Саясаты және процедуралары

1.12 Саясаты және процедуралары 
 
«Физика 1» пәнін зерделеу кезінде келесі ережелерді сақтауды сұраймын: 
1. Сабаққа кешікпеу. 
2. Сабақты себепсіз босатпау, ауырған жағдайда – анықтаманы, басқа жағдайларда 
түсіндірме хатты ұсынуды сұраймын. 
3. Оқу процесіне белсене қатысу. 
4.  Курстастастармен  және  оқытушылармен  шыдамды,  ашық,  қалтықсыз  және 
тілектес болу. 
 
1.13 Пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілгендігі 
 
Даналар саны 
Автордың 
аты-жөні 
Оқу-әдістемелік 
әдебиеттердің 
атауы 
Баспасы, 
Шыққан 
жылы 
Кітапха-
нада 
Кафед-
рада 
Неізгі әдебиттер 
 
Фриш С. Э. 
Тиморева А. В. 
Физика курсы, І- ІІ том
Мектеп,  
1971 
5 2 
Савельев И.В. 
Жалпы физика курсы 
І – ІІ том 
Мектеп, 
1988 г. 
18 8 
Абдулаев Ж. 
Физика курсы 
Алматы, 
1994 
20 5 
Волькенштейн 
В.С. 
Жалпы 
физика 
курсының есептері 
Москва, 
1990 г. 
150 15 
Ахметов А. Қ. 
 
Физика 
 
Алматы, 
2000 
50 
 
3 
 
Ақылбаев Ж. С. 
Ермағанбетов 
Қ.Т. 
Электр және магнетизм Қарағанд
ы 2003 
50 
 
 
 
Милантьев В.П. 
Атомная физика. 
Москва, 
1999 г. 
45 8 
Телеснин Р.В. 
Молекулярная физика.  Москва, 
1980 г. 
46 6 
Лозовский В.Н. 
Курс  физики  в 2-х 
томах. 
С.-П., 
2001 г. 
53 6 
Матвеев А.Н. 
Электричество 
и 
магнетизм. 
Москва, 
1983 г. 
65 10 
Трофимова Т.И. 
Сб.  задач  по  общей 
физике. 
Москва, 
2001 г. 
143 8 
Иродов И.Е. – 
Задачи 
по 
общей 
физике. М. 
Москва, 
1999 г. 
153 7 

Козел 
С.М., 
Рашба Э.И. 
Сб. задач по физике. – 
Москва, 
1987 г. 
139 6 
Беликов Б. 
Решение 
задач 
по 
физике 
Москва, 
1986 г. 
143 19 
Чертов 
А., 
Воробьев А. З. 
Задачник по физике. 
Москва, 
1981 г. 
129 13 
Савельев И.В. 
Курс общей физики в 5 
томах. 
Москва, 
2001 г 
120 10 
Трофимова Т.Н. 
Курс физики. 
Москва, 
2001 г 
210 12 
Білім 
және 
тестілеулеудің 
мемлекеттік 
стандартының 
ұлттық орталығы. 
Әр 
ПӘН 
бойынша 
жоғарғы 
оқу 
орындарының 
студенттеріне  арналған 
мемлекеттік 
аралық 
бақылау 
тестілерінің 
жиынтығы. 
Астана, 
2005 г. 
105 22 
Қосымша әдебиеттер 
Әбдіғаппаров  Қ., 
Ақылбаев А. Қ. 
 
 
Физика 
Алматы, 
1995 
10 
 
 
 
Жылқыбаева М. 
 
