Оқулық құрал Р,К. Пшембаева Бірінші тарау Ортопедиялық стоматологияда қолданылатын материалдар
жүктеу/скачать 257,22 Kb.
|
| 3.1 Металдар жэне металл құймалары
Ортопедиялық стоматологияда протездерді дайындау үшін әр түрлі металл кұймалары қолданылады. Металдар таза күйінде қолданылмайды, ейткені олардың касиеттері негізгі (конструкциялық) материалдарға қойылатын талаптарға сай емес. Металдардың өзара әрекетке түсіп, металл құймаларын түзу қабілеттілігі өндірістерде кеңінен қолданылып жүр.Ортопедиялық стоматологияда қолданылатын барлық металдар көп компонентті құймалар болып табылады. Металдардың химиялық касиеттері құрамындағы атоммен әлсіз байланысқан қозғалғыш электрондардың санына байланысты. Табиғатта металдар химиялық қосылыстар түрінде (рудалар)дл қайсібірі коррозияга төзімді металл топтары сап түрінде кездэседі. Металдардық қүрылысы. Металдар қатты күйінде анық байқалатын кристалдық құрылыста болады. Металдын бет қабатын мұқият жалтыратып содан соң активті химиялық заттармен улай отырып микроскоппен қарағаңда оның қүрылысынын, кристаллы екенін көруге болады. Металл түйіршіктерінің сыртқы түрі ірі болып, бірінші қарағанда кристалға үқсамайдыда бірақ олардын, нсгізгі белгісі ішкі қүрылысы болып табылады. Кристаллы дененін, негізгі ерекшеліктері атомдардық, молекулалардық немесе иондардың кеңістікте белгілі бір орында орналасуы болып табылады. Металдардын, көпшілігіне тән кристалдық тордық үш түрі бар: 1) кубтық қабырғаларымен орталықтандырылған (сурет 1), бүндай кристалдык, тор темірде 910-1390° температура аралығында, алюминийде, алтында, мыста, қорғасында болады; кубтық көлемді - орталықтандырылған (сурет 2), бүндай кристалдық тор темірде 910° темен болғанда және 1390° жоғары болғанда хромда, ванадийда болады; гексагональды (сурет 3), бүндай кристалдық тор мырышта, магнийде, кадмийде болады. Кристалдык, тордын, байламдарында оң зарядталған иондар орналасады. Атомдардын, валенттілігін анықтайтын электрондар кристалдық торда бос қозғалыста болып, электрондык. газдар түзеді. Олардын, активтілігінен металдын, электр жоне жылу өткізгіштік қасиеті өзгеріп отырады. Металл кристалдарынын, қасиеттері олардын, бағыттарына да байланысты. Кейбір металдарда тетрагональды тор болады. Бұл жағдайда әрбір металдын, өзіне тән кристалдык, торы болады да, кейбір сыртқы әрекеттердін, әсерінен (термиялық өңдеу,қүю жоне т.б.) өзгеруі мүмкін. Бүл қүбылысты полиморфизм деп атайды. Кристалдық қүрылыстық кемшіліктерінің бірі - атомдар арасындағы қуыстардың болуы, басқаша - "вакансия". Торлардың бүл кемістіктері қүймалардың балқу кезінде бір-біріне енуі үшін өте маңызды және термиялық өңдеуге байланысты. Кристалдық қүрылыстың екінші бір кемшілігі дислокация деп аталады. Бүл жағдайда кристалдардын, шоғырлануына байланысты жартылай жазықтық түзіп, бір сызықтың бойына орналасқан кемістікке әкеліп соғады,басқаша айтқанда жиектік дислокация. Бүл дислокация түзу болуы, болмаса бүралып спираль тәрізді болуы да мүмкін. Соқғысы "бурандалы дислокация' деп аталады. Қорыта айтқанда, дүрыс орналасқан кристалдык, тор екі жағдайда бүзылуы мүмкін - нуктелі (вакансия) және тізу сызықты (дислокация). Сынақтын, бағытына байланысты қасиеттерінің өзгеруі анизотропия деп аталады. Барлық кристалдар анизотропты. Кристалдар металл сүйық күйден қатты күйге кешкен кезде түзеді. Атомдар хаостық түрден,кристалдық тордың белгілі бір орнына орналасады. К^пмалардын, кристалдык, қүрылысы. Күймалар сүйық күйден қатты күйге кешкен кезде кристалдык, тор түзеді. Осы қату кезінде қүйма қүрамындағы компоненттерінін, бір-бірімен әрекеттесуін негізгі үш түрге бөледі механикалық қосылыс, қатты ерітінді жоне химиялык, қосылыс. Компонентердіқ әрекеттерінің осы түрлерін қарастырайык,. Механикалык, крсылыс. Қүйманық бүл түріне бір-біріндс ерімейтін металл қосылыстарын жатқызады. Бұндай қосылыс ретінде, мысалы, қорғасын, висмут және кадмий қосылыстарын жатқызуға болады. К,үйманын, әрбір компоненті өзіне тән кристалдық торын сақтайды және қасиеттері негізінен құрамдык, бөліктерінің қатынастарына байланысты. Компонентерінің өзара әлсіз байланысы бүл құймаларды тез балқығыш жасағанымен қолдану үшін олардын, қаттылығы жеткілікті. Қатты ерітінді. Бұл топқа жататын қүймалардың элементтері өзара, сүйық күйде де, қатты күйде де бір-бірінде ерігіштік көрсетеді.Қатты ерітінді- деп негізгі еріткіштін, металл торларына еріген заттын, атомдары кірген біркелкі кристалдардан түрагын денені айтамыз. Рентгенологиялык, тексерулердің нәтижесі қатты ерітіндінін, бір ғана торы болатындығын анықтап отыр. Катты ерітіндіде бір заттын, атомы екінші бір заттық кристалдык, торындағы атомдардын, орнын басуы мүмкін, ал атом аралык, кеңістіктерде металл емес заттар орналасады (көміртегі жэне т.б.). Осы қосылыстарға мысал ретінде ортопедиялық стоматологияда кеңінен қолданылып жүрген хром-никель, хром-кобальт қүймаларын жатқызуға болады. Металдардын, коррозиясы. Коррозия (лат.соггосіеге- бүзу) -деп металдардын, сыртқы ортамен химиялык, және электрохимиялық орекеттесулерінің нотижесінде болатын бүзылуын айтамыз. Коррозияның әсерінен металда жасалған бүйымдар өздерінің кептеген технологиялық (иілімділік, қаттылық, сергіімділік) қасиеттерін жоғалтып, электрлік және оптикалық қасиеттерін нашарлатады. Металдарга әр түрлі химиялық заттар біркелкі жағдайда әр түрлі эсер етеді. Осы жағдайға байланысты стоматологиялық материалдарға ерекше талап қойылады, онын, негізгісі - тамақ шайнаған кездегі ауыз қуысындағы бөлініп шығатын сүйықтарға түрақтылығы. Коррозиялық бұзылулар біркелкі (түгел), жергілікті жоне интеркристалитті болып бөлінеді. Біркелкі коррозия басқа коррозияларға қарағанда қауіпсіздеу. Бұйымның қалындығы жеткілікті болғанда, оның механикалык, каттылығы шамалы ғана езгереді, ейткені коррозияға ұшырайтыны бүйымның беткі кана қабаты. Егер коррозияға үшыраған бөлігін тазартатын болса,онда үйымның беткі лс,абаты бүдырланып түрады. Ауыз қуысында мыстың қүймалары бұндай коррозияға бсйім (Рандольф). Жергілікті коррозия металдардын, кейбір боліктерін қамтиды жэне оларды дақ немесе нүкте сияқты әр түрлі тереңдіктегі бүліністер ретінде көруге болады. Бұл коррозия металдын, структурасы дөрскі болып, беткі қабаты біркелкі болмағанда, металдын, қүрамында бөгде заттар болғанда немесе ішкі ортада кернеу пайда болған жағдайда кездеседі.
жүктеу/скачать 257,22 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|