Оқулық физика 9 проект башарұлы Р. т б
жүктеу/скачать 5,74 Mb. Pdf көрінісі
|
| сәулелену дозасы
деп аталады. «Күн өтіпті» деген халық диагностикасы мен «сәулелік ауру» деген қазіргі медицина диагностикасы арасында тура байланыс бар. Жаздың ыстық күндерінде білмеген адамға ерсі көрінгенімен, өзбек пен тәжіктің ала шапан киюінде, қырғыз бен түрікменнің ақ киіз қал- пағы мен елтірі бөрігін, дала қазағының түйежүн шекпенін тастамауын- да халықтың радиациядан қорғануының ғасыр-лық тәжірибесі жатыр. Шынында да, Күн бетінен келетін радиация біркелкі емес. Алапат қысым, ғаламат температура жағдайында Күн төсінен ыстық плазма оқтын-оқтын буырқана атқылап, жүздеген мың километрге шапшып, төңірегіне тарайды. Осындайда өте өтімді күн радиациясынан денені қор- ғамау денсаулыққа зиян келтіреді. Дененің бір килограмында жұтылған радиация энергиясының мөлшері жұтылған доза деп аталады: D E m = , мұндағы Е – (организмде) денеде жұтылған радиация энергиясы, яғни сәулелену дозасы, m – дененің массасы. Жұтылған дозаның бірлігіне грей ( Гр ) алынады: 1 Гр = 1 Äæ êã . Бұрын жұтылған доза рад бірлігімен өлшенген: 1 рад = 10 –2 Гр. Қоршаған ортада табиғи радиация (ғарыш сәулесі, радиоактивті элементтердің шығаратын сәулелері) әрқашан болған, бар және бола да бермек. Оны радиацияның табиғи фоны дейді. Ондай фон қоршаған 281 ПРОЕКТ ортадағы барлық денелерде, соның ішінде адамда да бар. Табиғи фонның есебінен бір адам жылына 2 · 10 –3 Гр радиация алады. Радиоизотоптармен жұмыс жасайтын адамдар үшін бір жылдық шек- ті босатылған доза (ШБД) 5 · 10 –2 Гр = 50 мГр, ал тұрғындар үшін 5 · 10 –3 Гр = 5 мГр. Қысқа уақытта алынған 3–10 Гр адам өміріне аса қауіпті. Практикада сәулелену дозасының бірлігіне рентген (Р) қолданыла- ды. 1 Р = 8,4 · 10 –3 Гр = 8,4 мГр. Тұрғындар үшін ШБД 0,6 Р, ал изотоп- тармен жұмыс істейтін адамдарға ШБД 6 Р шамасында болады. Радиация деңгейін өлшейтін арнайы құралдарды дозиметр деп атай- ды. Олардың жан қалтаға салып жүретін түрлері де бар. Өкінішке қарай, ондай дозиметрлер радиациялық қоқыстардың көптігіне қарамастан, біздің елімізде кең қолданылмай келеді. Cурет 7.12 6. Айналадағы ортаны радиация қалдықтарымен ластау адамға да, табиғатқа да жасалған зиянкестік. Сондықтан атомдық реакторлар мен атом электрстансыларын салуда, уран өндіруде жеті рет өлшеп, бір рет кескен жөн. Атом энергиясын қауіпсіз өндіру адамзатқа қойылып отырған үлкен сын, онсыз өркениеттің өрге басуы мүмкін емес. Алайда радио-активті қалдықтарды залалсыздандыру немесе қауіп келтірместей етіп сақтау адамзат алдындағы ең күрделі мәселелердің біріне айналып отыр. Бұл мәселелерді оңтайлы шешу үшін ұлттық деңгейде арнайы радиациялық қауіпсіздік шараларды қабылдап, іске асырылуы керек. Кері жағдайда табиғатта үздіксіз жүріп жататын зат алмасулары (сурет 7.11; 7.12) салдарынан, радиоактивті бөлшектер жер беті мен су көздерін ластап, тіршілікті бірте-бірте жоятын болады. Міне, сондықтан қорша- ған табиғи ортаның тазалығын сақтауда әр адамға зор жауапкершілік жүктеледі. |