Оқулық. Алматы: жшс рпбк
жүктеу/скачать 5 Mb. Pdf көрінісі
|
[Nes pbaev T.] ZHanuarlar fiziologiyasue(z-lib.org)
| 155
67-сурет. Құстар ауа қапшықтарының орнасу сызбасы ай налым шеңберінің капил- лярларымен қорша лады да, газ алмасу проце сін қамтамасыз етеді.
Ауа қапшықтар эктро- брон хылардың кілегей қа бы- ғының өсін ділері. Құс тарда 9 қапшық болады, оның төртеуі жұп, біреуі тақ (67-сурет). Кей бір қапшықтардан түтікті сүйектерге өсінділер кетеді. Құстардың өкпесі онша үлкен болмайды жəне оның ке ріл гіштік қасиеті нашар. Олар көкірек қуысында омырт қаның екі жағын ала бі рінші қабырға мен бүйрек ара лығында орналаса- ды. Өкпе нің дорсальды бет кейі қа быр ғаларға жабысып жатады. Құстарда көк ет болмайды. Құстар дем алғанда ауа өк пе арқылы артқы қапшықтарға өтеді. Алдыңғы қапшықтарға тыныстық ауа бармайды, оларға тек өкпеден шықан ауа ғана келеді. Дем шығарылған кезде артқы қапшықтардағы ауа бас бронхыға түспей, өкпеге ығысады. Келесі дем алу кезінде өкпедегі ауа алдыңғы қапшықтарға өтіп, одан кейінгі дем шығару кезеңінде алдыңғы қапшықтардан сыртқа шығады. Демек, ауаның белгілі бір мөлшері бүкіл тыныс жүйесінен өтіп шығу үшін екі тыныс айналымы қажет (68-сурет). Мұндай тыныс жүйесі, біріншіден, ауаның өкпе арқылы дем алу сатысында да, дем шығару сатысын- 68-сурет. Құстардың тыныс жүйесімен ауаның жылжуын бейнелейтін сызба да да өтуіне мүмкіндік береді; екіншіден, өкпе арқылы ауаны тек бір бағытта – артқы қапшықтардан алдыңғы қапшықтарға ғана өткізеді. 156 Құстардың өкпесінде газ алмасу процесі сүт қоректі- лермен салыстырғанда қар- қын дырақ жүреді. Оған қан мен ауаның бір-біріне қарама- қарсы жылжуы мүмкіндік ту- ғызады (69-сурет). Осының ар қасында өкпеде газ алмасу процесі үздіксіз жүреді, себебі құс тардың артерия қанында отте гінің үлес қысымы қарсы ба ғытта жылжитын ауадағы қысы- мнан əр кез төмен болады. Ауа қапшықтары газ алмасу процесіне қатыспайды, олар дене салмағын жеңілдетіп, құс ұшқан кезде ішкі ағзалардың қалыпты орнын сақтауға, дефекация процесін атқаруға жағдай туғызады. Қапшықтар ауа қорын жинап, дене жылуын реттеуде маңызды рөл атқарады. Қапшықтардағы ауа ағыны күшейгенде су була- нып, оның алмасу процесі реттеледі. Тыныс алу процесі көкірек-құрсақ қуысы көлемінің өзгеруі нəтижесінде атқарылады. Дем алынғанда қабырғалар артқа қарай төмен тарта ығысады да, көкірек-құрсақ қуысының алдыңғы бөлігі кеңиді. Осының салдарынан ауа өкпе арқылы ауа қапшықтарына сорылады. Дем шығарылғанда көкірек қуысы кішірейіп, ауа қапшықтары мен өкпе сығылады да, ауа кері бағытта жылжи- ды. Құстар оттегі тапшылығына өте сезімтал. Ауадағы оттегінің мөлшері 1-2 пайызға төмендегеннің өзінде үйректерде ентігу ба- сталады.
Құстарда тыныс жиілігі сүт қоректілермен салыстырғанда ар- тығырақ. Оптималды температурада кептерлер - 25-46, тауық - 18-34, үйрек - 15-30, қаз-15-25, күркетауық - 13-20 рет дем алады. Құстар тынысының реттелуі сүт қоректілер тынысының рет- телу принципімен жүреді, бірақ оның құпиялары толық зерттел- меген. Тауықтың кезеген жүйкесін қиып тастаса тыныс сирейді, ал оның орталық ұшын тітіркендірсе тоқтап қалуы мүмкін.
жүктеу/скачать 5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|