5. Пәннің соңғы ОН қол жеткізудің негізгі формалары / әдістері / технологиялары:
Зертханалық жұмыс. Шағын топтардағы жұмыс.
Өз бетінше оқу объектілері:
№
|
Қазақша
|
Орысша атауы
|
Латынша атауы
|
1
|
Наперстянка пурпуровая
|
Күлгін оймақгүл
|
Digitalis purpurea
|
2
|
Наперстянка шерстистая
|
Түкті оймақгүл
|
Digitalis lanata
|
3
|
строфант комбе
|
Комбе строфанты
|
Strophanthus Kombe
|
|
горицвет весенний
|
Көктемгі жанаргүл
|
Adonis vernalis
|
|
ландыш майский
|
Мамыр меруертгүлі
|
Convallaria majalis
|
|
Желтушник серый ( раскидистый)
|
Шашыңқы ақбасқурай
|
Erysimum canescens (Erysimum diffusum)
|
Иридоидтар - чистые иридоиды
|
|
|
Горечавка золотистая
|
|
|
Шатырша толғақшөп
|
Золототысячник зонтичный
|
|
|
Үшжапырақты субеде
|
Вахта трехлистная
|
|
|
Дәрілік бақ-бақ
|
Одуванчик
|
|
|
Шашыратқы
|
цикорий
|
|
|
Бөрікгүл
|
артишок
|
|
|
Сарепт қышасы
|
Горчица сарептская
|
|
Ароматты иридоидтар
|
|
Ащы жусан
|
Полынь горькая
|
|
|
Мыңжапырақтың шөбі
|
Трава тысячалистника
|
|
|
Батпақты иір
|
Аир болотный
|
|
Ащы дәмі бар дәмдеуіштер
|
|
Квассия қабығы
|
Кора квассии
|
|
|
Имбирь тамырсабағы
|
Корневища имбиря
|
|
|
Біржылдық бұрыш жемістері
|
Плоды перца однолетнего
|
|
Ащы дәмі бар ДӨШ
|
|
Хин ағашының қабығы
|
Кора хинного дерева
|
|
|
Құлмақ бүрлері
|
Соплодия хмеля
|
|
|
Сасықшөптің шөбі
|
Трава пустырника
|
|
|
Лимон қабығы
|
Кожура лимона
|
|
Лабораториялық оқуға арналған объектілер: құлмақ, ащы жусан, бақ-бақ тамыры, мамыр меруертгүлі, оймақгүл
Жабдықтар: пробирка, колба, пипетка, фильтрлі қағаз, воронка, ЖҚХ, заттық шыны, кескіш құрал, глицерин.
Тапсырма №1. Макроскопиялық және микроскопиялық (бүтін және ұсақталған шикізатқа хаттама бойынша) талдау жүргізу.
Тапсырма №2. Бөліп шығару:
2-3 г ұсақталған өсімдік шикізатына 30 мл 70%этил спиртін қосып, бір тәулікке тұндырып қояды, фильтрлейді, спиртті вакууммен айдайды. Қалдығын төртхлорлы көміртегімен бөлгіш воронкада жуады (хлороформмен, изопропилді хлороформ спиртпен 3:1), натрий сульфат қабаты арқылы фильтрлейді. (жүрек гликозидтері)
2-3 г ұсақталған өсімдік шикізатына 30 мл 70%этил спиртін қосып, 30 минут кері мұздатқыш қосып, қыздырады. Сосын фильтрлеп алады. (иридоидтар)
Тапсырма №3. Сапалық реакция
Гликозидтерге қатаң арнайы реакциялар жоқ, олдарды негізгі скелетке және лактонды сақинаға реакция жасап, өзі екендігіне келесі сапалық реакцияларды жүргізуге болады. Бұл реакцияларды тек дайын препараттарға жасауға болады. Құрамында жүрек гликозидтері бар өсімдіктерге бұл реакцияларды жасамайды. Оларға ЖҚХ – ны қолданады.
Реактивтер
|
Тәжірибені жүргізу жолы
|
Нәтижесі
|
Атауы
|
Құрамы
|
Келлер-Килиан (серд)
|
1ер. 0,05 % темір хлориді немесе сулфатымен мұзды сірке қышқылы
2ер. 0,05 % темір тотығының хлориді немесе сулфатымен концентрлі күкірт қышқылы
|
Бірінші 2-3 мл 1-ші ер-ні қосады, кейін пробирканың қабырғасына 2-3 тамшы 2-ші ер-ні қосады
|
Екі ерітінді шекарасында қоңыр-қызыл түс пайда болады, кейін жоғары қабаты көк түске боялады (дезоксисахарлар)
|
Либерман-Бурхард
|
Концентрлі күкірт қышқылындағы сірке ангидридінің (50:1) қоспасы
|
|
Аз уақыттан кейін қызғылт түстен жасыл және көк түс пайда болады (стероидты ядро)
|
2:1 қатынасында қосады
|
Қызыл-қоңыр түс пайда болады (үштерпендер)
|
1:1 қатынасында қосады
|
Жасыл-көк сақина, кейін қоңыр-қызыл түске боялады (фитостериндер) тұрақты қара-жасыл түске боялады (5-ші жағдайдағы қос байланысы бар барлық стериндер ( таңқурай түске ЖҚХ силикагель (аралозидтер)
|
Легаль (серд)
|
1ер. 1-1,5 % натрий нитропруссид ерітіндісі
2ер. 10 % күйдіргіш натрий ерітіндісі.
|
Сынаманың спирттегі ерітіндісіне 1-2 тамшы 1-ші ерітіндіні, кейін пробирка қабырғасына 2-ші ерітіндіні араластырмай қосады
|
Ерітінді шекарасында біртіндеп жойылатын қызыл түс пайда болады (5 мүшелі лактонды сақина, меруертгүл және оймақгүл гликозидтері)
|
Гидроксам-ды сынама
|
1% тұзды қышқыл гидроксиламиннің спирттегі ерітіндісі, күйдіргіш калий ерітіндісі, хлорлы сутек қышқылы, 1% темір хлоридінің спирттегі ерітіндісі
|
1% тұзды қышқыл гидроксиламиннің спирттегі ерітіндісін және күйдіргіш калий ерітіндісін, хлорлы сутек қышқылын рН=8 дейін, 1-2 тамшы 1% темір хлоридінің спирттегі ерітіндісін қосады
|
Күлгін түс пайда болады (терпендер, күрделі эфирлер, платифиллин)
|
|
0,05% мұзды сірке қышқылындағы темір хлориді, концентрлі күкірт қышқылы
|
1 мл 0,05% мұзды сірке қышқылындағы темір хлоридін, кейін пробирка қабырғасынан араластырмай 1-2 мл концентрлі күкірт қышқылын қосады
|
Бөліну шекарасында қоңыр-қызыл , жоғары қабаты біртіндеп көк-жасыл немесе көк түске боялады (жүрек гликозидтері, фенолдар)
|
|
концентрлі күкірт қышқылы
|
2-3 тамшы концентрлі күкірт қышқылын қосады
|
Жасыл түс пайда болады (строфантинді гликозидтер)
|
Жүрек гликозид.
|
1 % концентрлі күкірт қышқылындағы ванилин ерітіндісі
|
2-3 тамшы 1 % концентрлі күкірт қышқылындағы ванилин ерітіндісін қосады
|
Қызыл-күлгін түс пайда болады (терпендер С3-ОН, С3-О қантпен)
|
Трим-Хилл
(иридоид)
|
НСІ+мыс сульфаты+лед. Уксусная кислота
|
Фильтратқа қосып, қайнағанша қыздырады
|
Көк түске боялады
|
Шталь (иридоид)
|
5 мл кислоты хлороводородной концентрированной, 50 мл спирта этилового 95%, 1 г п-диметил-аминобензальдегида, добавляют до 100 мл спиртом этиловым
|
|
Көк-жасыл түс пайда болады
|
Күкірт қышқылындағы аммония ванадаты
(иридоид)
|
|
Добавляют 1-2 мл кислоты серной концентрированной, нагревают до температуры 1000С, прибавляют 3-5 капель 0.5% водного раствора аммония ванадата в кислоте серной,
|
появляется синее окрашивание, которое вскоре обесцвечивается.
|
Сандық талдау ХІ том МФ
6. Пәнді оқытудың соңғы нәтижелеріне қол жеткізу деңгейін бағалауға арналған бақылау түрлері.Ауызша сұрау. Хаттаманы тексеру. Тест тапсырмалары
7. Әдебиеттер:
негізгі:
1.Патсаев, А. К. Химия природных лекарственных веществ : учебник / А. К. Патсаев, Г. А. Туребекова, К. Дж. Кучербаев. - Шымкент : Әлем, 2016. - 192 с.
2.Дәрілік өсімдік шикізаттарын фармакогностикалық талдау. Оқу құралы/ Орынбасарова К.К.-Шымкент, 2016
3.Табиғи дәрілік заттардың химиясы : оқулық / Ә. Қ. Патсаев. - Шымкент:Әлем,2016. -188 бет с.
4.Орынбасарова К. К. Дәрілік өсімдік шикізаттарын фармакогностикалық талдау : оқу құралы / К. К. Орынбасарова. - Алматы : ЭСПИ, 2021. - 308 бет.c.
5.Тоқсанбаева Ж. С. Фармакогнозия. Т.1 : оқулық / Ж. С. Тоқсанбаева, Т. С. Серікбаева, К. К. Патсаева. - Алматы : ЭСПИ, 2021. - 252 бет. c.
Достарыңызбен бөлісу: |
