245
а)
ә)
б)
в)
205-сурет.
риз ма лар ды қол да на оты рып сәу ле лер дің та ра лу ба ғы тын
өз гер ту
Приз ма ның бір бүйі рі не тү се тін сәу ле екі рет сы нып, приз ма ның табанына
қа рай ау ыт қи ды (205,
ә
) су рет). Табандары жал ғас қан екі үш қыр лы приз ма
жа рық тың па рал лель сәу ле ле рін бір нүк те ге жи най ды (205,
б
) су рет). Төбе
лері жал ғас қан осы приз ма лар па рал лель сәу ле лер ді та ра та ды (205,
в
) су рет).
риз ма лар ды қол да на оты рып сәу ле лер дің та ра лу ба ғы тын өз гер ту ге
олар ды жинақтау ға не ме се та ра ту ға бо ла ды.
III Жа рық тың то лық ша ғы луы
Ты ғыз ды ғы көп оп ти ка лық ор та дан ты ғыз ды ғы аз ор та ға ба ғыт тал ған
жа рық сәу ле сін қарастырып кө рейік. Жа рық сәу ле сін сол плас ти на ға, бі рақ
те ріс жа ғы нан ба ғыт тап, тә жі ри бе жүр гі зейік (206,
а
) су рет). Сәу ле шыны
шең бер дің ра диусы мен екі ор та ның (шыны – ауа) ше ка ра сы на дей ін өте ді.
Сәу ле шыны –ауа ше ка ра сы нан өт кен кез де, сы ну бұ ры шы ұл ғаяды. Тү су
бұ ры шы ның ұл ғаюы ке зін де сын ған сәу ле екі ор та ның ше ка ра сын да сыр
ға найт ын кез бо ла ды (206,
ә
) су рет). Тү су бұ ры шы ның одан ары ұл ғаюы
сын ған сәу ле нің жо ға лып, тек ша ғыл ған сәуле нің ға на қа лу ына әке ліп
со ға ды.
)
ә)
0
206-сурет.
Ша ғы лудың шектік бұрышы
Сы ну бұ ры шы 90
о
-қа тең бол ған кез де гі тү су бұ ры шын толық ша-
ғы лудың шектік бұ ры шы деп атай ды
a
0
.
Жа рық тың ты ғыз ды ғы көп
ор та дан ты ғыз ды ғы аз ор та ға өт кен кез
де гі сын ған сәу ле нің жо ға лу құ бы лы сын жа рық тың то лық ша ғы луы деп
атай ды.
А
Жа
Жа
де
де
гі
гі
сын
сын
атай
атай
ды.
ды.
Р
Р
ғылудың шектік бұ
Жа
Жа
рық
рық
Жа
Жа
Жа
тың
тың
сын
сын
ған
ған
М
М
Сыну бұры
лудың шектік бұ
А
А
)
)
Н
ННННННННННН
-
-
П
ка ра сы нан
ка ра сы нан
өт
өт
е зін де
е зін де
сын
сын
ған
ған
сәу
сәу
(206,
(206,
ә
ә
)
)
с
с
у рет).
у рет).
Тү
Тү
тек
тек
ша
ша
ғыл ған
ғыл ған
В
рейік.
рейік.
Ж
Ж
а рық
а рық
жі ри бе
жі ри бе
жүр
жүр
гі зейік
гі зейік
та ның
та ның
(шыны
(шыны
–
–
кен
кен
к
к
ез де,
ез де,
сәу
сәу
ле
ле
сәу
сәу
сәу
б
ды.
ды.
ғыз ды ғы
ғыз ды ғы
сәу
сәу
ле сін
ле сін
сәу
сәу
сәу
а
ле лер ді
ле лер ді
т
т
а ра та ды
а ра та ды
та
та
ра
ра
та
та
та
л
л
ра
ра
ра
у ба
у ба
л
лл
с
приз
приз
екі
екі
үш
үш
най ды
най ды
(205,
(205,
б
б
)
)
а ра та ды
а ра та ды
у ба
у ба
ғы
ғы
п
приз
приз
ма ның
ма ның
үш
үш
қыр лы
қыр лы
аа
аа
тын
тын
өз
өз
гер
гер
т
т
у
у
т
т
т
сс
сс
ы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
246
Атал ған құ бы лыс тал шық ты оп ти ка да жа
рықжолмен жа рық энер гия сын бе ру, бұрқақтарды
жарықтандыру үшін және оптоталшықтан жасалған
шамдарда қол да ны ла ды (208су рет).
Та би ғат та то лық іш кі ша ғы лу құ бы лы сы
ат мос фе ра да ғы ауа қа бат та рын да жы лу та ра лу
бір кел кі бол ма ған дық тан, су бе тін де, шөл да ла да
са ғым ның пай да бо лу ына әке ле ді (209су рет).
208-сурет.
Оп то тал шық тан жа сал ған үс тел ша мы
а) Шынайы көрініс
ә) Елес қаланың көрінуі
209-сурет.
Те ңіз жа ға сын да ғы елес қа ла Қы тай 2011ж.
Жауабықандай
л т ыс тық
д р д ас ал т т с л
лдарда
ал ық тар ды
ру б ла ды
су р т
207-сурет.
Тасжол да ғы са ғым
Өзтәжірибең
пт ка ерт аналықке еніненпі іні артыла
л н рліболыпкелетінпласт наныпа аланып екі
ортаның екарасынан ткен е арықс улесі інің
бағытынқала ертетінін сынғанс улеқан а
арттар а оғалатынынанықтаң ар
А
246
246
Р
Р
М
М
А
А
Н
Н
208-сурет.
208-сурет.
Оп
Оп
Н
-
-
б
б
ба
а
ас
с
сс
207-сурет.
ссс
п
п
Тасжол
с
ал ық тар ды
су р т
с
ыы
т с л
ал ық тар ды
су р т
ыы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
247
ЕСЕП ШЫ ҒА РУ ҮЛ ГІ СІ
Сын ған сәу ле мен ша ғыл ған сәуле арасындағы бұ рыш 90°қа тең. Сы ну
көр сет кі ші n = 1,6 бол са, сәу ле нің шыны бе ті не тү су бұ ры шы не ге тең?
Берілгені:
n
n
1
2
1
1 6
90
=
=
=
°
,
ешуі:
Сәу ле нің жолын бей не лейік:
Сы ну за ңы не гі зін де:
sin
sin
α
γ
=
n
n
2
1
(1).
β α
,
жә не
g
бұ рыш та
ры ның жи ын ты ғы 180°қа
тең, де мек:
γ
β
=
° −
° +
180
90
(
)
(2).
Тү су бұ ры шы ша ғы лу бұ ры шы на тең:
α
β
=
.
(2) тең деу де гі бұ ры шын ал мас ты рай ық:
γ
α
=
° −
90
(3).
Алын ған қа ты нас ты (1) фор му ла ға ен гі зейік:
sin
sin(
)
a
a
90
2
1
° −
=
n
n
(4).
Қо сым ша бұ рыш тың си ну сы бұ ры штың ко си нус ына тең:
sin(
)
cos
90
° −
=
a
a
(5).
(5) қа ты нас ты (4) фор му ла ға ен гі зейік:
sin
cos
,
a
a
=
n
2
есеп тің
шар тын
n
1
1
=
ес ке ре оты рып,
α =
2
екенін табамыз.
Есеп тей міз:
tg
a
a
=
=
°
1 6
58
, ;
.
Достарыңызбен бөлісу: