Оқулық құрал Р,К. Пшембаева Бірінші тарау Ортопедиялық стоматологияда қолданылатын материалдар
Материаловедение каз copy
- Бұл бет үшін навигация:
- Виптам 0,1 1,1
- 2 қүйма 0,2 од
- Узаруы, % 2035 20-25 2 - 11
| Виталлиум
|
0,4 |
03 |
0,5 |
303 |
624 |
5,1 |
0,7 |
- |
- | |
|
- | ||||||||||
|
Виптам |
0,1 |
1,1 |
0,7 |
28,5 |
454 |
- |
- |
24,6 |
1,2 |
- |
|
Визил ( |
,35 |
0,4 |
1,0 |
27,0 |
66,2 |
4-5 |
04 |
- |
- |
- |
|
1 қүйма |
0,2 |
0,4 |
0,2 |
14,9 |
0,9 |
18,5 |
5,0 |
55,6 |
- |
- |
|
2 қүйма |
0,2 |
од |
- |
28,8 |
64,2 |
- |
- |
43 |
- |
0,7 |
|
3 қүйма |
0,2 |
0,2 |
- |
27,4 |
28,7 |
4,6 |
- |
374 |
1,2 |
0,2 1,2 |
Төртінші таблицада алтын жэне хром-кобальт құймаларының физикалық жэне механикалық көрсеткіштері берілген. Хром-кобальт қүймалары алтын қүймаларына қарағанда екі есе жеқіл және қатты. Сондықтан хром-кобальт құймаларынан жасалған протездер жұқа және жеңіл болады.
3.4 Қымбат металдар және олардып. қүймалары
Табиғатта кездесетін алтын, күміс, платина, палладий, осмий, иридий, рутений жэне родий өздерінің химиялық тұрақтылығымен қиын балқығыштығымен және әдемі сыртқы түрімен қымбат металдар деген ат алған.
Алтын және онық қүймалары. Tic протездерін жасау үшін таза алтын қолданбайды, өйткені ол бұл күйінде өте жұмсак,. Tic протездеріне қойылатын талапқа байланысты алтынға күміс, мыс, платина, кадмий, палладий сияқты металдар қосып механикалық қасиеттерін жоғарылатады. Қаттылығы тарапынан алтын қүймаларын жүмсақ, орташа қатты, қатты және өте қатты деп беледі. Қатты және өте қатты қүймаларды 700°С қыздырып, он минуттын, ішінде, суытатын болса, олар жұмсарады. Алтын қүймаларынын. мықтылығын арттыру үшін қыздырып өңдеп,450°С ден 250°С аралығында отыз минут ішінде суыту керек. Алтын қүймаларын құйған кездегі көлемінің кішіреюі 1-1,2%. Төменде кейбір алтын құймаларынын, қаттылығына байланысты қүрамдары берілгсн (таблица 5).
Tic протездері үшін мына тақбалы алтын қүймалары қолданылады: 900, 750, 583.
916 таіфалы қүйманың түсі ақшыл-сары, өңдеуге жеқіл. Ол көпір тектсс протездер, қаптама, микропротез, жартылай қаптама
және әшекейге орындық жасау үшін қолданылады. Бұл қүйманың кемшілігі қаттылығынын, жеткіліксіздігінде.
Таблица 4
Алтын жэне хром-кобальт құймаларынық физикалық және механикалық көрсеткіштері
|
Физикалық жзне меха- |
Сары |
Ак, алтын |
Хром-кобальт |
|
никалық көрсеткіштері |
алтын |
|
қуймасы |
|
Ьалқу температурасы.С0 |
900 |
1 000 |
1 290 - 1 400 |
|
Ті.ігыздыгы,г/см |
15 |
11,5 |
8 - 9 |
|
Бриннел қаттылыгы |
|
|
|
|
бойынша, кгс/мм |
220 |
140 |
370 |
|
Мықтылык, шегІ,кгс/мм* |
35 |
22 |
35 |
|
Узаруы, % |
2035 |
20-25 |
2 - 11 |
900 тақбалы к,ұйма ауыз қуысында коррозияға тұрақты, 916 к,ұймаға қарағанда қатты, түсі қызғылт. Илснгіштігіне байланысты қалыптағанға да ыңғайлы. Бүл құйманың қалыптағандағы және аппаратқа салып жұқартқандағы қатаюын қып-қызыл етіп кьіздырып өңдеп жұмсартады.
Алтынды к.алыпқа салып қалыптаганда қорғасын жастықтарынан жэне тез балқығыш қүймадан: оргасыниың, висмуттын,, қалайының және де т.б. мсталдардың жаңқалары (бөліктсрі)қалып қояды. Олар алтынды қыздырған кезде балқып онымен қосылысқа түседі. Сондықтан алтынды қыздырар алдында тұз қышқылына нсмесе азот қышқылына салып тазартып алады. Г.,ыздырған кезде алтыннын сыртқы қабаты тотығады.
Бұл тотықты тазалау үшін де түз қышқылын қолданады. 750 таңбалы құйманың құрамына кадмий мен платина кіреді. Кадмийді 5-10% етіп к,осатын болса қүйманың балқу температурасы төмендсйді. Соидык,тан бүндай құйманы донекер рстінде қолдануға болады.
Күміс - палладий қүймалары. 70-ші жылдардан бастап күміс-палладий құймалары қолданыла басталды. В.Н.Копейкиннің дсрегі бойынша бұл қүймалар қасиеті жағынан алтынның құймаларына жақын.
М.С.Липецтің үсынған қүймасынық қүрамы (г):
|
|
куйма Л |
к,үйма Б |
|
куміс |
59,0 |
50,0 |
|
палладий |
30,0 |
35,5 |
|
алтын |
44 |
3,0 |
|
мырыш |
0,5 |
0,7 |
|
мыс |
3,0 |
5,4 | |
|
кадмий |
7,0 |
8,0 |
|
элсктролнттік никель |
- |
5,4 |
Қүймалардың түсі ақ. А қүймасы Б құймасына қарағанда жұмсақтау. Б қүймасының серпімділігі жоғары. Балқу температу-расы 1100-1200°С. Д.Н.Цитриннің үсынған қүймасының қүрамында күміс -75%, палладий-10%, алтын- 15%. Құйманын, түсі сарғыш -алтындай, балқу температурасы -1105°С, Бриннельдің көрсеткіші бойынша қаттылығы 30.
Таблица 5
Алтын құймаларынық қаттылығына байланысты құрамы
|
құйма түрі |
% саны | |||||
|
Аи |
Ag |
Си |
Pd |
Pt |
Zn | |
|
жұмсақ орташа қатть қатты өте қатты |
79-92,5 75-78 62-781 60-71,5 |
3-12 12-14,5 8-26 4,5-20 |
2-44 7-10 8-11 11-16 |
0-0,5 1-4 2-4 0-5 |
0-0,5 0-1 0-3 0-3 |
0,05 0,5 1,0 1-2 |
Таблица 6 Әр түрлі тақбалы алтын құймаларынық құрамы
|
қүйма |
% саны | |||||
|
Аи |
Ag |
Си |
Pd |
Pt |
Zn | |
|
916 900 750 750 583 583 |
91,6 90,0 75,0 75,0 58,3 58,3 |
4,2 4,0 5,0 8,0 19,0 13,7 |
4,2 6,0 14,2 9,0 18,5 28,0 |
8,0 |
5,0 2,5. |
0,8 1,7 |
Қүйманын, қүрамында палладийдің мөлшері жоғарылатылса онда балқу температурасы да көтеріліп, қатты жоне жыртылуға мықты болады. Күміс қүйманың негізі болып қаттылығын жоғарылатады, ал алтын болса қүйылу сапасын жақсартып, құймаға алтыннық түсін берсді. Бұндай құймаларды алтын дәнсксрлсрмсн донсксрлейді.
3.5. Титан никелиді негізіндегі қалыбын есте сақтайтын
құймалар.
Соңғы жылдары есте сақтау эффектсінің табиғатын, қалыпты есте сақтайтын қүймалардың алу технологияларын, конструкцнялар жасау және оларды медицина тожірибелерінде колдану жөніндегі ізденістер жетістіктерге жетуде. Бүндай жаңа
материалдар қаілрына 1963 жылы "нитинол" атымен алынған қалыпты есте сақтайтын қүймалар жатады. Казіргі кезде титан никелиді негізіндггі қүймалар стоматологияда қолданыла бастады.
Титан никелиді - бұл титан мен никельдін, (TiNi) металаралық қосылысы, гомогендік аймагы 2 ден 5% аралығында. Структурасы С СКВ) тәрізді болып реттелген, қатар дәрежесі 0,8-0,9. Құрамына және термиялық өңдеуге байланысты тор параметрлері 3,005 тен 3,040 А° аралығында өзгеріп тұрады. Балқу температурасы 1240°С. Титан никелидінің гомогендік қосылыстар аймағындағы ауытқулары оларды Тіг№ (Fdst) және TiNi3 (PC=mmc) сияқты фазаларға белуге әкеліп соғады. TiNi-нің гомогендік қосылыстар аймагындағы никель концентрациясының артуы,антиструктуралық кемістіктерді арттырады (никель атомдары В структурасындағы титан торының астын толтырады), ал титан концентрациясы артатын болса онда никель торларының астында бос орындар көбейеді.
TiNi қосылыстарында 200 ден 150° С аралығында қүрамына, өцдеуге және эксперимент шарттарына байланысты мартенситті өзгерістер болады. Вг структуралы жоғары температуралық фаза құйманың құрамына байланысты. В 19' және R ромбоэдрилык, структуралы түріне өтеді. Соңгы түр, суытқан кезде В 19' түріне өтеді. Бір түрден екінші бір түрге өту кезендерінің ерекшеліктері мартенситті өтпелдердегі температуралық аралык, физикалық және механикалық қасисттеріпін өзгеруін анықтайды. Құймалардың к,ұрамындағы никельдің концентрациясының жоне қоспалардың өзгеруі қалыптық есте сақтау эффектісінің параметрлёрін, өзгеруіне океліп соғады. Сондықтан титан никелиді негізіндегі құймаларды бір-бірінен физикалық жоне механикалық қасиеттері, гүрі, кезеңдері мен өту фазаларының санына байланысты жүйелі эр түрлі құймалар ретінде қараған жөн.
3,6, Пластмассалар.
Пластмасса дегеніміз табиғи заггардан химиялық жолдармен алынагын немесе төменгі ліолекулалық заттардан синтез арқылы
түзілетін күрделі органиқалық заттар. Табиғатта пластмассаның негізін құрайтын заттар: табиғи газ, тас көмір, мұнай, торф жэне басқа табиғи заттар.
Пластмассалар жеке (плексиплас, полистирол) және бірнеше полимерлердің (аминопластмассалар, фснопластар және сополимерлер) қосындысынан тұруы мүмкін. Жоғарғы температуранын, пластмассаның физикалық, мсханикалық және химиялық қасиеттеріне тигізетін әсеріне байланысты пластмассалар термопластикалық және термореактивтік болып екіге бөлінеді.
Термопластикальщ пластмассалар жоғарғы температурада жұмсарады. Ал температура төмендегенде өзінің құрамын өзгертпестен, қайтадан қатаяды.Термопластикалық полимерлерге мына матсриалдар жатады полиметилметакрилат, полистирол, капрон, поливинилхлорид, полиэтилен, полипропилен, фторопласт, поликарбонат. Полиэтилен мен полипропиленнің құрамы біртұтас. Жоғарғыда көрсетілген материалдар физикалық,механикалық қасиеттерінің акрилаттармен салыстырғанда артық болғандарына қарамастан, техникалық қиыншылықтарға байланысты стоматологияда қолданылмайды. Мысалы: В.Н.Копейкиннің басшылығымен поликарбонатты полимерден алмалы-салмалы жасанды тістердің негізінде колданылатын материал карбодент алынған болатын. Тістерді жасау технологиясының күрделігіне және онын, технологиялық құрал-жабдықтары өте қымбатқа түсуіне байланысты карбодент іс жүзінде кең қолдау таппады. Стоматологияда кен, колданылатын пластмассалар акрилаттар. Олар акрилді және метакрилді қышқылдардың полимерлері немесе сополимерлері. Термореактивті полимерлерге бакелит, аминопласт және фенопласт жатады. 1940 жылға дейін бакелиттен (иксолан, стомалит, эфнелит) негізгі (базисті) материалдар жасалынған. Кейін бүл заттар кейбір кемістіктеріне байланысты (өндірістік алу жолы қиын, түсінің тұрақсыздығы, технологиясының күрделігі,сынғыштығы) жаппай қолданылуыдан шығып қалған.
Пластмассаны қолдану үшін оған қойылатын негізгі талаптарды білу қажет. Пластмассалар организм үшін онын, зиянсыз болуы, ауыз қуысының шырышты қабықтарын тітіркендірмей және ауыз сілекейімен реакцияға түспеуі, ауыз қуысының кілегей қабығымен түстес болып және өзінің түсін ұзақ уақыт өзгертпеуі,технологиялық алу жолдарының оңай және құнының арзан болуы, кейбір физикалық және механикалық керсеткіштерінің талапқа сай болуы, басқа матсриалдармен оңай және берік байланысуы, металмен жэне басқа пластмассалармен химиялық байланысқа түспеуі,пластмассадан жасалған жасанды тістер сынған жағдайда оңай жөнделуі қажет.
Тәуелсіз мемлекеттер бірлестігінде шығатын жасанды тіс жасау үшін шығарылатын енімдердін, ішінде жоғарғы талаптарға сай материалдар акрилатты полимерлер болып отыр. Қазіргі уақытта
стоматологияда кен, қолданылатын материалдар: этакрил немесе АКР - 15, фторакс, акронил, бакрил.
Бұл материалдардың бір-бірінен айырмашылығы олардын, физикалық, механикалық және химиялық қасиеттерінде. Мысалы:фторакстың беріктігі мықтылығы, соққыға тұрақтылығы және басқа көрсеткіштері этакрилден 1,5-2 есе жоғары. Технологиялық алу жолдары бірдей болса да, температуралық ереже жоғарыда керсетілген заттардың физикалық жане механикалық көрсеткіштеріне әр түрлі эсер етеді. Мысалы: фтораксты, этакрилды толық полимеризациялау үшін 120-135° С температура керек болса, бакрил үшін 110° С температура керск. Температуралық дәреженің осындай эсер етуі көрсетілген негізгі матсриалдардың химиялық құрамдарына, қасиеттеріне байланысты.
Полимерлі материалдарды химиялык, байланыстарға байланысты үш түрге бөледі: жазық тізбекті полимерлер, "тігілген" полимерлер, "егілгсн" полимерлер.
Бірінші топтағы материалдардын, полимерлерінің немесе сополимсрлерінің молскулаларының структурасы үзын тізбектелген мономерлерден тұрады, мысалы метилметакрилат бөлшектері. Тізбектелгсн молекулалар иіліп оралып жатады. Материал өзіне тән еріткіштсрде еруге бейім. Бүл топтағы материалдарға "Этакрил" (АКР-15) жатады.
Екінші топтағы материалдардын, полимерлерінің
молекулаларынық стурктурасы ұзын тізбектеліп, бір бірімен кейбір жерлерде байламдар арқылы жалғасқан, мысалы глинольдің диметакрил эфирі. Тізбектер бір-бірімен жалғасқандықтан еркш орын алмастыра алмайды. Бұндай материалдар ешбір еріткіштерде ерімейді, бірақ қыздырғанда жүмсарып, кейбір еріткіштерде ісінеді. Бұл топтық өкілі ретінде "Акрелді" айтуға болады.
Үшінші топтағы материалдардын, полимерлерінің
молекулаларының ұзын тізбектері қүрамында фторы бар каучуктермен жалгастырылған. Егілген сополимерлердің өте ұсақ бөлшектері бұл топтың материалдарына соққыға төзімділік және эластикалық сияқты қасиеттер береді. Бүл топтың негізгі өкілдері ретінде "Фторакс", "Акронил" сияқты материалдарды келтіруге болады.
Стоматологияда қолданылатын акрилатты пластмассалар екі
заттын, қоспасынан түрады. Полимер - ұнтақ және мономер -
сұйық. Этакрилдің (АКР-15) ұнтағы үш эфирдін, сополимері: метил
және этил эфирлерініқ метакрилді қышқылдарымен, акрил
қышқылының метил эфирінің қосындылары. Катынастары 89:8:2.
Этакрилдің мономері (сұйығы) метилакрилат және
метилметакрилаттың қосындыларынан тұрады. Қатынастары 89:8:2. Мономердің қүрамында ингибитор гидрохинон (0,005%) және пластификатор дибутилфталат (1%) бар.
Фторакс - құрамында фтор бар акрилаттардын, сополимері. Фторакс пластмассасының физикалық және химиялық қасиеттері өте жақсы; химиялык, түрақтылығы және мықтылығы өте жоғары.
Ол жартылай мөлдір, түсі ауыз қуысының жұмсақ тканьдеріне мейлінше жақын.
Акронил - метилметакрилаттың сополимері, құрамында
поливинилэтилал бар. Мономерінің құрамында пластмассаның
молекулалық байланысын күшейтетін диметакрилат
триэтиленгликоль бар және ингибитор антиескірткіш қосылған. Акронил басқа материалдармен салыстырғанда технологиялық көрсеткіштері жоғары және суда ісіну көрсеткіші төмен.
Бакрил - басқа материалдармен салыстырғанда өте берік, мықты алмалы - салмалы тістерді жасауға қолданылатын негізгі (базисті) акрилатты пластмасса. Бакрил полимерінің құрамында эластомер бар. (бутилакрилат каучігінін. сополимері аллилметакрилат және метилметакрилат) мономердің (сүйық) құрамында дифенилпропанол қосылған метилметакрилат бар. Бакрилдің қүрамында полимеризациядан • кейінгі болатын мономердің к,алдығының дәрежесі де темен 0,2 - 0,3%.
Полимер және мономер қосылғанда химиялық реакция -полимеризация жұреді. Полимеризация дегеніміз төменгі молскулалы заттардық химиялық реакциясынан пайда болатын жоғаргы молекулалы зат алу.
Бұл пластмассаларды алудың үш технологиялық жолы бар: а)полимермен мономер қосындысынық қамыр тәріздес түрінде үлкен қысымның әсерімен полимеризациялау; о) полимер мен мономер қосындысын қыл тәріздес түрінде қүю; б) полимер мен мономер қосындысын құм тектес түрінде құю,
Пластмассанын, химиялық, физико-мсханикалық
қөрсеткіштеріне полимер мен мономердің салмақ қатынастарының ■эсері бар.
Полимер мен мономердіқ салмақ қатынастары.
|
қатынасы |
мономер |
полимер |
жалпы |
|
көлемі |
1 |
3 |
1:3 |
|
салмақтык |
1 |
2 |
1:2 |
Полимеризация кезінде полимер мен мономер химиялық реакциннын, бес сатысынан өтеді: құм тектес, қыл тәріздес, қамыр тәргздес, резина тәріздес, қатаюы.
Кұм және к,ыл тектес кезеңдерін "ісіну" процессі деп атайды. Бұл процесс 20-22°С 30-40 минут уақыт ішінде өтеді. Қамыр, резина жоне қатаю кезеңдерін пластмассанын, полимеризациялык, процессі деп атайды.
Полимсрдін, ісінуіне бірнеше факторлар эсер етеді:
L Полимердің аумағы мен көлемі;
а) үлкен көлемі, аумағы полимерлік реакцияны баяулатады;
б) кіші иелемі, аумағы кіші полимер реакцияны
жылдамдагады.
Сырткы температурага байланысты: жоғарғы температура
жылдамдатады, төменгі температура бәсендетеді.
Полимердің молекулалы к, салмағына байланысты үлкен
молекулалық салмақты полимер баяу ісінеді, ал кіші молекулалық
салмакты полимер тез ісінеді.
Полимердің қүрамында пластификатордың болуы
полимердің, мономердіқ тез еруіне әсерін тигізеді.
жүктеу/скачать 257,22 Kb.
Достарыңызбен бөлісу:
