ ТІЛДЕРІН ОҚУ ҤДЕРІСІНІҢ ЖОҒАРЫ САТЫСЫНДА ҤЙРЕТУДЕГІ  
ӘДІС-ТӘСІЛДЕРДІҢ ОРНЫ 
                                       
Маханбетов А.И., Ая-10-1тобының студенті 
Кашкимбаева З.Ж.,  п.ғ.к.доцент, Жанғабылова З.К., ф.ғ.к.доцент 
Ӛ.А.Байқоңыров атындағы ЖезУ 
 
                 
                    
Қазіргі    таңда  мектепте  шетел  тілдерін  үйретуге  байланысты  зерттеу  жұмыстары  аз,  барлық  жұмыс  мектепке  дейінгі 
мекемелерде,  тӛменгі    сыныптарға  және  жасӛспірімдерге  бағытталған.  «Оқу  үдерісіндегі  әдіс-тәсілдер»  уәжділігіне  қатысты  соңғы 
зерттеулерге шолу жасау жұмыстың негізгі мақсатын айқындайды.        
 
Новизна работы определяется тем, что в проведенных за последние годы исследованиях, имеющих отношение к понятиям 
«мотивация учебного процесса», нет исследований, посвященных занятиям в школе, все внимание уделяется дошкольному, младшему 
школьному и раннему подростковому возрасту. 
 
The novelty of the work is in the  fact that a huge amount of the recent research works in ―motivation of the education process‖ were 
made in the sphere of  pre-school children,  primary school children and young teenagers of the intermediate level but no attention was paid to the 
school subjects. So the idea of the paper is focused on school subjects and on increasing the motivation towards the study of a foreign language at 
school. 
 
 
Қазіргі таңда шетел тілдерін меңгеру тек жақсы тәрбиенің белгісі ғана емес, ӛмірлік ұстаным болып 
табылады.  Шетел  тілдерін  қолданудың  аясы  бұрынғыдай  ғылыми-техникалық,  саяси,  экономикалық  және 
басқа да қызмет түрлерінде ғана емес, халықаралық қатынастардың ұлғаюына, әрі қызмет түрлерінің барлық 
саласында қажеттілік туындауына байланысты кем дегенде бір шетел тілін меңгеру міндеттілігі туындауда. 
Осыдан келіп, шетел тілін мектепке дейінгі мекемелерде, мектептерде негізгі деңгейде оқыта отырып, еркін 
меңгерту мәселесіне қатысты ӛзекті мәселе кӛтеріліп отыр. 
Шетел тілдерін оқу үдерісінің жоғары сатысында үйренудегі әдіс-тәсілдердің орны деген мәселеге 
келсек,  шетел  тілін  үйретпес  бұрын  «оқушының  қызығушылығы  жоқ»  деп  алдын  ала  байбалам  салудың 
қажеті  жоқ.  Дегенмен,  оқушының  қызығушылығы  біртіндеп  жоғалуы  мүмкін.  Осы  жерде  «неге?»  деген 
сұрақ  туындайды.  Оның  бір  себебі  –  оқушының  оқуға  деген  жалған  міндеттемесінің  болуы.  Оқу  –  бұл 
таным.  Тіпті,  Жарғыда  бар  болса  да  адамды  бір  нәрсені  тануға  мәжбүрлеуге  болмайды.  Оқушы  ӛзінің 

167 
 
түйсігімен  оқуға  деген  міндеттілікті  сезінбесе,    ол  тіл  үйренуге  емес,  «тіл  үйренудің  зардабына»  душар 
болады.  Мұндағы  уәжділік  мәселесінің    себептері:    оқу  үрдісіндегі  объектінің  қызметі  оқу  субъектісінің 
үйренуіне айналуы ұсынылып отыр. Уәжділіксіз (мотивация) қызмет болмайды [3,c.71]. 
Оқушының  шетел  мәдениетін  меңгерген  жеке  тұлға  ретінде  қалыптасуынан  бұрын  оның  бір 
қызметті  жүзеге  асыруда    қандай да  бір  уәжділік тууы  мүмкін  деген  мәселеге  немқұрайлы  қарамау  керек. 
Оған  негізгі  күш  беру  үшін  құнды  себептерді  толыққанды  ұғынып,  негізгі  деңгейіне  жеткізу  керек.  Ал 
құнсыз, маңыздылығы тӛмен себептердің маңыздылығын арттыру қажет емес. [1, с.17].  
Шетел  тілін  үйреніп  жүрген  оқушылардың  бойында  кейбір  талпыныстар  және  кері  талпыныстар  
аңғарылып  жүр?  Осы  талпыныстарды  анықтау  мақсатында  10-сынып  оқушылары  арасында  сауалнама 
ӛткізілді.  Сауалнама  нәтижесі  мен  әдістемелік  әдебиеттерге  жүргізілген  зерттеулер    нәтижесін  тӛмендегі 
кестеден кӛруге болады.  
 
 
1 - кесте. Шетел тілін оқыған оқушылар бойындағы уәжді  және уәжсіз талпыныстар. 
Шетел  тілін  оқуға 
деген 
уәждәлік 
тҥрлері 
Жалпылама уәжділік тҥрлері  
Уәжділік  (сауалнама  нәтижесі 
бойынша) 
Уәжсіздік 
(сауалнама 
нәтижесі бойынша) 
1.Кең 
әлеуметтік 
уәжділік тҥрлері   
1.Әрбір  мәдениетті  адам  кем  дегенде 
бір шетел тілін меңгеруге міндетті. 
2.Менің  отбасымда  бәрі  шетел  тілін 
меңгерген, 
мен 
де 
меңгеруге   
міндеттімін.   
3.Мектеп 
бағдарламасында 
бар 
болғандықтан оқимын. 
4.Оқытушыны 
сыйлағандықтан 
оқимын. 
5.Жолдастарымнан  қалмас  үшін  шетел 
тілін оқимын.   
 
 1.Басқа 
тілдерге 
қарағанда 
ағылшын тілі қызықтырақ.  
 2. 
Барлық 
әнші 
топтар 
ағылшын  тілде  ән  салады, 
сондықтан  шетел  тілін  үйреніп, 
олардың не жайында айтатынын 
білгім келеді. 
3.Ағылшын  тілін  білмей  тұрып, 
маңдайшадағы 
жазуларды, 
аннотацияларды  оқу  мүмкін 
емес.. 
4.Сабақтағы 
қалыптасқан 
жағдай 
мен 
оқытушы 
кӛңілімнен шығады.  
5.Жолдастарымнан қалмас үшін 
шетел тілін оқимын.   
1.Маған 
Франция 
ұнайтындықтан және әуезді 
тіл  болғандықтан  француз 
тілін 
үйренгім 
келеді. 
2.Қытайда 
тұрғым 
келгендіктен  қытай  тілін 
үйренгім келеді. 
 
2. 
Тҧлғаның 
болашағына 
қатысты  уәжділік 
тҥрлері  
6.Болашақта  шетел  тілінің  қажеттілігі 
артуы мүмкін  болғандықтан  оқимын  
5.Болашақта жақсы жұмыс табу 
үшін оқимын. 
6.Компьютерді  жақсы  меңгеру 
үшін оқимын. 
7.Институтта қажет болады. 
8.Болашақ  мамандығым  үшін 
керек. 
9.Ағылшын  тілі  халықаралық 
тіл болғандықтан оқимын. 
3.Менің  ӛмірімде  шетел 
тілінің  қажеттілігі  күмән 
тудырады. 
3.Қарым-қатынас 
уәжділігі 
7.Сабақта  балалармен  қарым-қатынас 
жасау, ӛз әсеріммен бӛлісу қызықты. 
8.Шет тілі сабақтары қызықтырады 
9.Менің 
сабақтан 
тыс 
қызығушылықтарым 
ды  
қанағаттандыруда  шетел  тілінің  ролі 
зор. 
10.Шетелдіктермен 
қарым-
қатынас жасағым келеді  
11.Хат жазысу үшін. 
12. 
Шет 
тілі 
сабақтары 
қызықтырады 
 
4.Үйрену 
қиын 
болғандықтан 
оқығым келмейді. 
4.Оқу 
ҥдерісінен 
туған уәжділік 
10. Оқу үдерісінен туған уәжділік 
13.Магнитофонмен, 
компьютермен  жұмыс  істеген 
ұнайды. 
14.Сабақта ән айтқан ұнайды. 
15.Түрлі  жобалармен  жұмыс 
істег.ен ұнайды 
16.Жазуды ұнатамын 
17.Маған барлығы да ұнайды. 
5.Түсінгенімді 
айтқанды 
ұнатпаймын.  
6.Мәтіндерді 
аудару 
ұнамайды. 
7.Сӛздік 
диктанттарды 
ұнатпаймын. 
8.Жаттау 
жаттағанды 
ұнатпаймын, 
мен 
үшін 
қиын. 
  
 
Оқу  үдерісінде  сыртқы  уәжділіктің  әсері  күшті  болуы  мүмкін,  сондықтан  да  тілді  үйренуші  әр 
кезеңде  кӛздеген  мақсатына  жетуге  таяу  екендігін  сезінуге  тиіс.  Ол  үшін  шетел  тілін  меңгергендігін 
байқататын  әр  түрлі  мәлімет  кӛздерін  пайдалануға  болады.  Олар:  (кинофильмдер,  арнайы  әдебиеттер, 
газеттер,  журналдар  және  т.б.).  Сонымен  қатар  ағылшын  тілінің  маңыздылығы  жайлы  сұхбат  ӛткізуге 
болады. Балалар мынандай  тапсырмаларды рахаттана орындайды. 

 
Ӛздері  күнделікті  естіп  жүрген  және  кітаптан  кездестірген  сӛздерден,  тілдік  қолданыста 
жүрген сӛздерден іріктеп сӛйлем құрастырып жазу. 

 
Теледидардан қандай шетелдік арналар, фильмдер, мультфильмдер кӛрсетіледі? 

 
Ӛз үйлеріңде немесе кітапханаларда қандай ағылшын жазушылары бар? 

 
Біздің  қаламыздағы  мекемелердің,  дүкендердің  маңдайшаларында  қолданылып  жүрген 
шетелдік сӛздер бар ма? 
Осындай ақпараттарды немесе мәліметтерді жинау үшін, оқушылардың белсенділіктерін айқындау 
қажет  және  басқа  таныс  адамдармен  қарым-қатынас  жасай  білуі  тиіс.  Осындай  тапсырмаларды  орындау 

168 
 
барысында  оқушының  ішкі  талпыныс  уәжділігі  ашылып,  сыртқы  талпыныс  уәжділігімен  жуысады  және 
талпынысы беки түседі. Ішкі талпыныс уәжділігінің негізгі түрі – тілдік қатынас уәжділігі.  Оқушылардың 
кӛпшілігі  бір-бірімен  шет  тілінде  қарым-қатынас  жасағанды,  достарымен  хат  алмасқанды  және 
шетелдіктермен  сӛйлескенді  ұнатады,  әрі  олардың  кӛпшілігі  аудармашы,  репортер  болғылары  келеді. 
Оқушылар  қарым-қатынастың  осы  түріне  қанша  талпынса  да,  тап  осы  уәжділік  түрін  сақтау  бәрінен  де 
қиынырақ. Шетел тілін меңгеру кезінде ана тілі  басым қасиеттерімен орын алады. Яғни  тіл  атмосферасы 
қарым-қатынас  кезінде  жасанды  құрал  ретінде  болады.  Оқытушы  қандай  да  болмасын  табиғи  жағдайды 
жасауға  тырысса  да,  тіл  жасанды  компонент  болып  қала  береді.  Сондықтан  балалардың  елестетуіне, 
қиялдауына, ойынға қызығушылығына  кӛп кӛңіл аудару қажет [1, c.35]. 
Ойын  оқушының  ойын  шыңдайды,  қиялын  талаптандырады  және  оның  тұлғалық  қасиетін ашады. 
Ойын  оқу барысын  жандандырып, оның қызықты ӛтуіне үлесін тигізеді. Сабақ барысында ойын  түрлерін, 
нақтырық айтқанда рольдік ойындарды жиі пайдалану әлдеқайда тиімді, себебі олар оқытудың интенсифті 
түрі болып саналады. 
Шығармашылық  бағыттағы  жаттығулар,  сӛйлесу  жаттығулары  және  түрлі  бағыттағы  сӛйлесімге 
қатысты жаттығулардың  барлығы оқушылардың ойлау қабілеттерінің тӛмендеп кетпеуіне ықпалын тигізеді. 
Оқу  үдерісінде  жобалық  тәсілмен  сабақтар  ӛткізу  педагогикалық  міндеттер  мен  әдіс-тәсілдерді  кешенді 
жүзеге  асыруға  мүмкіндік  береді.  Бұл  жағдайда  оқушылар  шет  тілдерін  қызығушылықпен  үйренеді, 
олардың  белсенді  ойлау  жүйелері  қалыптасады  және  оқушыларда  жақсы  әсер  сақталады,  денсаулықтары 
жақсара түседі.  
Тағы  бір  қарқынды  тәсілдің  бірі    -  жеке  тұлғаға  бағытталған  қарым-қатынас  тәсілі.  Бұл  тәсілде 
оқушының  жеке  ӛмірінен  хабардар  болу  керек  және  оған  қатысты  маңызды  мәселелерді  білу  қажет.  Бұл 
оқушыға ӛзінің болашақ жоспарымен, қуаныштарымен және қиындықтарымен бӛлісуге жеңілдік тудырады. 
Сонымен  қатар,  әр  оқушының  жеке  қызығушылығын  ескере  отырып,  олармен  қарым-қатынас  жасауға 
мүмкіндік  береді.    Бұл  тәсілде  оқушының  ӛміріне  мүлдем  жат  дүниелер  қолданылуы  да  мүмкін.  Мәселен, 
жатжерліктер  (инопланетяндар),  шетелдіктер,  ғарышкерлер  т.б.    Бұл  тәсілді  қолданбас  бұрын,  оқушының  
психикалық ойлау қабілетіне байланысты ойын кейіпкерлерін таңдап алу керек, сонымен қатар оқушының 
жас ерекшеліктері де ескерілуі тиіс. 
 
