мэдениет және өркениет теориялары. Орыс философы Н.Данилевский (1822-1885) өзінің “Ресей жэне Европа” деген еңбегінде тарихтың ерте, ортағасырлык жэне жаңа деп бөлінуін, сондай-ак европалык өркениетті жалпыэлемдік өркениетпен біріктіруді қате деп есептеді. Ежелгі дүниенің акыры мен ортағасырлардың басталуын байланыстырып тұрған Рим империясының күлауының Европа үшін ғана маңызы болды, ал өзге мәдениеттер үшін, мысалы Қытай немесе Үндістан үшін оның ешкандай маңызы болтан жоқ. Өйткені мэдени-тарихи типтер ерекшеленген жэне бір-бірмен оқшау, тұйык; олар пайда болып, өздерінің ғана формалары мен құндьшыктарын дамытады. Ол адамзатты үш топка бөледі: а) үлы өркениеттерді немесе мэдени-тарихи типтерді қалыптастырған жаратупш халыктар; э) ұлы өркениеттерді кұрмаған, бірак күйзелістегі өркениеттің жойылуына жағдай жасаған (мысалы, ғүндар) жағымсыз 283
жаратушылар; б) шығармашылык рухы ерте (этнографиялык) кезден дамымай калған халыктар. Тек аз ғана халықтар “мәдени-тарихи тип” бола алады. Мәдениет пен органикалык өмір формалары арасын салыстыра отырып ол осы окшау мәдени-тарихи типтер туылғаннан өлгенге дейінгі барлык кезендерден өтеді деген корытындыға келді. Мәдени-тарихи типтер этнографиялык жағдайдан мемлекеттік, ал одан кейін өркениетке дейін ұзак эволюциядан өтеді. Н.Данилевский олардың дамуының кейбір заңдылыктарын атап өтеді: 1. Бір тілдік топка жататын халык мэдени-тарихи типті білдіреді,
