Оқулық. Алматы: жшс рпбк
жүктеу/скачать 5 Mb. Pdf көрінісі
|
| 112-сурет. Этуотер-Бенедикт
калориметрінің сызбасы: 1,2 - термометр лер; 3 - суды жи нап
өлшеуге арналған бак; 4 - азық беріп, мал бөлген зат тар ды шы- ға ратын терезе; 5-мал ды ба қы- лайтын терезе; 6 - жел дет кіш;
7,9 - суды сіңіру үшін кү кірт
қыш қылы құйылған бак тар; 8 - кө мір қышқыл газын сіңі ре- тін қон дырғы; 10 - ка ме ра дағы қы сымды тұрақты дең гей де ұс- тауға арналған құрал; 11 - газ са
ғаты; 12 - оттегімен тол
ты- рылған баллон турасын анықтап, оның сыртқы бетінің жылуын сол деңгейде ұстайды. Калориферлік түтікшелерден өткен судың массасын, бастапқы жəне соңғы температурасын, камера ішіндегі ортаның бастапқы жəне тəжірибе соңындағы температурасын білу арқылы организмнен бөлінген жылу мөлшерін есептеп табуға болады. Аппаратта камерадағы ауаны сорып алып, көмір қышқыл газы мен ылғалдықтардан тазартып, оттегін өлшеп, қажетті мөлшерде камераға айдап отыратын қондырғы болады. Мұндай аппаратты алғаш рет 1890-1893 жылдары Ресейде В. В. Пашутин мен А. Ли- хачев жасады, ал осыдан алты жыл өткен соң 1899 жылы АҚШ-та У. Этуотер мен Ф. Бенедикт қолданды. Тікелей калориметриялық жолмен энергия алмасуын зерт- теу мақсатында теңгергіш (компенсациялық) камералар да қол- данылады. Бұл аппарат құрылысы мен мөлшері жағынан бірдей екі камерадан тұрады. Бір камераға зерттелетін жануарды ор- наластырып, екіншісіне жылытқыш аспап қойылады. Арнаулы
309 термоэлектрлік құрылымның көмегімен екінші камера автоматты түрде бірінші (мал орналасқан) камерадағы жылу деңгейіне дейін қыздырылып отырады. Екінші камераны жылытуға жұмсалған энергия мөлшеріне қарап мал организмінен бөлінген жылуды анықтауға болады. Соңғы жылдары бұл мақсатта градиентті калориметрлер қолданылып жүр. Бұл жүйедегі калориметриялық камераның ішкі беті арнаулы жылу өткізбейтін материалдармен (жұқа мыс қаңылтырмен, целлофанмен, шыны матамен) қапталады. Мыс - константан термоэлементтерінің жəрдемімен жылу өткізбейтін материалдың ішкі жəне сыртқы беткейіндегі температура ай- ырмасы өлшенеді. Бұл аппарат мал бөлген жылудың аз ғана ауытқуларының өзін тіркеп отыруға мүмкіндік береді. Аталған калориметриялық камералардың көптеген кемшілік - тері бар жəне бұл əдіс өте күрделі. Сол себепті практика жағ- дайында көбінесе, басқа - жанама калориметрия əдісі қол да-
нылады. Жанама калориметрия əдісі бойынша организмнің энергия шығыны ол қабылдаған оттегі мен бөлген көмір қышқылы газы мөлшеріне қарай анықталады. Оның себебі организмдегі энер- гия көзі - онда жүретін тотығу процестері. Тотығу кезінде ор- ганикалық заттардың құрамындағы оттегі пайдаланылып, кө мір қышқыл газы босап шығады. Демек, газ алмасуды зерттеу ар қы- лы организмнің энергия шығынын табуға болады. Ол үшін белгілі бір уақыт ішінде организм сіңірген оттегі мен бөліп шығарған көмір қышқыл газдың мөлшерін білу керек. Организм 1 л оттегі қабылдағанда немесе 1 л көмір қышқыл газын бөлгенде белгілі мөлшерде жылу түзіледі, оны оттегінің немесе көмір қышқыл
жүктеу/скачать 5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|