229
қи ылыс қан ға дей ін со зай ық. Кө лең ке нің ше тін де гі С нүк те сі жүр гі зіл ген тү
зу дің бой ын да жата ды, бұл АС жарық сәу ле сі нің тү зу сы зық ты та ра луы ның
дә ле лі бо ла ды.
III Екі нүк те лік жа рық кө зі нен пай да бол ған кө лең ке
Бі рін ші шам ның қа та ры на екін ші сін қоя мыз,
сон да эк ран да дис кі нің
екін ші кө лең ке сі пай да
бо ла ды (176су рет). Дис кі нің ар тын да
кө лең ке (1)
жә не екі жар ты лай кө лең ке (2)
пай да бо ла
ды.
Жар ты лай кө лең ке ке ңіс тік тің іші на ра
жа рық түс кен ай ма ғы. Бұл ау мақ тар ға жа рық
бір ға на жа рық кө зі нен тү се ді. Кө лең ке нің ау ма
ғы на бірдебір жа рық кө зі нен жа рық түс пей ді.
Кө лең ке де тұ рып біз жа рық кө зін кө ре ал май
мыз. Жар ты лай кө лең ке ге
ау ысып тұр ған да екі
шам ның бі реуін кө ру ге бо ла ды. Жар ты лай кө
лең ке ден шық қан кез де біз екі шам ды да кө ре міз.
IV Күн нің тұ ты луы
Күн мен Ай дың Жер ден кө рі не тін дис кі ле
рі нің кө ле мдері шамалас.
Өз ор би тала ры мен
қоз ға лу ке зін де Күн, Жер және Ай пе ри од ты
түр де бір сы зық бой ына ті зі ле ді. Егер Ай Күн
мен Жер дің ара сын да тұр са, он да Жер дің кей бір
ай мақ та ры ның кө лең ке де
не ме се жар ты лай
кө лең ке де қал ған тұр ғын да ры Күн нің тұ ты лу ын
ба қы лай ала ды (178су рет). Күн нің тұ ты луы
жаңа ай ту ған кез де ға на мүм кін бо ла ды. Бұл
фа за да Ай Жер дің жа рық (күн діз гі)
жа ғын да
тұ ра ды. Ай дың Жер ге түс кен кө лең ке сі нің ау ма
ғын да қал ған адам дар бұл кез де Күн нің то лық
тұ ты лу ын ба қы лай ала ды. Жар ты лай кө лең ке де
қал ған адам дар шала Күн тұ ты луын кө ре ді.
Ай дың көлеңкесі Жер бе тін де 1 км/с жыл дам
дық пен та ра ла ды, сол се беп ті Күн нің тұ ты лу ын
әр ай мақ тың тұр ғын да ры әр уа қыт та ба қы лай ды.
То лық тұ ты лу уа қы ты 8
ми нут тан ас пай ды, ол
Ай дың дис кі сі Күн нің дис кі сін жа ба бас та ған
сәт тен
бас та лып, Ай дың дис кі сі Күн нің дис кі
сі нен то лық кет кен сәт те аяқ тала ды. То лық
тұ ты лу ке зін де жыл дам қа раң ғы ла нып, ас пан нан
177-сурет.
кө лең ке лер
теат рының қойылымынан көрініс.
Алматы қ.
A
2
1
В
176-сурет.
Дис кі ге екі нүк те лік
жа рық кө зі нен жа рық түс кен
кез де кө лең ке мен жар ты лай
кө лең ке нің пай да бо луы
Тапсырма
Жарықтыңт усы ықты
таралуынаекімысал
келтірің ір
елтіріленмысал ар а
с улелер олынкескін-
ең ер к леңкелермен
артыла к леңкелер ің
аумағынк рсетің ер
Күн
Жер
Ай
Достарыңызбен бөлісу: