Орфографиясы
лексикаланған тіркес – БС – кіріккен сөз
жүктеу/скачать 0,69 Mb. Pdf көрінісі
|
| лексикаланған тіркес – БС – кіріккен сөз. Мысалы: ағайын – алыс ағайын,
жақын ағайын, араз ағайын, тату ағайын, ара ағайын, жамағайын. Мұнда бір деңгейде тұрған лексикалық тіркестердің арасынан жам(а) сыңарының лексикалық мағынасы күңгірттеніп, жеке қолданыстан шығып қалғандықтан, жамағайын тіркесі БС-ге айналған. Зерттеушілер сөздің бір буынды болуы да БС тууына жағдай жасайды дейді (28.214). Аталған монографияның БС- ді сөзайналым деңгейіңде қарастыруын жалпы теориялық мәселелерге қатысты қосқан үлес деуге болады. Қазақ тіліндегі өсімдік атауларының құрамы мен құрылысын, семантикасын зерттеген проф. Б.Қалиевтің көп құрамды өсімдік атауларының жазылуы, сөздікте берілуі, әсіресе сөздердің бірігу тәсілі жайлы айтқан құнды пікірлері бар. Мысалы, біз зерттеуімізде БС-ді типтерге бөлуде, автордың біріккен атау ауыспалы мағынысының қолданылуы арқылы пайда болады дегенін - метафора, қызмет ұқсастығына байланысты дегенін – метонимия, негізгі белгісінің атауға ауысуы дегенін – синекдоха тәсілі деп қарастыра отырып, басшылыққа алдық (29. 45). Сондай-ақ автор аюдәрі, еркек, зәйтүн, мыңбас, сарбас, майқара атауларының аюдың ақ дәрісі, еркек шөп, зәйтүн шиты, мыңбас шырмауық, сарбас қурай, майқара жусан сияқты көп құрамды атаудан ықшамдалғанын көрсетеді. Б.Қалиевтің өсімдік атауларының лексикалық және тер- минологиялық мағынасы туралы айтқан дәлелді көзқарастары өз кезегінде басшылыққа алатын кұнды пікірлер дейміз. Мысалы, ақбас жусан, көкбек жусандар жусан түрлері емес, біреуі алабота туысына, біреуі шөптесін өсімдіктер туысына жататын өсімдіктер, сондықтан олар біріктіріліп реестрге шығарылуы керек дейді (30. 108) автор. Сөйтіп, сөздерді бірге, бөлек тұлғалаудың уәждемесін іздеген қазақ тіл біліміндегі зерттеулерге азды-көпті шолу жасап, авторлардың кейбір тұжырымдарын таратып, саралауға тырыстық. Осы мақсатта бірқатар мәселелердің басы ашылғаны айқындалды. Олар – сөздер бірігуінің фонетика- лық (Қ. Жұбанов), семантикалық факторы (Ә. Ермеков, М. Балақаев); сөздер бірігуінің арнайы форманттар арқылы және сөз тудырушы қосымшалар арқылы жүруі (Р.Сыздықова, Н.Уәлиев, Б. Қалиев); бөлек, бірге тұлғалауды коннотат-де- нотат теорияларын қолдану арқылы анықтау (Н.Уәлиев). жүктеу/скачать 0,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|