Жалпы 
физика 
курсының есептері 
Алматы, 
1992 
 
5 
 
 
Стрелков С.П. 
Механика. 
Москва, 
1979 г. 
56 5 
Кикоин 
А.К., 
Кикоин И.К. 
Молекулярная физика.  Москва, 
1977 г. 
83 8 
Калашников С.Г. 
Электричество. 
Москва, 
1977 г. 
64 7 
Ландсберг Г.С. 
Оптика. 
Москва, 
1976 г. 
86 10 
Матвеев А.Н. 
Механика  и  теория 
относительности. 
Москва, 
1976 г. 
72 5 
Матвеев А.Н. 
Электродинамика. 
Москва, 
1978 г. 
68 8 
Китель Ч. 
Введение  в  физику 
твердого тела. 
Москва, 
1978 г. 
60 6 
Спроул Р. 
Современная физика. 
Москва, 
1974 г. 
56 3 
Марков М.А. 
О природе материи. 
Москва, 
1976 г. 
49 3 
Квасников И.А. 
Молекулярная физика.  Москва, 
1998 г. 
64 5 
Архангельский 
М.М. 
Курс 
физики. 
Механика. 
Москва, 
1975 г. 
68 6 

Астахов А.В. 
Курс 
физики. 
Механика 
и 
кинетическая 
теория 
материи. 
Москва, 
1977 г. 
76 4 
Астахов 
А.В., 
Широков И.М. 
Курс физики, т. 2, 3. 
Москва, 
1980 
г., 
1983 г. 
83 6 
Бутиков Е.Н. 
Оптика. 
Москва, 
1987 г. 
46 5 
 
2 Пән бойынша тапсырмаларды орындау және тапсыру кестесі 
 
Бақылау 
түрлері 
Тапсырманың 
Мақсаттары 
мен мазмұны 
Ұсынылатын 
әдебиеттер 
Орындау 
ұзақтығы 
Бақылау 
түрі 
Тапсыру
мерзімі 
Зертханалы
қ 
жұмыстард
ы қорғау 
«Механика» 
бөлімі 
бойынша 
тереңдетіп 
оқу 
 1-4 
апта 
Күнде-
ікті 
4 апта 
Машықтану 
есептерін 
шығару 
«Механика» 
бөлімі 
бойынша 
тереңдетіп 
оқу 
 1-4 
апта 
Күнде-
ікті 
4 апта 
Аттестациял
ық  модуль 
№ 1 
«Механика» 
бөлімі 
бойынша 
тереңдетіп 
оқу 
 5 
апта 
Белгілен
-ген 
мерзімд
е 
5 апта 
Зертханалы
қ 
жұмыстард
ы қорғау 
«Молекулярл
ық 
физика 
және 
термодинамик
а» 
бөлімі 
бойынша 
тереңдетіп 
оқу 
 5-9 
апта 
Күнде-
ікті 
9 апта 
Машықтану 
есептерін 
шығару 
«Молекулярл
ық 
физика 
және 
термодинамик
а» 
бөлімі 
бойынша 
тереңдетіп 
оқу 
 5-9 
апта 
Күнде-
ікті 
9 апта 

Аттестациял
ық  модуль 
№ 2 
«Молекулярл
ық 
физика 
және 
термодинамик
а» 
бөлімі 
бойынша 
тереңдетіп 
оқу 
 9 
апта 
Белгілен
-ген 
мерзімд
е 
8 апта 
Зертханалы
қ 
жұмыстард
ы қорғау 
«Электростат
ика 
және 
тұрақты  тоқ» 
бөлімі 
бойынша 
тереңдетіп 
оқу 
 10-15 
апта  Күнде-
ікті 
15 апта 
Машықтану 
есептерін 
шығару 
«Электростат
ика 
және 
тұрақты  тоқ» 
бөлімі 
бойынша 
тереңдетіп 
оқу 
 10-15 
апта  Күнде-
ікті 
15 апта 
Аттестациял
ық  модуль 
№ 3 
«Электростат
ика 
және 
тұрақты  тоқ» 
бөлімі 
бойынша 
тереңдетіп 
оқу 
 14 
апта 
Белгілен
-ген 
мерзімд
е 
14 апта 
 

  3. Дәрістер жинағы. 
1-дәріс 
Бөлім 1   Механика 
Тақырып 1  Кинематика (2/1/1 сағ) 
Дәріс жинағының жоспары: 
1. Материалдық нүкте қозғалысының кинематикалық сипаттамасы. 
2. Жылдамдық. 
3. Үдеу. 
4. Бұрыштық жылдамдық. 
5. Бұрыштық үдеу. 
Қозғалысты сипаттайтын шамалар. 
Материялық  нүкте  деп - берілген  есепте  өлшемі  мен  формасын 
елемеуге болатын денені айтады. 
Санақ  жүйесі  -  дененің  кеңістіктегі    орнын    басқа  бір    кез-келген 
қозғалмайтын  дене  арқылы  анықтауға  болады.  Бүл  денені  санақ  жүйесі 
дейміз.  Санақ  денесі,  санақ  жүйесі  мен  осы  санақ  денелерімен  байланысқан 
координаталар жүйесінен құралады. 
Нүктенің  радиус-векторы  -  деп  координаталар  басынан  берілген 
нүктеге дейін жүргізілген векторды айтады. 
Дененің      қозгшіу      траекториясы      -   деп      қозғалыстағы      нүктенің 
кеңістіктегі сызған нүктесі. 
Орын  ауыстыру  векторы  -  деп  дененің  бастапқы  орнын  соңғы  орнымен 
қосатын түзудің кесіндісіне тең векторлық шаманы айтады.  Орын ауыстыру векторы 
радиустың векторлық өсімшесіне тең: 
1
2
r
r
r



 
Жылдамдық - қозғалыс  траекториясының  шамасымен  бағыттас  болады. 
Жылдамдық  қозғалысы  нүктенің  уақыт  бойынша  алынған  радиус  векторының 
туындысы: 
r
r
d
dt







 
Қисық  сызықты  қозғалыс  теңдеуі.  Үдеу - материялың  нүктенің 
жылдамдығының уақыт бойынша өзгеру шапшаңцығы. 
t
а
ср






 
Қисық  сызықты  қозғалысты  жылдамдықтың  шама  жағынан  өзгеруін 
сипаттайтын тангенциал үдеу: 
а

 = 

. 
Нормаль үдеу - жылдамдықтың бағытын өзгеруін сипаттайды: 
R
a
n
2


 
Бұрыштық жылдамдық және бұрыштық үдеу. 
Материялық нүкте шеңбер бойымен қозғалысын 


  бұралу бұрышымен 

сипаттаиды:  
Бұрыштық жылдамдық уақыт бойынша алынған бұралу бұрышының 
туындысы. 












dt
d
t
lim
t
0
 
Бұрыштық үдеу бұрыщтық жылдамдықтың бұрыш бойынша алынған 
туындысы: 
















dt
d
t
t
0
lim
 
Бұрыштық  жылдамдықтың  бағыты  бұрғының  ілгерлемелі  бағыттас.  Егер 
бұрғының сабын нүктенің қозғалысының бағытымен  айналдырса,  онда ілгерлемелі 
қозғалысы бағытын көрсетеді. 
Бұрыштық үдеудің бағыты 


 -векторымен бағыттас.  
 
Студенттердің дербес жұмысының бақылау тапсырмалары. 
1.  Вектор  болу  үшін  физикалық  шама  қандай  шарттарды  қанағаттандыру 
қажет. 
2. 
Қандай 2 векторларды қосудың геометриялық жолдары бізге белгілі. 
3. 
Векторлық(скалярлық) көбейту көбейікіштердің ретіне тәуелді ме? 
4. 
Векторлық проекциясы дегеніміз? Оның таңбасын анықтау ережелері. 
5. 
Қозғалыс  теңдеуінің  векторлық  белгілеулері  мен  векторлық  жазуының 
артықшылығы қандай. 
 
2-дәріс 
Тақырып 2  Динамика (2/1/1 сағ) 
Дәріс жинағының жоспары: 
1. Галилейдің түрлендіруі. Механикалық салыстырмалылықтың ұстанымы. 
2. Инерциалы емес санақ жүйесі. 
3. Күш моменті. Импуль моменті. 
4. Инерция моменті. 
5. Қозғалмайтын оське қатысты қатты дененің айналмалы қозғалысының негізгі 
динамикалық теңдеуі. 
Механиканыц салыстырмалы принципі 
Механикалық  қозғалыстар  салыстырмалы,  оны  тек  белгілі  бір  санақ  жүйесіне 
қатысты анықтауға болады. 
 

• 
Егер осы заңды бір санақ жүйесінен х,у,z, екінші санақ жүйесіне х',у',z' көшкенде 
қалай өзгеретінін анықтасақ. 
Егер  х',у', z' санақ  жүйесі  к',  х,у,z - к  санақ  жүйесімен  салыстырғанда, 
бірқалыпты  түзу  сызықты  қозғалыста  десек,  v=сопst,  онда  бұл  санақ  жүйесінің 
координата  мен  уақыттарының  арасындағы  байланыс  Галилей  түрлендіруімен 
анықталады: х'=х-vt; у'=у; z'=z 
Күш  денелердің  өзара  әсерлесуінің  сандық  мәні  екенін  ескерсек,  ол  денелердің 
өзара эсерлесуі, олардың ара-қшықтығының салыстырмалы жылдамдықтарына тәуелді 
болады. 
Галилей  түрлендіруі  бойынша  бұл  шамалар  бір  сандық  жүйесінен  екіншіге 
көшкен кезде, сандық мэнін өзгертпейді, яғни инвариантты болады. 
Бұл  заңдылық  басқа  инерциялық  санақ  жүйесінде  де  орындалады.  Осы 
нэтижелерді ескере мынадай қорытынды шығарамыз. Барлық инерциялық 
















t
t
z
z
y
y
t
x
x
0

және 















t
t
z
z
y
y
t
x
x
0

 
 
 
санақ    жүйесінде    механиканың    заңдары    бірдей    өрнектеледі.    Мұны 
Галилейдіц  салыстырмалы  принципі  дейді. 'Қатты  денелердің  айналысы.  Күш 
моменті 
Кез-келген денені материялық нүкте деп қарастыруға болатын бөлшектерге 
бөліп  аламыз,  яғни  кез-келген  денені  материялық  нүктелер  жиынтыгы  деп 
қарастырамыз.  Егер  осы  материялық  нүктелердің  ара  қашықтығы  немесе  өзара 
орналасуы уақыт бойынша өзгермесе, ондай дене абсалют қатты дене деп аталады. 
Ідгермелі  қозгалыс  кезінде  дененің  барлық  нүктелері  бірдей  уақыт  аралығында 
шамасымен  бағыты  бойынша  бірдей орын ауыстырады. Айналмалы қозғалыс кезінде 
затты дененің барлық нүктелері шеңбер бойымен қозғалады. Олардың центрлері айналу 
өсі деп аталатын бір түзуде жатады. 
Кейбір О
 нүктесіне қатысты күш моменті деп -
 
F
r
M





  
Мұнда 
M

- векторлық шама, күш моменті; 
r
- векторлық шама, айналу нүктесінен 
күш түсірілген нүктеге жүргізілген радиус-вектор.  
 Материялдық нүкте. Импульстің моменті. Импульс моментінің сақталу заңы. 


р
r
L





 
Материялдық  нүктенің  импульс  моменті  немесе  күш  моменті  сияқты 
анықталады. 
О 
нүктесіне 
қатысты 
импульс 
моменті 
мынаға 
тең: 

 
Р - О нүктесін материялық нүкте' орналасқан А кеңістік нүктесіне жүргізілген 
радиус-вектор 
v
m
P


 
Инерция  моменті  қатты  дененің  айналмалы  қозғалысының  инерттілік  өлшемі. 
Инерция  моменті  дененің  формасына  және  өлшеміне  тәуелді.  Материалдық 
нүктенің инерция моменті   
I = mR
2
, 
Мұндағы R-айналу осінен нүктеге дейінгі ара қашықтық. 
Дұрыс  пішіндегі  дененің  инерция  мометін  төмендегі  формула  бойынша 
анықтауға болады.  


dm
R
I
2
. 
Қозғалмайтын  оське  қатысты  қатты  дененің  айналмалы  қозғалысының 
динамикасының негізгі теңдеуі. 
I

 = M
z
 . 
 
1. 
Бұрыштық жылдамдық вектор екендігі қайдан шығады? 
2. 
Бұрыштық  үдеу  дегеніміз  не?  Егер  жылдамдық  бағыты  бойынша 
өзгермесе ол қалай бағытталады. 
3. 
Механикалық жүйенің еркіндік дәрежесі немен анықталады. 
4. 
Қозғалыстың әр түрлі жағдайындағы қатты дененің еркіндік дәрежесінің 
саны нешеге тең? 
 
Студенттердің дербес жұмысының бақылау тапсырмалары. 
1. Ньютонның бірінші заңы. Инерциалық санақ жүйесі. 
2. Масса. Күш.  
3. Механикадағы күш түрлері. 
4. Ньютонның екінші заңы Ньютонның үшінші заңы  
5. Геометриалық дұрыс пішіндегі қатты денелердің инерция моменті. Штейнер 
теоремасы. 
 
 
3-дәріс 
Тақырып 3  Импульстың сақталу заңы (2/1/1 сағ) 
Дәріс жинағының жоспары: 
1. Кинетикалық энергия. 
2. Потенциалдық энергия. 
3. Консервативтік күш. 
4. Центрлік күш өрісі. 
5. Механикалық энергияның сақталу заңы. 
6.Импуль моментінің сақталу заңы. 
Материялық п-нүктесінен тұратын жүйені қарастырайық. Жүйеге енетін денелер 
бір-бірімен  де,  берілген  жүйеге  жатпайтын  денелермен  де  өзара  эсерлесе  алады. 
Осыған  сәйкес  жүйе  денесіне  эсер  ететін  күштерді  ішкі  жэне  сыртқы  күштер  деп 
бөлуге болады. Ішкі күштер деп - жүйеге кіретін жүйёлердің әсер етуін, ал сыртқы 

күштер  деп  жүйеге  жатпайтын  күштерді  айтамыз.  Сыртқы  күштер  жоқ  болып 
қалғанда, жүйені түйьщ деп айтамыз.  
Дененің немесе жүйенің жұмыс істей алатын қабілетін энергия дейді. Дененің 
орнына ғана байланысты болатын күштер үшін олардың денеге қатысты  істейтін 
жұмысы  жолға  тэуелді  болмай,  дененің  кеңістіктегі  бастапқы  және  соңғы 
орнымен  ғана  анықтацатын  жағдайы  болады.  Бүл  жағдайда  күштер  өрісін 
потенциалдық деп, ал күшінің өзін консервативтік деп атаймыз. 
E
p
 = 
mgh, 
 
p
gradE
F



 
Жұмысы  дененің  бір  орнынан  екінші  орынға  ауысқандагы  жолына  тэуелді 
күштер консервативтік емес күштер деп аталады. 
Кинетикалық энергия төмендегі формуламен өрнектеледі.  
2
2

m
E
k

 
Гравитациялық күш өрісі орталық күш өрісі болып табылады. Кернеулік және 
потенциал  гравитациялық  күш  өрісінің  сипаттамасы  болып  табылады.  Кернеулік – 
гравитациялық өрістің  күштік сипаттамасы болып табылады. 
m
F
G



. 
Потенциал – гравитациялық  өрістің    энергетикалық  сипаттамасы  болып 
табылады. 
 
m
Е
p


. 
Потенциал мен кернеуліктің арасындағы байлаыс: 
.

grad
G



 
Энергияның  сақталу  заңы  араларында  тек  консервативтік  күштер  әсер  ететін 
дененің тұйық жүйелерінің толық механикалық энергиясы тұрақты болып қалады.
Е 
= 
const . 
Консервативтік  емес  күш  болған  жағдайда  толық  механикалық  энергия 
айналуы консервативтік емес күш жұмысына тең болады. 
Е
2
 – 
Е
1
 =
А
кон.емес
. 
Импульс  моментінің  сақталу  заңы:  дененің  тұйық  жүйе  импульс  моменті 
тұрақты болып қалады.  
.
const
L


 
Студенттердің дербес жұмысының бақылау тапсырмалары. 
1. Импуль моментінің сақталу заңы. 
2.  Механикалық  жүйенің  центрлік  массасы  және  оның  қозғалысының 
заңдылықтары. 
3. Жұмыс. Қуат. 
 
4-дәріс 
Тақырып 4  Арнаулы салысіырмалы теория постулаттары (2/1/1 сағ)
 
Дәріс жинағының жоспары: 

1. Эйнштейн постулаттары. 
2. Лоренц түрлендірулері. Лоренц түрлендірулерінен шығатын салдар. 
3. Оқиғалар арасындағы аралық. 
4. Жылдамдықтарды қосудың релятивистік заңдары. 
 5. Релятивистік динамика. 
 
1905  жылы  Эйнштейн  кеңістікте  уақыттың  әлсіз  гравитациялық  өрістер  үшін 
физиканың  теориясын  қүрастырды.  Бүл  арнаулы  салыстырмалы  теория.  Осы 
теореманың негізінде Эйнштейннің екі постулаты жатады: 
 
1) 
Осы  тұжырымдарға  барлық  инерциялы  жүйелерде  табигаттың  заңдары 
бірдей    тү-жырымдалады      немесе    табиғат    заңдарының    теңдеулері    Лоренц 
түрлендірулеріне инвариантты болып табылады. 
2) Вакуумдағы      жарық      жылдамдығы      жарық      көздерінің      қозғалысына 
байланысты  емес  жэне  сондықтан  барлық  инерциялық  жүйелерде  бірдей. 
1887   жылы      Майкелсон      Морли      эксперименттерінде      екінші      постулатты 
дәлелдеді. Бұл эксперименттен жарық жылдамдығын есептеді. 
1
  Вакуумдағы  жарық  жылдамдығы  С  табиғатта  кездесетін  жылдамдықтың  шегі 
болады. 
Лоренц түрлендіруі. Екі инерциялық санақ жүйелері 

























2
2
0
2
0
1
,
,
,
1




x
c
t
t
z
z
y
y
t
x
x
және 























2
2
0
2
0
1
,
,
,
1




x
c
t
t
z
z
y
y
t
x
x
 
 
Лоренц түрлендірулерінің салдарынан: 
 1)  Уақыттың  салыстырмалылығы.  Уақиға  бір  санақ  жүйесінде  біркелкі,  ал 
басқа санақ жүйесінде біркелкі емес 
2) Әр түрлі санақ жүйесіндегі дененің ұзындығы. 
.
1
2
0


 l
l
 
l  қозғалған  жүйедегі  стержннің  ұзындығы,  l
0 
тыныштық  күйдегі  стержиннің 
ұзындығы. 
3) Уақиғалар арасындағы уақыт айрымы: 
.
1
2






 
Жылдамдықтарды қосудың релятивтік заңы. 
.
1
1
,
1
1
,
1
2
0
2
2
0
2
2
0
0
c
c
c
x
z
z
x
y
y
x
x
x






























 
Материалдық нүктенің релятивтік динамикасының негізгі заңы. 










2
0
1





m
dt
d
dt
p
d
F
. 
Еркін бөлшектің толық энергиясы: 
2
2
0
2
1




c
m
mc
E
. 
Тыныштық энергиясы 
E = m
0
c
2
 . 
Бөлшектің кинетикалық энергиясы үшін релятивтік өрнек. 
E
k
 =E – E
0
. 
 
Студенттердің дербес жұмысының бақылау тапсырмалары. 
1. Тұтас орта түсінігі. Үзілместік тейдігі. 
2. Бернулли теңдеуі. 
3. Сұйықтардың ламинарлық және турбулентті ағысы. 
4. Серпімді кернеу. Серпімді деформацияланатын дененің энергиясы. 

жүктеу/скачать 1,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: