Орындаған: Дандибаева : Б. О тексерген
Психологияның ғылыми басылымы
жүктеу/скачать 77,36 Kb.
|
| Психологияның ғылыми басылымы
Қазақстандық оқулықтардың қортындысынан кейін, соңғы 50 жылдағы басылымдар жайлы біраз айта кетсек(ХХІғ.50ж. соңынан бастап). Бұл жерде профессор Т.Т.Тәжібаевтің «К.Д.Ушинскидің Психология және педогогикалық психологиясы»(Алматы 1948ж. 204б.) кітабы туралы айта кеткен жөн. Бұл Қазақстандағы ең алғашқы үлкен зерттеу болып табылады. Кітап қортындыны санамағанда 4 үлкен бөлімнен тұрады. Әрбір бөлім автор үшін үлкен жауапты қажет етеді. Ушинскидің «Педогогикалық антрапологияның ерекшеліктерін» зерттеді. Үшінші бөлімінде Ушинскидің психология жүйесіне орыс педагогының үлкен еңбегінде мазмұндама береді. Ал төртінші бөлігінде антропология сияқты кең дамыған психологиядан бастау алатын жерде автор Ушинскидің көзқарасымен даму және оқыту, психологиялық функцияны оқыту прцесінде дамыту мәселесін дамытады. Тажибаевтың зерттеулері К.Д Ушинскидің «Педогогикалық антропология»-на байланысты жұмысының кең көлемімен, құжаттарының жүйелілігімен назар аударуға лайқ болып табылады. Елдегі жетекщі психолгтар Тажибаевтың кітабын жоғары бағалады. А.П.Н СССР профессор Б.Г Ананьев « Тажибаев алғаш рет Ушинскидің педогогикалық психология негізін түгелдей, анық, үлкен махаббатпен зерттеді»- деп жазады. Тажибаев-тың зерттеулерін өзінің отаны Қазақстанда да жоғары бағалаған профессор Лемберг «Орыс педогогика тарихына арналған ғылыми жұмыстардың ішінде бірінші орын алатын Тажибаетың Ушинский туралы зерттеулері»-деп жазған. Т.Тажибаев Ушинский ой-пікірі жайлы еңбектері қазақ студенттері мен ұстаздарына кеңінен тарады. Соғысқа дейін оның «Ученый записок» Қазақ педогогикалық институтында орыс педого жайлы басымдар басылған. Біраз уақыт өткеннен кейін «Халық мұғалімі» қазақ тілінде Ушинскидің психология жүйесіне арналған мақалалар басылым бетіне түсе бастады. Т.Т.Тажибаев зерттеулері республикалық мектептері сол жылдардағы оқыту және тәрбиелеудің жалпы мәселер жайлы қажет етті. Бұл мәселемен Қазақстанда шығарылған жалпы бағыттағы психология педогогикалық Совет Союзде ойлардың қалыптасуы және дамуы жұмысы болып табылады.1950-1970 жылдары М.М муканов психология әдебиеттерін шығғаруда көп еңбек етті, соның арқасында профессор және психология ғылымының докторы болды. Ол отыз жылдан астам уақыт этнопсихология, тарихи психология, психолингвистика, жоспарланған сабақтар және әскери психология төңірегінде зерттеулер жүргізді. Оның қолынан шыққан кітаптар мыналар: «Мозг и психика»(Алматы,1956), «Терминологическое пособие по психологии»(Алматы,1957), «Наблюдение и мышление»(Алматы,1959), «Воспитание внимания школьников»(Алматы,1960), «Индивидуальный подход к учащимся»(Алматы,1961), «Очерки педогогической психологии»(Алматы,1962), «Загадочные явления человеческой психики»(Алматы,1964), «Психологические аспекты программированного обучения»(Алматы,1966), «Мышление в сфере этно-лингвопсихологии»(Алматы,1971), «Основные идеи и понятия прогроммированного обучения»(Алматы,1973), «Мышление и интеллект»(Алматы,1980), «Возростная и педагогическая психология»(Алматы,1982) және т.б. Енді осыларға өзіміздің пікірімізді айта кетсек. «Наблюдение и мышление»(1959) бұл қазақ тіліндегі ең алғашқы монографиялық кітап болып табылады және ол адамның творчествасын оятады. Профессор М.М.Мұқанов көшпенді қазақтар арасындағы «ақыл» деген түсінікке кеңінен тоқталады. Осы түсінік қазіргі кезде көптеген өзгерістерге ұшырады. Қандай да оқулық болмасын қателіксіз болмайды. «Очерками педагогической психологии»(1962), деген еңбегінде қазақ мекткптеріндегі оқу-тәрбиелеу жұмыстарын зерттеуді қолға алады. Бұл кітап қазақ оқырмандарының арасында кең таралды. 1980ж. «Қазақстан» баспасында автордың НИИ психология АН СССР диссертациясында қорғалған «Мышление и интеллект» монографиясы басылып шықты. Төменірек осы кітаптың тарихи мазмұнына тоқталамыз. «Снятия» диалектика категориясынан бөлек М.М.Мұқанов адамдардың ойлау қабілетін инвариантты және өзгермелі деп бөлді. Ол, инвариант және өзгерменің филогенезде диалектикалық орын алатынын айтты: тұрақтылық өзгерменің арқасында пайда болады, содан жаңа қалыпқа әсер ететін жүріс факторы пайда болады. М.М.Мұқановтың зерттеулері бойынша бұрынғы адамдармен қазіргі адамдардың түсініктерінің арасында біраз айырмашылықтар бар. Сонымен қатар М.М.Мұқанов ішкі жан дүниені дамыту үшін әртүрлі жұмбақтар шешуді қарастырған. М.М.Мұқановтың экспериментті зерттеулер барысында адамның ойлау қабілетін дамытудың бірден бір жолы ол мәтін деп шешті. 1971ж. Н.Жандилдин «Природа национальной психологии»(Алматы:Қазақстан) монографиясын басып шығарады, бұл кеңестік кездегі шыққан Қазақстандағы ең алғашқы кітап болды. Ол сол кездегі маркстік көзқараспен жазылған. Н.Жандилдин барлық шетел буржуазиялық этнопсихологияға қарсы болады, оларды абстракты деп санап барлық жаңа буржуазиялық этнопсихология, империалистерде жатыр дейді. Бұл кітап Қазақстан этнопсихология тарихына түгелдей кіреді(42). Республика болғаннан кейін осы жұмыстар жайында басқа да монографиялар жарыққа шыға бастады. Бұл К.Жукештің жұмысы «Ұлттық психологияның сипаты» болды. Бұл жұмыс 7 бөлімнен, 27 параграфтан тұрды. Оның тақырыптары: «ұлттық психологияға түсінік», оны үйренудегі негізгі принцип», «ұлттық психологияны қалыптастыратын факторлар», «ұлттық психологияның структурасы», «ұлттық мінез және оның қалыптасу жолы», «өзін-өзі тану және сезіну», «ұлттық тіл және оның психологиясы», «мәнгүрт психологиясы» және т.б.(96). Автор көптеген мысалдар келтіріп оқырмандарды белгілі бір сұрақтар төңірегінде дискуссиялық пікірталастар жүргізеді. Ол «этнопсихология» терминіне біраз ғана тоқталады. Этнопсихология жеке ғылым болып табылады деген пікір айтады. 1996ж. «Қазақстан» баспаханасында К.Б.Жарықбаевтың «История казахской психологии»(Алматы.159б.) кітабы шығады, және ол Қазақстандағы психология тарихы аймағындағы оның көп жылдық еңбегінің қортындысы болып табылады. Кітап 5 бөлімнен, 22 параграфтан тұрады. Автор өзінің еңбегінде қазақ елінің психологиясының сонау хандық құрылғаннан бастап осы күнгіге дейінгі даму тарихын зерттейді. Сонымен қатар автор қазақ психологиясының түп тамыры сонау ғасырлардан басталатынын айта кетеді. Оның пайда болуымен қалыптасуы жергілікті салт-дәстүрлердің ықпалынан. Монографияда қазақ елінің психологиясының дамуын этнопсихологиялық ойлардан және жыраулардан байқауға болатыны айтылған. Автор, туған табиғатқа, жануарлар мен өсімдіктерге, қоршаған ортаның сұлулығына деген сүйіспеншілікті осы ортағасыр ақын жырауларының еңбектерінен көреміз (О.Тілеуқабылұлы, М.Х.Дулати, Қ.Жалайри, Асан-Қайғы жырау, Бұқар-жырау және т.б.). Сонымен қатар автор «халықаралық психология», этнопсихология» деген терминдерге тереңірек тоқталып және ұғымға жаңа терминдер енгізеді.(«көшпенділер психологиясы», «билер және шешендер психологиясы», «жыраулар психологиясы», «ақсақалдар психологиясы», «салт-дәстүр психологиясы» және т.б.) Автордың айтуы бойынша 17ғ. соңымен 19ғ. басында ғана қазақ психологиясы ашық суреттеледі.Бұл кезең қазақ психологиясында екі тенденцияға бөлінеді: педагогика және психология. Бұл екі психологиялық ойлардың негізгі бағыты адамдарды жаңа білімге баулу және Қазақстан Республикасының психологиялық білімінің алғашқы қдамы болып табылады. Монографияның екінші және үшінші бөлімі 20ғ. Қазақстанның психологиялық ғылымын зерттеуге арналған. Бұл жерде 20ғ. екінші жартысындағы Сталиндік репрессия жылдарындағы ғалымдардың психологиялық зерттеулері жайында айтылған. Автор бұларға үлкен құрметпен қарап психологиялық тұрғыда баға береді. Айтарлықтай ғылым тарихын зерттеу оңай жұмыс емес. Ал, көшпелі халықтың психологиясының пайда болуымен даму тарихын жазу тіпті қиынға соғады. Психологиялық ойлардың тарихын қортындылау , ол дегеніміз ғасырлар бойғы адамдардың көзқарасын, ойларын аргументті көрсету болып табылады. Автор қазақтардың жандүниесінің ұрпақтан ұрпаққа жалғасуын айқын көрсетеді. Қ.Б.Жарықбаевтің монографиясы Қазақстандағы психологияның және этнопсихологияның тарихы және теориясы аймағында теоретикалық зерттеулер жүргізеді. жүктеу/скачать 77,36 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|