Қарқынды  тәсілмен  оқытуда  музыканы,  ӛлең-тақпақтарды  және  кӛрнекі  оқу  құралдарын 
пайдаланудың  маңызы  ерекше.  Сабақ  барысында  тақпақ,    ӛлең  тыңдау  оқушыны  сергітіп  қана  қоймайды, 
сабақ материалын меңгеруге де септігін тигізеді.  Сабақ барысында тілдік қарым-қатынасқа маңызды орын 
берілуге  тиіс.  Яғни,  сабақ  үдерісінде  берілетін  тапсырмалардың  дені  тілдік  қарым-қатынасқа  негізделуі 
керек  және  оқу  материалының  мазмұны  оқушыны  қызықтыратындай  болуы  керек.  Егер  сабақ  мазмұны 
тікелей  оқушылармен  байланысты  болса,    сабақ  жандана  түседі.  Оқушы  тілдік  материалды  қолдану 
барысында  ӛзінің  сӛздік  қорының  кӛбейе  бастағанын  сезсе,  оның  қызығушылығы  арта  түседі  және  оған 
әрбір  үйренген  сӛзінің  тақырып  бойынша  әңгімелесуде,  қойылым  (сценка)  үшін,  мәтінді  мазмұндау 
барысында т.б. қажеттілігін түсіндіру керек.   
Сабақ  үдерісінде  тілдік  жорамалды  дамыту  маңызды.  Мәтінді  оқу  барысында  олардың  назарын 
мәтіндегі  тірек  сӛздерге  аудартуға  ден  қою  керек.  Оқушыларды  шет  тілін  меңгертудің  нақты  әдістерімен, 
түрлі  сӛздіктермен,  анықтамалықтармен,  кестелермен,  таблицалармен  жұмыс  жасау  тәсілдерімен 
қаруландыру  қажет.  Оқытушы  оқушыға  деген  ӛзінің    сүйіспеншілігі  мен  жетістіктері  арқылы  олардың 
белсенділігін  арттыра  алады.  Оқу  үдерісіндегі  мұғалімнің  ұстанымы  –  ол  оқушы  үшін  кӛмекші,    кеңесші 
және дос.    
Жұмыс тәжірибесінің кӛрсеткіші бойынша, оқушылар мәтінді мазмұндауға, оқулық жаттығуларын 
ӛз бетімен орындауға  құлықсыз болады. Сондықтан да оқушыларды ӛздерін қызықтыратын жаттығулармен 
қамтамасыз  ету  керек.  Бұл  оқушыларға  ӛз  мақсатына  жету  үшін  кӛмектеседі.  Олар  мынандай  үлгідегі 
жаттығулар: 

 
Кілт сӛздерді тауып, фраза ретінде қолдану; 

 
Жағдаятты әрі қарай жалғастыр; 

 
Оқиғаның тізбегін алдыңғы тақырыптағы сӛздерді қолдана отырып, қалпына келтір. 

 
Берілген сӛздерден сӛйлем құрастыр. 

 
Мәтінге жоспар құр. 
Мәтіннің мазмұнын айту: 

 
Мәтіндегі негізгі ойды жеткіз; 

 
Ӛзгелерге түсінікті болатындай етіп мәтінді мазмұнда; 

 
Жоспарды қолдана отырып, мәтінді мазмұнда; 

 
Бірнеше мәтіндер негізінде түсінгенін әңгімелеу.  
Сабақта орындалған ӛзіндік жұмыс, үйде де іске асуы тиісті. 
Оқушының  ӛзіндік  жұмысы  нәтижелі  болуы  үшін,  оның  алдыңғы  тақырыптағы  білім  қоры 
жеткілікті  болуы  тиіс.  Тіл  жаттығуларын  бекітуге  тақпақтар,  ӛлеңдер,  жаңылтпаштар  жаттау  кӛмектеседі. 
Тәжірибе бойынша, тақпақтар жаттау оқушының сӛздік қорының молаюына септігін тигізеді. Яғни, оқушы 
жаңа тақпақты жаттау барысында ӛзінің сӛздік қорын кеңейтеді, әрі тақпақ жаттау кезінде мәнерлеп оқуға, 
сӛздерді дұрыс айтуға  жаттығады. 
 
 
 
 
 
 
 
 

169 
 
Оқу  үдерісіндегі  белсенді  тәсілдің  бірі  –  қалыптан  тыс  сабақ  түрі.  Бұл  тәсіл  негізінен  қорытынды 
сабақтарда, оқушының сӛздік қоры толықан жағдайда қолданылады. Қалыптан тыс сабақ түрлері алдын ала 
дайындықты  қажет  етеді.  Оқушылар  сабақ  барысында,  сабақтан  тыс  уақыттарда  тақпақтар  жаттайды, 
қосымша мәтіндер оқиды, безендіру жұмыстарымен айналысады. 
Оқушылардың  шетел  тілін  үйренуге  деген  кӛзқарастарын  анықтау  мақсатында  жүргізілген 
сауалнама нәтижесі бойынша олардың кӛбінің тіл үйренуге деген құлшынысын аңғардық. Әрине, кез келген 
жағдайда,  барлық  сұрақтарға  біртұтас  пікірдің  және  бір  ғана  жалғыз  жауаптың    болмайтыны  белгілі, 
сондықтан  да  шетел  тілі  сабағының  талпыныс  әдісін  бірден  жоғарылату  мүмкін  емес  екендігі  анық. 
Негізінен,  әрбір  ұстаз,  ӛзінің  жеке  кӛзқарасы  бойынша,  сабағында  ӛзі  таңдаған  ұтымды  әдіс-тәсілді 
қолдануға  құқылы. Қорыта келе, шетел тілдерін оқу талпыныстарының тӛмендеу себебі, ол білім қорының 
жеткіліксіз игерілуі, күнделікті ӛмірде шетел тілі қолданысының және жаттығулардың жоқтығы. Тілді жетік 
меңгертудің  бірден  бір  тиімді  жолы  тіл  тасушы  халықпен  немесе  оның  мәдениетімен  тығыз  байланыста 
болу керек деп санаймын. 
 
Кӛп  тіл  білетін  кісілердің  есте  сақтау  қабілеті  үздіксіз  даму  үстінде  болатындығы,  соның 
нәтижесінде  сӛздік  қоры  байып,  тілінің  кӛркемдігі  арта    түсетіні  айқындалды.  Осы  шағын  мақалада  алға 
қойылған  барлық  міндеттер  орындалды  деп  есептеуге  болады.  Дегенмен,  тақырыптың  кең  кӛлемділігіне 
байланысты оны одан әрі дамытып, жетілдіру келешекте ӛз жалғасын табуы мүмкін.  

жүктеу/скачать 7,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: