Қоңырбаева С. «Қазақ аруы» арнайы курсы. Оқу құралы

107 
Аққол аналар бала түсер жолдың аузының ашылуын 
саусағымен өлшеп көреді. Егер бес еліден асып, жеті еліге 
жетсе» бес елі ашылса – белге түседі, жеті елі ашылса – жерге 
түседі» деп, мезгілі жеттіге санайды. Осы сәтте «оң ба, оң» 
ырымы жасалады. Келіншекті көрпеге орап алып, бір 
жағындағылар «оң ба?» деп аунатады, «оң» деп қарсы алған
қарсы жақ «оң ба?» деп қайтадан, кері аунатады. Осылайша үш 
рет аунатып, алған келіншекті көтеріп әкеліп, ергенекке (есіктің 
мандайшасына) «оң, оң, оң!» деп үш рет тигізеді. Осылай істесе 
ғана бала оң келіп, келіншек жайлы босанады деген түсінік бар. 
Қуанышы қойнына сыймай жүрген көңілі күпті енесі дереу 
ала қыстай сақтаған жылы-жұмсағын қазанға салып, «жарыс 
қазан» асу қамына кіріседі. Самаурын қойылып, табаққа сүт 
пісіріледі, үй ішіндегі әбдірелер ашылып, теңдер шешіліді, әдейі 
арнап түйрелген қарыннан май, қаптан құрт алынады. Ұзын 
арқанды өткермелеп байлап шығады да, екінші ұшынан оп-оңай 
тарқатып жібереді. Арша тұтатылып, толғатқан әйелдің 
басынан айналдырып аластайды, етек жағынан күкірт түтетеді. 
Мұның бәрі толғағы оп-оңай – «әбдіре ашылғандай, тең 
шешілгендей, түйін тарқатылғандай, шай қайнатымда, сүт 
пісірімде, ет піскенше, жарыс қазанмен бірге жарыса тез
босансын» деген ниеттен түған ырым. 
Әйелдің толғағы жиілей бастағанда ауылдың әйелдері үйдің 
ішіне карала арқан керіп, оған әйелді мықтап ұстатып, өздері 
етектеріне сүрініп айналасында болады. Кемпірлер толғақтып 
отырған әйелден білген көмектерін, тәжірибелерін аямайды. 
Бибәтима пірлерінен тұс-тұстан медет сұрайды, жалбарынады. 
Бір-екі бала келсаппен жерді айнала төпештен «түсті ме, түсті 
ме!» деп зыр жүгіреді. Қалған әйелдер дүниеге есігін ашқалы 
тұрған бір жапырақ қазақтың игілігіне бола сойылған малдың 
етінен босанатын әйелге, жиылғандарға ас дайындап жатады. 
Мұнын аты – жарыс қазан. Жарысқазан аталатыны мұндайда 
аяу, ірку, мөлшерлеу деген болмауы керек. Сондықтан қазандар 
қатар-қатар қайнап жатуы шарт. 
Егер әйел босана алмай, қатты қиналса, «бел тарту» әдісі 
қолданылған. Арнайы шақырылған қарулы ер адам толғатқан 

108 
әйелдің белін қапсыра құшақтай, ішін төмен басып, босануына 
көмектеседі. Ал бала көлденең келсе, жаңа сойылған малдың 
ішегін қолына теріс айналдырып киген аққол ана қол салып, 
түзетіп жіберетін болған. Кейде баланың теріс келуі де мүмкін. 
Мұндай жағдайда толғатқан әйелді арқанға екі аяғын жоғары, 
басын төмен қаратып асып, әйелдің ішін қолмен сылау арқылы 
баланы оңдап, оп-оңай босандырып алатын. 
Бала дүниеге келсімен даусы шығуы үшін құйрығынан шарт 
еткізіп ұрады да, кіндігін кеседі. Сәбидің кіндігін кескен 
әйел «кіндік шеше» аталады.  Екі жас үйленіп жатқан кезде-ақ 
кіндік-шеше болуды қалап алатын әйелдер болады. Ол үшін 
алдымен екі жасты арнайы қонаққа шақырып, өз дастарқанынан 
дәм таттырады. Кәделі астан кейін күйеу жігітке «келін 
құрсағын ақ айранға тойдырып жүр» деп әзілі аралас тілек 
білдіреді. Осыдан кейін екі үй арасында қарым-қатынас жиілеп 
жарастық орнайды. Кіндік шешеге біршама міндеттер 
жүктеледі: жүкті әйелді күту, босану үстінде басы-қасында 
болу, кіндігін кесу. Ол нәрестеге қырқынан шыққанда киетін ит 
көйлек тігіп алып келеді, бала ер жетіп, ел қатарына қосылғанша 
өз назарынан тыс қалдырмай әр-дайым қамқор болып жүреді.
Халық ұғымында» баланың мінезі кіндік шешесіне тартады» 
деген түсінік бар. Егер келіншек қиналмай босанса, әйелдер 
«кіндік шешесің қолы жеңіл екен» десіп жатады. Бала ер 
жеткен соң, кіндік шешесінің бар жақсылығын ескеріп, 
оған «кіндік кесерін» береді, тұған анасынан кем көрмей,өмір 
бойы сыйлап өтеді. 

жүктеу/скачать 1,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: