Оқулық. Алматы: жшс рпбк
Сүт түзу процесінің реттелуі
жүктеу/скачать 5 Mb. Pdf көрінісі
|
| 13.6. Сүт түзу процесінің реттелуі
Буаздықтың соңында мал желіндеп, сүт түзуге дайын жағдайға келеді. Бірақ бұл кезде сүт бездерінде секрециялық процесс əлі қалыптаса қоймайды. Ол тек мал төлдегеннен соң басталып, бүкіл сүттену кезеңінде сақталады. Сүттену кезеңінде екі процесті ажырату керек. Олар - уызда- ну (лактогенез) жəне сүттену (лактопоэз). Уыздану деп буаз- дықтың соңы мен мал төлдегеннен кейін алғашқы күндерде сүт бездерінде секрециялық процестің басталуын айтады. Осы процестің бүкіл сүттену кезеңінде өршіп, жалғасуын сүттену дейді. Аталған күрделі физиологиялық құбылыстар желінде жүретін морфо-функционалдық, биохимиялық процестердің ней- ро-гуморальдық тетіктер ықпалымен үйлесе дамуының нəти- жесінде атқарылады. Сүттену процесін қамтамасыз ететін жүйені іске қосатын афференттік (орталыққа тепкіш) буынды ем мен желіннің жа- насуды, қысымды, температураны қабылдайтын рецепторлары, ем қуысы, сүт жолдары мен өзектерінің, альвеолалардың баро- рецепторлары, есту, көру, иіс жəне дəм анализаторлары құрайды (150-сурет). Сүттену орталығы ми қыртысында, лимбикалық жүйеде, гипоталамусте, таламусте, торлы құрылымда, сопақша ми мен жұлында орналасқан жекеленген құрылымдардың біртұтас мор- фо-функционалдық бірлестігі болып табылады. Бұл орталық ас 449 қорыту, тыныс алу, тамыр қозғағыш, жыныстық, т.б. орталықтармен тығыз байланысты. Сүттену орталығының құрамына енетін əр құрылым өзіне тəн қызмет атқарады. Жұлынның қатысуымен желіннен сүт бөлуді қамтамасыз ететін кұрылымдардың əрекеті реттелсе, сопақша ми олардың қанмен жабдықталуын үйлестіреді. Аралық ми құрылымдары (гипоталамустың супраоптикалық жəне паравентрикулярлық ядролары) желіндегі күрделі процестерді нейрогуморальдық реттеуде маңызды рөл атқарады. Аталған физиологиялық процестерді сыртқы ұрықтық, мы- қын-құрсақтық, мықын-шаптық, жыныстық жəне аралықтық жүй ке құрамындағы орталықтан тепкіш жүйке талшықтарынан құ рал ған эфференттік буын қамтамасыз етеді. Желінді жүйкелейтін жүйке талшықтары желінде дəнекер ұлпалар қабатында орналасқан беткей жəне желін бөлімдері ара- сында орналасқан ішкі торламалар құрады. Соңғы құрылымнан жүйке талшықтары қан тамырларына, сүт өзектеріне, без парен- химасына, желін бөлімшелері арасындағы дəнекер ұлпаларға тарамдалады. Жүйке торламалары альвеолалардың негіздік мем- браналары арқылы без торшаларына өтеді де, олардың беткейінде түймеше немесе тармақты рецепторлар құра аяқталады. Тор- ламалар сүт өзектері сыртында, желін қуысының кілегейлі қабығында да рецепторлар түзеді. Ем мен оның кілегейлі қа- бығында, ем терісінде де рецепторлар көп болады. Уыздану жəне сүттену процестерін реттеуде пролактин, со- матотроптық, тиреотроптық, адренокортикотроптық гормондар, окситоцин, тироксин, үшйодты тиронин, тиреокальцитонин, глю- кокортикоидтар, минералокортикоидтар, адреналин, норадрена- лин, паратгормон, инсулин, глюкагон, эстрогендер, прогестерон
жүктеу/скачать 5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|