П. М. Кольцов А. С. Тасмағамбетов



Pdf көрінісі
бет12/27
Дата06.03.2017
өлшемі10,6 Mb.
#8086
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   27
E-mail: Zinulla_mutiev@mail.ru 
Г.Ө .  Қ азк ен о в а - М.  Өтемісов атындағы БҚМУ-дің магистранты
E-mail:  Kazkenova_90@mail.ru
С Е Р ІК  М А Қ П Ы Р ¥ Л Ы  -  Қ А ЗА Қ  Ә Д Е Б И Е Т Т А Н У  Ғ Ы Л Ы М Ы Н  
ЗЕ Р Т Т Е У Ш І  К Ө Р Н Е К Т І  Ө К ІЛ
А ннотация. 
Әлемдік 
әдебиеттанудың 
ілім-дәстүрін 
бойына 
жиган, 
қашанда 
жаңашылдыққа ұмгылган,  зерттеу нысаны мен мазмұн байлыгы ұдайы  жетілумен,  жаңарумен 
келе  жатқан  қазақ  эдебиеттану  гылымының  дамуында  өзіндік  ізі  қалган  галымдар 
шыгармашылыгын  тексеріс  көзіне  алу-бүгінгі  қазақ  филологиясының  өзекті  мэселелері 
сналады.  ¥ л т   әдебиеттануының  өткені  мен  бүгінін  салыстыру  арқылы  келешегін  болжаудың 
мүмкіндігі  зор.
Түйін  сөз:  эдебиеттану,  теория,  сөз  өнері,  тек  пен  түр,  эдеби  даму,  мазмұн,  пішін, 
көркемөнер табигаты
Бүгінгі 
қазақ 
эдебиеттану 
гылымының 
көрнекті 
өкілі 

Серік 
Мақпырүлының гылыми ізденістерінде галымның зерттеу нысанына байланысты 
ой-түжырымдары мен толганыстары,  өзіндік тың пікірлері түтас шыгармашылық 
бірлікте  айқын  көрініп  отырады.

Ғалым-зерттеуші  С.Мақпырүлының  өз  ісіне,  ғылымға  деген  үстанымы, 
адалдығы  оның  бойындағы  парасаттылық  пен  пайымдылық,  қарапайымдылық 
пен  кішіпейілділік,  салмақтылық  қасиеттері  арқылы  танылады.  ¥ зақ  жылдар 
бойы ЖОО  үстаздық қылған С.Мақпырүлы ғылыми ізденістерін оқу-эдістемелік 
үдеріспен 
тығыз 
байланыстыра, 
жалғастыра 
жүргізді. 
Профессор 
С.Мақпырүлының  қазақ  эдебиетінің  тарихына  [1]  әдебиеттің  теориялық 
мэселелеріне  арналған  әдеби  сын-зерттеулері  [2]  жэне  тіл  мен  эдебиетті 
оқытудың  өзекті  проблемаларын  қамтитын  еңбектері  [3]  өз  дэуірінде  кезең  - 
кезеңімен  жарық  көріп  жатты.
¥стаз-ғалым 
С.Мақпырүлының 
эдебиет 
теориясын 
жоғары 
оқу 
орындарында  оқытуға  арналған  «Адамтану  өнері»  [4]  атты  оқу  қүралы  да 
эдебиеттанудың  теориялық  негіздерін  студенттерге  меңгертуде  маңызды 
еңбектер  қатарына  кіреді.  Кітаптың  «Көркемөнер  табиғаты»  аталған  бөлімінде 
көркемөнер түрлері мен ерекшеліктері, сөз өнерінің сипаты жэне  эдебиет туралы 
ғылымның  негізгі  бағыттары  мен  бағдары  сөз  болады.  «Көркемөнер  қоғамға 
қызмет  етеді  дейміз.  Бүл  бір  қарағанда,  өзінен-өзі  түсінікті  түжырым  секілді. 
Себебі,  өнер  -   қоғамдық  қүбылыс,  қоғамдық  сананың  көрінісі.  Өнерді,  оның 
алуан  түрлерін  қоғамның,  адамның  рухани-мэдени,  көркемдік-эстетикалық, 
практикалық т.б.  қажеттіліктері туғызған.  Сондықтан көркем өнер (оның түрлері) 
алдына  қоғамның  рухани,  саяси,  эстетикалық  қажеттіліктерін  өтеу  міндетін 
қояды.  Бүл жауапты  эрі  күрделі  міндетті көркемөнер  қоғамдық  өмір  шындығын, 
адамзат  тіршілігін,  күрес-тартысын  суреттеу  арқылы  атқарады»  [4,6-6.]  деп 
үғындырады эдебиеттанушы-ғалым.
Қашанда  қоғам  жэне  көркемөнер  қарым-қатынасы  деген  мэселе  күрделі 
жэне бір-бірімен тығыз байланысты.  Қоғам, қоғамдық өмір бірінші, көркемөнер -  
екінші.  Өнердің  дамуы  мен  гүлденуі  адамзат  басынан  өткерген  түрлі  қоғамдық 
формациялардың  тарихымен,  олардың  өнерге  деген  көзқарасымен  байланысты 
болса, 
қоғамдық 
прогресс, 
қоғамның 
өркениет 
биігіне 
көтерілуі 
де 
көркемөнердің  өркендеуіне,  деңгейіне  байланысты.  Қоғам  көркемөнердің 
өркендеп-өсуіне,  өзінің  қоғамдық  функциясын  атқаруына  мүдделі  көзқарас 
үстанып,  оған  қамқорлық  танытуы  қажет.  Арғы  замандарды-қоғамдарды 
айтпағанның  өзінде,  кешегі  кеңестік  кезеңде  де  шын  мэнісінде  шығармашылық 
бостандыққа  жол  берілмеді,  партиялық,  таптық  үстанымдарға  сүйенген 
социалистік реализм  өнері  сайып  келгенде  кеңестік  идеологияны  орнықтырушы 
саясаттанған  өнер  типі  болды.  Әрине,  көркемөнер  қоғамдық қүбылыс,  қоғамдық 
сана  болғандықтан,  жалпы  саясаттан  тыс  түра  алмайды,  бірақ  шынайы  өнер 
бірыңғай саясаттың скрипкасына айналмауы,  өзінің өнерге тэн ерекшеліктері мен 
табиғатынжоғалтпауы  қажет.  Ғалым  пікірі  осыған  саяды.
Аталған  еңбегінде  С.Мақпырүлы 
көркем 
туынды  қасиетін  «Көркем 
туынды:  мазмүн  мен  пішін  бірлігі»,  «Көркем  туындыдағы  адам  түлғасы»  жэне 
«Көркем  туынды  тілі»  деп  алып,  эр  қырынан  қарастырады.  Зерттеуші 
пайымынша көркем  эдебиет -   өнердің ең биік те  мэртебелі түрі.  Ол -   көркемдік 
элемі.  Сырлы,  нүрлы,  ғажайып  элем,  тағылым-өнегесі,  шуағы  мол  рухани  элем. 
Көркемдік  дегеніміз  іргелі  үғым.  Оның  мэн-мағынасы  көркем  бейне,  суретті, 
айшықты  тіл  арқылы  ғана  танылмайды.  Көркемдік  өнер  туындысының  ішкі, 
сыртқы  болмысын  түгел  қамтитын,  сол  екеуінің  жарасым-бірлігі 
арқылы 
танылатын  ерекшелік, сапа.
Сонымен  бірге  көркем  туындының  ішкі  мэні  жэне  сыртқы  қүрылым, 
өрнегі  дегеннен  өнердегі  ең  күрделі  де  аса  маңызды  мазмүн  мен  пішін  мэселесі 
келіп шығатынын,  көркемдік үғымы мазмүн мен пішін бірлігі мэселесімен тығыз 
сабақтасып жатырғанын  еңбек  егесі  шанымды  дэлелдермен  дэйектейді.  Мазмүн

мен  пішін  бірлігін  түсінбей  түрып,  көркемдік,  шынайылық  жайын  үғыну 
қиын.  Мазмүн  мен  пішін  мэселесі  өнерге,  әдебиетке  ғана  қатысты  көркемдік- 
эстетикалық  үғымдар  емес,  жалпы  болмыс,  өмірге  де  тікелей  қатысты  үғымдар, 
философиялық  категориялар.  Өйткені,  дүние-тіршіліктегі,  табиғаттағы  қандай 
бір  болмасын  жаратылыстың,  заттың,  қүбылыстыц  өзіне  тэн  сыртқы  түрі, 
көрінісі,  яки  пішіні,  сондай-ақ  ішкі  қасиеті,  яки  мазмүны  болатыны  даусыз. 
Сыртқы  пішіні-түрімен  көрінбейтін,  ішкі  мэн-мазмүнымен  танылмайтын  зат, 
қүбылыс  болмайды.
«Пішін,  демек,  кез  келген  қүбылыстыц,  заттың  сыртқы  түрі,  көрінісі.  Ол 
мэнсіз,  мағынасыз  қүр  пішін,  көрініс  емес.  Пішін  белгілі  бір  мазмүнды 
танытушы.  Оныц осы  белгілі  бір  мазмүнды көрнекі,  нақты танытуы  өзінің пішін 
ретінде көрінуінің,  өмір  сүруінің белгісі.  Сондықтан,  ол жай,  мэнсіз пішін  емес, 
мазмүнды  пішін.
Ал  мазмүн  белгілі  бір  заттың,  жаратылыстың  ішкі  мэні,  қасиеті.  Ол  тек 
белгілі бір пішін арқылы айқындалып, нақтылы көріне, таныла алады.
Өмірдегі 
белгілі 
бір 
қүбылыстарды, 
жағдаяттар 
мен  оқиғаларды 
суреттеуге, 
олардың 
қоғамдық-адамдық 
мэнін 
ашуға 
арналған  көркем 
туындыныц пішінсіз, мазмүнсыз болуы мүмкін емес.
Әдебиет теориясы ғылымында пішіп деп туындыныц қүрылысын, сюжетін, 
жанрын, 
көркем 
бейнелерді, 
тіл, 
барша 
көркемдік 
бейнелеу-суреттеу 
қүралдарын,  амал-тэсілдерін  айтамыз.  Ал,  тақырыпты,  идеяны  мазмүнныц 
элементтері  ретінде  танимыз»  [4,  26-6.]  -  деген  пікір-дэйектер  элемдік  сөз 
өнерін зерттеушілер пайымдарымен сабақтасып  жатқандығын аңғаруға  болады.
Әрбір  толыққанды  көркем туынды  өзіне  ғана тэн қайталанбас мазмүн мен 
пішін  бірлігінен  түрады.  Сондықтан  көркем  туындыны  талдап-таразылағанда, 
көркемдік -   идеялық  ерекшеліктерін  сөз  еткенде  оны  мазмүн  мен  пішін  бірлігі 
түрғысынан  байыптау  қажет.  Бүл  өнер  туындысыныц  хаос,  стихия  емес, 
көркемдік-идеялық түтастық,  көркем бүтіндік екенін тану үшін керек.  Екіншіден, 
мазмүн  мен  пішін  қүстың  қос  қанаты  іспетті,  бірімен-бірі  тығыз  байланыс- 
бірліктегі бірінсіз бірі танылмайтын егіз екі үғымдар.  Өмірде де, өнерде де.
Көркем  туындыныц  мазмүны  деген  не?  Ол  сол  туындыда  көркем 
бейнеленген,  өнер  шындығына  айналған  өмір  қүбылыстары.  Кеңірек  айтсақ,  ол 
суреткердің өмір-болмыстан өз дүниетанымы мен идеалына сэйкес таңдап-талғап 
алып,  айтпақ  ойы-идеясына  сай  орайластырып  түрлі  суреттеу  тэсілдері  (пішін) 
арқылы  көркем  бейнелеп  өнер  шындығына  айналдырған  өмір  шындығы.  Өмір 
шындығы-өнер арқауы,  өнер туындысының мазмүны дейтініміз де осыдан.
Зерттеуші  эдеби  процесс  заңдылықтарын  «Әдеби  процесс  әдеби  бағыт  -  
ағымдар,  әдеби  мектеп»  деп  алып  қарастырады  да,  одан  эрі  классицизм  мен 
сентиментализм  дэстүрлерініц  табиғатын,  эдеби  процесс  жэне  дэстүр  мен 
жацашылдық жалғастығына кеңінен назар аударады.
«Әдеби  процесс  -   бүл  белгілі  бір  дэуірде,  сонымен  қатар,  үлттар  мен 
елдердіц,  аймақтардыц,  элемніц  күллі  тарихи  кезецдерінде  өмір  сүріп  келе 
жатқан  эдебиеттіц  тарихи-зацды  қозғалысы»  [5,  69-6.]  -деген  үғымныц  үлт 
эдебиеттануыныц  қалыптасу,  даму  кезецдерінде  зор  сипатқа  ие  екендігін 
ескерсек,  С.Мақпырүлыныц:  «Әдеби  дамудыц  тарихи  сипаты  бар.  Бүл 
эдебиеттіц,  жалпы  өнердіц  дамуы,  өсіп-өркендеуі  қоғамдық тарихи жағдайларға 
байланысты  деген  сөз.  Өйткені  өнер  -   қоғамдық  қүбылыс.  Әдеби  процесс  -  
үздіксіз жалғасатын процесс.  ¥лт, халық барда, қоғамдық даму бар жерде,  өнерге 
деген қоғамдық қажеттілік,  көркемдік-эстетикалық сүраныс  барда өнер дамуы да 
жалғаса бермекші.  Әдеби даму,  эдеби процесс қыры мен сыры мол күрделі үғым.

Әдеби  процестің  нақтылы  көріністері,  формалары  бар.  Олар  -   «эдеби  бағыт», 
«әдеби  ағым»,  «эдеби мектеп»  үгымдары.  Қандай  бір  эдебиеттің  болмасын даму 
тарихында  оны  тірі,  жанды  организм,  өсу,  жетілу,  қалыптасу  үстіндегі  эдебиет, 
өнер  ретінде  танытатын  түрлі  эдеби  бағыттардың,  агымдардың,  мектептердің 
болуы,  қатар  өмір  сүруі  -   зандылық,  өнер  зандылыгы»  [4,  81-6.]  -   деген  әдеби 
түжырым, гылыми пайымын қүптарымыз анық.
Демек,  эдеби  дамудың  өз  заңдылыгы  бар.  Бір  кезеңдегі  эдеби  процесс 
аясында  түрліше  эдеби  багыттардың,  ағымдардың,  мектептердің  қатар  өмір 
сүруі,  дамуы,  эрқайсысының  өз  басымдылыгы  үшін  күресуі  эдеби  дамудың 
толыққандылыгын,  эдебиеттің  қоғамдық  өмір  мэселелеріне  белсене  араласуын, 
сөйтіп  үлт  эдебиетінің  жан-жақты  көркемдік  ізденіс,  өсу,  өрлеу  үстінде  екенін 
көрсететін  үнамды  факторлар  болғаны  да.  Мысалы,  XX  ғасыр  басындагы  қазақ 
әдебиетінде,  ягни,  осы  кезеңдегі  эдеби  процесте  элденеше  эдеби  багыттар, 
агымдар  болды  десек,  олардың  қай-қайсысы  да түрліше  көзқарас  үстанып,  өмір, 
қогам  шындыгын  өзінше  бейнелегенімен,  түптеп  келгенде  бәрі  де  бір  қазақ 
қогамының  жай-күйін,  шындыгын,  тагдырын,  өзекті  мэселелерін  жырлады, 
айтіы  гой.  Сондықтан  да  эдеби  процестің,  жалпы  эдеби  дамудың  деңгейін 
анықтау үшін  сол  белгілі  бір  кезеңдегі  барлық эдеби  багытгар  мен  агымдардың, 
мектептердің  ерекшеліктерін,  қогамдық  өмір  қүбылыстарын  шынайы,  көркем 
таныту мүмкіндіктерін, ізденістерін қатар алып саралау қажет.
Сонымен  бірге  эдеби  багыт,  ағым,  мектеп,  бүлардың  мақсаты  ортақ 
(қоғамдық  өмір  шындығын  таныту,  қоршаган  ортаның  рухани  беталысы,  т.б.) 
десек те,  олар  бір  үгымдар  емес,  бір-бірінен  соншалықты  алшақ  қүбылыстар  да 
саналмайды,  керісінше  бірімен-бірі  тыгыз  байланысты  қатар  өмір  сүретін 
қүбылыстар болганы да.
Баршамызға мэлім қағида - эдебиет -  сөз өнері.  Оның объектісі -  қоғамдық 
шындық  та,  предметі  -   адам  екені  элімсақтан  белгілі.  Әдебиет  өмір  шындығын 
сөз  қүдіреті  мен  адам  тагдыры  арқылы  көркем  бейнелеп  танытатын  өнердің 
ерекше  бір  түрі.  Өмір  шындыгы,  болмыс  бояуы  сан  алуан  эрі  күрделі 
болғандықтан,  оны  эдебиетте  бейнелеудің  формалары  мен  тэсілдері  де  біреу 
емес,  түрліше  болып  келуі  заңды.  Бүл  эдеби  тэсілдердің,  формалардың  пайда 
болуы мен қалыптасуы адамзаттың қоғамдық, көркемдік-рухани даму тарихымен 
тығыз байланысты.
Әлемдік  эдебиеттанудың  іргелі  жэне  өзекті  мэселелері  қатарында 
эдебиеттің  тектері  мен  түрлерінің  пайда  болуы  мен  қалыпқа  енуі  көркем 
дүниенің  жаратылысы  мен  болмысына  байланысты  екендігі  белгілі.  Көз 
жүгіртсек,  коне  грек  дэуірінде-ақ  эдебиеттің  үш  негізгі  тектері  -   эпос,  лирика, 
драма  пайда  болгандыгын  білеміз.  Әдебиеттің тектерінің пайда болуы,  жанрлық 
түрлердің  тууы,  қалыптасуы  жөнінде  ой-идеялар  сонау  ежелгі  көне  дэуір 
гүламалары  (Платон  (б.д.д.  427-347  ж.ж),  Аристотель  (б.д.д.  384-322  ж.ж.)  т.б.) 
жазган  трактаттардан  бастау  ала  келе  орта  гасырларда  (Әл-Фараби,  т.б.)  жэне 
XVII-XVIII  (Н.Буало,  Г.Э.Лессинг,  Гердер  т.б.),  XIX  (И.В.Гете,  Г.В.Ф.Гегель,
B.Г.Белинский,  А.Н.Веселовский  т.б.)  гасырларда  арнаулы  гылыми  еңбектерге 
үласты.  Белгілі бір гылыми-эстетикалық жүйелі ой-толгам қалыптасты.
XX гасырдагы эдебиеттану гылымында да бүл өзекті һэм күрделі мэселені 
зерттеушілер  де,  еңбектер  де  баршылық.  Қазақ  эдебиеттанушы  галымдары: 
академик 
Қ.Жүмалиевтің 
[6], 
академик 
З.Қабдоловтың 
[7], 
академик
З.Ахметовтың  [5],  кеңестік  орыс  эдебиеттанушылары  О.Федотовтың  [8],
C.М.Зенкиннің [9]  жэне басқалардың еңбектерінде көркем эдебиетгің  теориялық 
мэселелері  заманауи  көқарастар  мен  талаптарга  сай 
қаралып,  тексеріс 
нысанында болды.

Бүл 
бағыттағы 
ой-идеяны 
дамыту 
мен 
жащыртуда 
профессор 
С.Мақпырүлы  бейнелеу  тэсілдерін  -   әдебиетті  тектерге  бөлудің  негізімен 
байланыста,  бірізді  жанрлық  ерекшеліктеріне  қарай  топтастыра  қарастырады. 
Ғалым эдебиеттің тектері  мен түрлерін:  эпикалық жанрлар,  лирикалық жанрлар, 
драмалық жанрлар жэне  аралас жанрлар табиғаты  деп топтайды  да  эр  жанрдың 
өзіне  тэн  сипатын  үлттық  көркем  эдебиетіміздің  үздік  туындыларымен  қатар 
элемдік  эдебиетгің танымыл үлгілерінен  мысалдар  алып дэйектейді.  Ғалымның 
эпикалық 
жанрлар 
табиғатының 
ерекшеліктерін 
танып-білудегі 
зерттеу 
объектісінде  В.Шекспир,  Абай,  Пушкин,  Некрасов,  Л.Толстой,  Н.Гоголь, 
Ф.Достоевский,  Шэкэрім,  Сэкен,  Б.Майлин,  А.П.Чеховтың,  М.Әуезовтың 
туындыларының 
тек-тамырына 
ізденіс 
мүратына 
сай 
үңілу 
байқалса, 
новелланың  жанрлық,  тектік  болмысын  ашуда  новелланың 
атасы  саналып 
жүрген  Боккачодан  (Қайта  өрлеу  дэуірі,  XIV  гасыр)  бастап,  Ги  де  Мопассан, 
А.Чехов,  Эдгар  По,  Стефан  Цвейг  сияқты  элемге  эйгілі  новеллист  қаламгерлер 
шыгармаларының  үздік  үзінділеріне  шолу  жүргізілген.  Қазақ  жазушыларынан 
бүл жанрда елеулі еңбек еткен Б.Майлин,  С.Сейфуллин, Ғ.Мүсірепов т.б.  кірген.
Поэманың  жанрлық 
бітімін, 
эдеби 
элеуетін 
таныстыруда 
галым
С.Мақпырүлы қазақ ауыз эдебиеті мүраларының (“Алпамыс батыр”, “Қобыланды 
батыр”,  “Ер  Таргын”),  қыргыздың  “Манас”  жыры  т.б.  қатар  жазба  эдебиеттегі 
өлеңмен  жазылган,  сюжетке  қүрылган  көлемді  шыгармалар:  Пушкиннің 
“Полтавасы”,  Абайдың  “Ескендірі”,  Мағжанның  “Батыр  Баяны”  т.б.  тексеріп 
өтеді.  «Поэмалар  негізінен  белгілі  бір  сюжетке  қүрылады,  алайда  сюжетсіз 
поэмалар  да  эдебиет  тарихында  баршылық»  дегеген  автор  С.Торайгыровтың 
“Адасқан өмір”,  Жүбан Молдағалиевтің “Мен -  қазақпын” поэмаларынан дэстүр 
ізін аңдатады.
Жалпы  алғанда,  С.Мақпырүлының  қазақ  эдебиеттану  гылымының  даму 
жайын,  өркендеу  багдарын  тексерудегі  еңбектері  бүгінгі  дэуірде  де  өз 
қүндылыгын 
жоймасы 
анық.  Бүлай  деуіміздің  себебін  -  галымның  қазақ 
филологиясына,  оның  эдебиеттануына 
қатысты 
зерттеулері  мен  оқу 
қүралдарының үлкен сүранысқа ие  болумен байланысты үгындыруга болады.
Әдебиеттер
1.  Мақпыров  С.  «Ботакөз»  романының  тарихы.  -  Алматы:  РБК,  1994.  - 
187  б.;  Мақпырүлы  С.  Қазақ  поэзиясындагы  Махамбет  бейнесі:  Зерттеу.  -  
Алматы:  «Қүнды  қагаздар»  баспасы.  2002.-50  б.;  Мақпырүлы 
С.  Қазына.  - 
Алматы: Арыс, 2004.  - 320  б.
2.  Мақпырүлы  С.  Әдебиеттануга  кіріспе.  Хрестоматия.  -  Алматы:  Ана 
тілі,  1991.  -184  б.;  Мақпырүлы  С.  Әдебиеттің  тектері  мен  түрлері.  -  Алматы: 
РБК,  1994.  -85  б.
3.  Мақпырүлы  С.  Қазақ  эдебиетінен  шыгарма  жүмыстары.  -  Алматы: 
Рауан,  2000.  -156  б.;  Мақпырүлы  С.,  Қүрманбаева  Г.  Әдебиет  элемінде. 
Хрестоматия.  -  Алматы:  Рауан,  2000.  -256  б.;  Мақпырүлы  С.  Қазақ  эдебиеті: 
оқулық - Астана:  Фолиант, 2007.- (Кэсіптік білім).  1-бөлім.-  189 б.; 2-бөлім. -279 б.
4.  Мақпырүлы  С. Адамтану өнері.  - Алматы: Арыс, 2009.  -214  б.
5.  Ахметов  3.,  Шаңбаев  Т.  Эдебиеттану:  терминдер  сөздігі.  -   Алматы: 
Ана тілі,  1998. -240 б.
6.  Жүмалиев  Қ.  Әдебиеттеориясы.  - Алматы:  ҚМБ,  1969. -  244 б.
7.  Қабдолов  3.  Сөз  өнері.  - Алматы:  Санат, 2007.  -360  б.
8.  Федотов  О.И.  Введение  в  литературоведение.  Учебник.  -  Москва,
1998.
9.  Зенкин  С.М.  Введение  в  литературоведение.  Теория  литературы.  - 
Москва, 2000.

З.Ж .М утиев,  Г.У .Казкенова 
С ерик М акпы рулы -  яркий представитель,  научны й исследователь казахской
литературы
В  данный  статье  проводится  анализ  исследований  видного  деятеля,  научного 
исследователя С.Макпырулы в сфере казахского литературоведения.
К лю чевы е  слова:  литературоведение,  теория,  речевое  искусство,  род  и  вид, 
литературное развитие,  содержание,  форма,  природное художество.
Z.Zh.Mutiev,  G.U.Kazkenova 
Serik M akpyruly brilliant representive,  scientific  researchof kazakh  literature
In  this  article  research  the  analyses  scientific  brilliant  representive  of  Kazakh  literature  of 
Serik Makpyruly
Key  words:  Literary  criticism,theory,  the  culture  of  speech,nature  and  kind  ,literary 
developenent,  contents,  form,  the nature of art.
УДК:  82-951821.111
M .B. Ч ечетко,  к.ф.н.,  доцент ЗКГУ им.  М.Утемисова,
С.С.  Т олы баева,  магистрант ЗКГУ им.  М.Утемисова
E-mail: saida-91@ inbox.ru;
Т В О Р Ч Е С Т В О  Э Л И ЗА Б Е Т  Г А С К Е Л Л  В К Р И Т И К Е
А ннотация.  В данной  статье  представлен  обзор  критической литературы  о  творчестве 
английской  писательницы  XIX  века  Элизабет  Гаскелл.  Элизабет  Гаскелл  была  причислена  к 
«блестящей  школе»  английских  романистов  и  стала  признанным  классиком  английской 
литературы.
К лю чевы е  слова:  английская  литература,  критика,  творчество,  писательница,  роман, 
тематика,  проблематика.
Имя  Элизабет  Гаскелл  прочно  связано  с  другими  известными  именами  и 
известным  периодом  в  истории  английской  литературы  -   английским 
социальным  романом  XIX  века.  Оно  стоит  в  одном  ряду  с  именами  Чарльза 
Диккенса, Уильяма Теккерея,  Шарлотты Бронте:  именно их некогда причислил к 
«блестящей  плеяде  современных  английских  романистов,  которые  в  ярких  и 
красноречивых  книгах  раскрыли  миру  больше  политических  и  социальных 
истин, чем  все  политики,  публицисты и моралисты вместе  взятые»,  не  кто  иной, 
как  Карл  Маркс  [1,  С.  529].  И  хотя  отношение  к  марксизму  как  социальному 
учению  претерпевало  значительные  изменения  за  последние  полтора  века,  в 
критических оценках Маркса нет необходимости сомневаться.  Он прекрасно знал 
современную  ему  литературу  и  его  суждения  о  ней  отличаются  верностью  и 
глубиной.  Элизабет  Гаскелл  была  навсегда  причислена  к  «блестящей  школе» 
английских романистов и стала признанным классиком английской литературы.
Однако,  в  ее  литературной  репутации  много  спорного  и  не  вполне 
определенного,  а  ее  творчество  изучено  неравномерно.  В  нем  осталось  немало 
того,  что  заслуживает  более  пристального  внимания  и  изучения  и  в  данной 
статье  нам  представляется  важным  дать  обзор  критической  литературы  о  ее 
творчестве  и  наметить  круг  проблем,  связанных  с  ее  наследием,  которые 
открыты  для  исследования.  Прежде  всего,  следует  рассмотреть  некоторые 
проблемы, связанные с восприятием ее творчества в Англии и за рубежом.
Творчество  Гаскелл  и  ее  биография  прочно  связаны  с  творчеством  и 
биографией  ее  великого  современника  Чарльза  Диккенса.  Она  работала  в  его

журнале  «Семейное  Чтение»,  который  потом  получил  название  «Круглый  Год»: 
там  печатались  ее  произведения,  а  с  1848  года  она  и  Диккенс  даже  писали 
совместно  рождественские  повести  в  каждый  декабрьский  номер.  Чарльз 
Диккенс  создал  английскую  традицию  рождественского  жанра  (ноэля), 
опубликовав,  с  1843  по  1848  год,  пять  своих  знаменитых  рождественских 
повестей.  Но  затем  его  увлекли  другие  замыслы,  и  он  стал  писать  эти 
произведения  совместно  с  другими  собратьями  по  перу  -   своими  друзьями  и 
соратниками,  среди  которых  были  Уилки  Коллинз  и  Элизабет  Гаскелл.  Книги 
Гаскелл и Диккенса выходили в  одном издательстве,  и их творческая связь  была 
достаточно прочной.
Личные  и  творческие  отношения  связывали  Гаскелл  и  с  другим  автором 
«блестящей школы»  английского  романа -  Шарлоттой Бронте.  Шарлотта Бронте 
жила  вдалеке  от Лондона,  приезжая туда лишь  изредка,  ее  семейство  обитало  в 
Хэуорте,  отдаленном  горном  селении,  с  суровым  климатом  высокогорья,  и 
обстановка в  семье была весьма непростой.  Шарлотта Бронте трудно сходилась с 
людьми:  слабая  здоровьем,  некрасивая  и  застенчивая,  она  была  далека  от 
литературного  мира,  несмотря  на  громкий  успех  своего  романа  «Джен  Эйр»  и 
пришедшую  к  ней  известность.  Одной  из  немногих  литераторов,  которых  она 
удостоила своим доверием,  была Элизабет Г аскелл.
Красивая,  обаятельная  женщина,  счастливая  жена  и мать,  Г аскелл  сумела 
найти подход  к Бронте  и стала ее  другом.  Она посещала ее  дом  в  Хэуорте,  была 
знакома  с  ее  родными,  всячески  поддерживала  ее,  когда  Шарлотта  Бронте 
умерла,  она  сразу  же  написала  первую  книгу,  представившую  этого  автора 
общественности:  ведь  Шарлотта  Бронте  издавала  все  свои  книги  под  мужским 
псевдонимом  Каррер  Белл  и читательская публика ничего  о  ней не знала.  Книга 
Элизабет Гаскелл  называлась  «Жизнь  Шарлотты  Бронте».  В  ней  она показывает 
читательской  публике  автора  «Джен  Эйр»  -  достаточно  сказать,  что  Гаскелл 
начала писать эту книгу в  1855  году,  сразу же после  кончины Бронте,  и издала в 
1857  году.  С  выходом  книги  были  связаны  неприятные  осложнения  для  автора: 
члены  семьи  Бронте  сообщили  ей  непроверенные  сведения  о  брате  Бронте, 
Брэнвелле,  это  вызвало  протест  третьих  лиц  и  едва  не  привело  к  судебному 
процессу.  Автору  пришлось  вносить  в  книгу  исправления.  Но  даже  это  не 
омрачило  ее  желания  раскрыть  миру  личность  и  судьбу  ее  рано  ушедшей 
подруги.
Элизабет  Г аскелл 
была  также  тесно 
связана  и  с 
некоторыми 
общественными  движениями  в  России.  Писательница  отразила  в  своем  первом 
романе  «Мэри  Бартон»  (1848)  историю  чартистского  движения в  стране,  сделав 
главным  героем  рабочего  -   чартиста,  убежденного  борца  за  права  пролетариев. 
Г аскелл создала «роман о  фабрике»  и ее  роман «Мэри Бартон»  можно поставить 
рядом  с  романами  Чарльза  Диккенса  «Тяжелые  времена»  и  Шарлотты  Бронте 
«Шерли»,  написанными  на  ту  же  тему.  Она  была  активным  участником 
деятельности  различных  филантропических  организаций  и хорошо  знала жизнь 
рабочих  и условия  их  труда,  что  нашло  отражение  в  ее  произведениях.  Г аскелл 
писала  о  севере  Англии  -   подзаголовок  ее  романа  «Мэри  Бартон»  - 
«Манчестерская 
повесть» 
и 
картины 
жизни 
индустриального 
севера 
раскрывались  ею  ярко  и  убедительно.  Но  сердце  писательницы  принадлежало 
родному  городу  Натсфорду,  сельскохозяйственному  югу  Англии,  где  она 
родилась  и  выросла.  Это  сопоставление,  а  порою  и  противопоставление, 
отражено  даже  в  заглавии  одного  из  ее  романов  -   «Север  и  Юг»,  в  Англии 
ценили  и  ту  и  другую  тему  в  творчестве  Гаскелл.  Первые  отклики  на  книги

романистки 
уже 
содержали 
истоки 
последующей 
полемики. 
Смелые 
разоблачения  в  романах  «Мэри  Бартон»  и  «Руфь»  вызывали  раздражение 
ортодоксальных  викторианских  критиков.  В  некрологе  по  поводу  кончины 
писательницы  в  журнале  «Атенеум»  в  1865  году  творчество  Гаскелл  высоко 
оценивалось  и тут же  выражалось  сожаление  о том,  что  она затрагивала  в  своих 
книгах социальные темы и пыталась призывать к устранению общественного зла. 
Английской  критике  были  ближе  такие  книги  Гаскелл,  как  «Крэнфорд»  (1853), 
где  с  юмором  изображалась  жизнь  небольшого  провинциального  городка,  столь 
похожего  на  ее  родной  Натсфорд.  Но  в  творчестве  писательницы,  то  и  другое 
неразделимо:  мягкая  сентиментальная  интонация  в  повествовании  о  скромных 
обитателях  своего  родного  края  сливается  с  суровым  рассказом  о  бедствиях 
рабочих Манчестера.
В  Англии  книги  Гаскелл  издавались  и  переиздавались  активно  и  всегда 
находили  своего  читателя.  В  1930  году  было  выпущено  полное  собрание 
сочинений  в  восьми  томах,  с  предисловием  Э.Уорда.  В  критике  же  мнения 
высказывались  в  различных  тональностях:  были  попытки  осудить  ее  за  то,  что 
Гаскелл  включала  в  книги  «социалистические  идеи»,  а  также  попытки 
изобразить  ее  скромной  дочерью  сельского  священника,  женой  священника, 
матерью  многочисленного  семейства,  писавшей  будто  бы  скорее  для  заработка. 
И  лишь  к  XX  веку  вся  ее  жизнь  и  личность  были  полностью  раскрыты:  ее  ум, 
необыкновенное  обаяние,  которые  отмечали  современники,  ее  большой 
гостеприимный  дом,  где  они  с  мужем,  не  только  священником,  но  и  ученым- 
филологом,  принимали  самых  образованных  и  ярких  людей  своего  времени,  ее 
постоянные  поездки  за  границу,  в  Париж  и  Италию,  где  она  проводила  много 
времени,  ее  переписка  с  выдающимся  американским  социологом  Нортоном,  ее 
сотрудничество  с  либеральной  прессой,  куда  она  направляла  свои  французские 
репортажи,  -  рисуют  совершенно  иной  облик,  нежели  скромная  супруга 
священника, пишущая романы о жизни провинции.
О творчестве Гаскелл в Англии написано немало.  К числу самых заметных 
работ  следует  отнести  книгу  Энн  Хопкинс  «Элизабет  Гаскелл.  Жизнь  и 
творчество»  (1952),  У.  Крейк  «Элизабет Гаскелл  и  английский  провинциальный 
роман»  (1975),  У.  Герин  «Элизабет  Гаскелл.  Биография»  (1976), 
Е.  Райт 
«Элизабет  Гаскелл»  (1965),  Дж.Уэлч  «Элизабет  Гаскелл.  Аннотированная 
библиография»  (1977).  По  желанию  писательницы,  большая  часть  ее  переписки 
была уничтожена тремя младшими дочерьми и мужем,  но сохранившиеся письма 
были  все  же  собраны  и  изданы  в  XX  веке  -   в  работах  Дж.  Чэппла  «Письма 
миссис  Гаскелл»  (Манчестер,  1997),  и  во  втором  издании  с  добавлением  писем 
(2001)  тех  же  составителей.  Главы  о  творчестве  Гаскелл  включены  и  в  книги 
известного историка литературы как Уолтер Аллен.  Значение творчества Гаскелл 
подвергается  новому  толкованию  -   не  случайно  видного  критика  Эндрю  Райта, 
вышедшая в  1965  году, названа им «ЭлизабетГаскелл.  Переосмысление».
В  России  творчество  Гаскелл  стало  известно  с  середины  50-х  годов  XIX 
века,  когда  писательница  стала  получать  письма  от  русских  читателей.  Два  ее 
романа 
«Мэри 
Бартон» 
и 
«Руфь» 
были 
опубликованы 
в 
журнале 
Ф.М.Достоевского  «Время»  в  1861  и  1863  годах,  три рассказа в  «Современнике» 
в  1857  году,  отрывки  из  книги  о  Шарлотте  Бронте  -   в  «Русском  Вестнике»  и  в 
«Библиотеке для чтения» в  1857 году.
Первый  развернутый  отклик  в  русской  критике  на  творчество  Гаскелл 
принадлежит известнейшему русскому критику А.В.  Дружинину (1865), который 
довольно  скромно  оценил  ее  творчество.  Ему  резко  возразила  М.К.Цебрикова,

столь  же  известный  критик,  в  статье,  опубликованной  в  1871  году  в 
«Отечественных  записках».  Она  отметила  новаторство  автора  «Мэри  Бартон», 
убедительно  полемизировала  с  современными  ей  зарубежными  критиками, 
недооценившими роман «Мэри Бартон».
Советское  литературоведение  обратилось  к  творчеству  писательницы 
лишь  в  30-е  годы.  Первым  о  ней  написал  В.Фриче  в  книге  «Очерки  по  истории 
западноевропейской  литературы»  и  в  заметке  в  энциклопедическом  словаре 
«Гранат».  Затем  последовали статьи и предисловие  Ф.Шиллера  в  1934  году,  где 
впервые  раскрыт  социальный  смысл  произведений  Гаскелл,  хотя  критик  при 
этом отмечает,  по его мнению, идейную ограниченность писательницы: ясно, что 
в  тридцатые  годы  критика  требовала  от  писателей-реалистов  предыдущего 
столетия  революционности  и  недооценивала  социально-психологическую 
ценность их романов.
Начало  нового  этапа в  изучении наследия  писательницы  было  намечено  в 
предисловии  Д.  Обломиевского  к  первому  советскому  изданию  романа  «Мэри 
Бартон»  в  1937  году.  Но  по-настоящему  глубоко  сущность  ее  творчества  была 
раскрыта позднее  -  в  работах А.А.Елистратовой -  в  главе  «Истории  английской 
литературы»  (т.2,  вып.2,  -  с.381-394),  вышедший  в  1955  году,  и в  предисловии  к 
изданию «Мэри Бартон» на английском языке (1956).  В  1964  году, в Ленинграде, 
была  защищена  кандидатская  диссертация  Л.Чернавиной  «Творческий  путь 
Элизабет  Гаскелл».  В  1974  году  в  Киеве  вышла  книга  Б.Б.Ремизова  «Элизабет 
Гаскелл.  Очерк  жизни  и  творчества»  -  первая  монография  о  писательнице, 
подготовленная при Киевском университете.
Важнейшую  роль  в  новой  трактовке  личности  и  творчества  Гаскелл 
сыграла  книга  В.В.Ивашевой  «Английский  роман  XIX  века  в  его  современном 
звучании»,  вышедшая  в  Москве  в  1974  году.  Глава  о  Гаскелл  была  названа 
«Щедрое  дарование»  и автор  книги убедительно  опровергает умаление  значения 
художественного  значения  книг  писательницы  в  истории  национальной  и 
мировой  литературы.  В  главе  получили  характеристику  все  романы  Гаскелл, 
включая  «Крэнфорд»,  «Север  и  Юг»,  «Жены  и  дочери».  «Сегодня  уже  нельзя, 
говоря  о  Гаскелл,  называть  ее  по  традиции  «автором  Мэри  Бартон»:  «Север  и 
Юг»,  а  тем  более  «Жены  и  дочери»  более  совершенные,  более  тонкие 
произведения ее  незаурядного  искусства.  Если «Мэри Бартон»  одно  из  наиболее 
злободневных 
произведении 
художественной 
литературы 
«голодных 
сороковых»,  то «Жены  и дочери»  -  последнее творение  Гаскелл -   великолепный 
памятник  созревшего, 
вылившегося  в 
пластические 
формы, 
искусства 
английского психологического реализма второй половины XIX века»  [2,  С.  357].
В  вышедшей  в  том  же,  1974  году,  монографии  Б.Б.Ремизова  о  Гаскелл, 
выражено  иное  мнение  о  различии  в  тематике  и  проблематике  произведений 
писательницы.  Если  в  книге  В.В.Ивашевой  ранний  этап  творчества  Гаскелл, 
представленный  романом  «Мэри  Бартон»,  и  ее  поздние  произведения 
равнозначны  по  реалистическому  содержанию  и представляют различные этапы 
художественного  искусства  Гаскелл,  то  Б. Б. Ремизов  считает  недостатком 
английских критических работ о ее творчестве то, что в них, по его мнению, дана 
«завышенная оценка тех ее произведений, которые не связаны непосредственно с 
актуальными  проблемами  ее  времени  -   таких,  как  «Крэнфорд»  и  «Жены  и 
дочери».  Подобные  критики,  как  полагает  Б.Ремизов,  стремятся  «превратить 
Гаскелл 
либо 
в 
узкую 
бытописательницу, 
либо 
в 
предшественницу 
натуралистов»,  относятся  пренебрежительно  к  социальной  проблематике 
творчества  Гаскелл  в  целом,  объявляют  ее  лучшие  социальные  романы

«антиреалистичными 
и 
антихудожественными» 
и 
незаслуженно 
высоко 
оценивают «самый слабый социальный роман Гаскелл «Север и Юг».  Мы видим, 
что исследователь,  напротив,  склоняется не к высокой оценке не только раннего, 
но  и позднего творчества Г аскелл,  а делает выбор  в  сторону ранних социальных 
романов, считая именно их главным достижением Гаскелл  [3,  С.  6-7].
В  изданном  в  те  же  годы  учебнике  Г.Аникина  и Н.Михальской  «История 
английской  литературы»  (1974)  наконец  четко  выделены,  четко  обозначена 
периодизация  творчества  Гаскелл.  В  нем  выделены  два  периода:  первый  (1847­
1857),  когда  были созданы романы  «Мэри  Бартон»  (Mary  Barton,  1848),  «Руфь» 
(  Ruth,  1853),  «Север  и  Юг»  (North  and  South,  1855)  и  книга  «Жизнь  Шарлотты 
Бронте»  (  Life  of  Charlotte  Bronte,  1857)  и  второй  (1857-1865),  когда  написаны 
романы  «Поклонники  Сильвии»  (  Sylvia  s  Lovers,  1863)  и  «Жены  и  дочери» 
( Wives  and Daughters,  1865).  В учебнике прямо говорится, что в романах первого 
периода  «выдвигаются  значительные  проблемы,  связанные  с  критикой 
социальной  несправедливости,  правдивым  изображением  жизни  рабочих», 
обращение  к  теме  чартистского  движения,  а  во  втором  дано  «ироническое 
изображение  будней  обитателей  английской  провинции,  их  быта  и  нравов» 
[4,  С.  312].  Основное  внимание  в  главе  о  Гаскелл  уделено  роману  «Мэри 
Бартон»,  но  само по  себе разделение тематики и проблематики в  ее творчестве и 
его эволюция ясно обозначены.
В  книге  З.Т.Гражданской  «От  Шекспира  до  Шоу»  (1982)  глава  о  Гаскелл 
также  посвящена  роману  «Мэри  Бартон».  З.Т.  Гражданская  отмечает,  что  это 
«первый  в  Англии  роман  из  жизни  рабочих,  первый  роман  о  чартистском 
движении.  «Тяжелые  времена»  Диккенса  были  написаны  на  шесть  лет  позднее, 
причем  Диккенс,  несомненно,  испытал  влияние  Гаскелл»  [5,  С.  139].  Роман 
высоко  оценен:  «Социально-психологический  роман  «Мэри  Бартон»  с  его 
бесстрашной  правдивостью,  с  благородными  и  привлекательными  образами 
английских  рабочих,  с  присущим  ему  мастерским  пейзажем,  созвучным 
настроениям  человека,  остается  одной  из  жемчужин  английской  литературы» 
[5,  С.  141].
В  книге  М.Тугушевой  «В  надежде  правды  и  добра. 
Портреты 
писательниц»  (1989)  значительная  часть  отведена  анализу  творчества  Гаскелл
Автор  книги  подробно  анализирует  роман  «Север  и  Юг»  и  высказывает  свой 
взгляд на искусство  Гаскелл:  «Гаскелл  противостоит Диккенсу  как мастеру того 
рода  социальной  сатиры,  которая  часто  отливается  в  гротескные  образы  и 
метафоры  социального  зла.  Все  же  это  не  дает  оснований причислять  Гаскелл  к 
писателям-натуралистам,  как это  делают иногда английские критики,  тем самым 
умаляющие,  во-первых,  реалистическое  содержание  социальных  метафор 
Диккенса,  а  во-вторых,  ошибочны  попытки,  приближающие  Г аскелл  к 
позитивистскому, 
отстраненному 
восприятию 
действительности, 
это 
«противоречит творческой  и человеческой  индивидуальности  Элизабет Г аскелл, 
так  как  общая  тенденция  ее  романов  -   страстное  желание  перемен  в 
демократическом и гуманистическом духе» 
[6,  С.  220-221].
Таким  образом,  краткий  обзор  критических  работ  о  творчестве  Элизабет 
Гаскелл  показывает,  что  вокруг  него  шла  и  идет  литературная  полемика.  Это 
характерно как для национальных,  английских, работ о ней, так и для восприятия 
ее  творчества  за  рубежом.  В  критике  о  ее  творчестве  существует  тенденция 
акцентировать социальное,  антибуржуазное звучание ее творчества,  в частности, 
романа  «Мэри  Бартон»,  и 
соответственно,  объявлять  все  остальные 
произведения  отступлением  от  этой  обличительное™.  Существует  и  другая
139

тенденция  -   акцентировать  нравоописательную  сторону  произведений  Гаскелл, 
считая  начало  ее  творчества  не  вполне  зрелым  и  совершенным  и  оценивая 
гораздо  выше  ее  поздние  романы.  Кроме  того,  некоторые  произведения  Гаскелл 
остаются  в  тени  и  не  получили  еще  должного  истолкования.  Это  касается  ее 
романов  «Руфь»,  «Поклонники Сильвии».  На наш взгляд,  не получил его  и опыт 
писательницы в редкой жанровой форме -  романа в новеллах,  каким является ее 
роман  «Крэнфорд».  Бесконечно  дорогой  для  нее  -   ведь  в  образе  вымышленного 
городка  Крэнфорд  было  воплощено  воспоминание  о  ее  родном  Натсфорде  -  он 
играет значительную роль в ее творчестве.
Думается, 
что 
эволюция 
творчества 
писательницы 
недостаточно 
исследована  и  ее  этапы  нуждаются  в  более  тщательном  изучении.  При  этом  не 
следует  превозносить  одни  произведения  за  счет  других  -   в  них  получили 
воплощение  разные  стороны  дарования  классика  английской  литературы. 
Проблема  нравоописательного  жанра  (novel  of manners),  в  ее  творчестве  также 
исследована недостаточно.  Это,  прежде  всего,  связано  с таким удивительным  по 
обаянию и эмоциональному звучанию творению, как ее роман «Крэнфорд».
Литература:
1.  К.Маркс и Ф.Энгельс.  Об искусстве. т.  1. -  М.:  Искусство,  1954.
2.  Ивашева  В.В.  Английский  реалистический  роман  XIX  века  в  его 
современном звучании.  -  М. Худ.  лит.,  1974.
3.  Ремизов  Б.Б.  Элизабет  Гаскелл.  Очерк  жизни  и  творчества.  -   Киев, 
Вища школа,  1974.
4.  Аникин  Г.  и  Михальская  Н.  История  английской  литературы.  -   М.: 
Высшая школа,  1974.
5.  Гражданская З.Т.  От Шекспира до Шоу. -  М.:  Просвещение,  1982.
6.  Тугушева  М.  В  надежде  правды  и добра.  Портреты  писательниц.  -   М.: 
Худ.  лит.,  1990.
7.  У.  Крейк.  Элизабет Гаскелл и английский провинциальный роман.  -  Л.: 
Метуэн & Ко,  1975.
8.  У.  Герин.  ЭлизабетГаскелл.  Биография.  -  О.:  Кларендон-Пресс,  1976
М.В. Чечетко,  С.С.  Толыбаева 
Элизабет Гаскеллды ң әдеби сы ндағы  ш ы ғар м аш ы л ы ғы
Бұл 
мақалада 
XIX 
ғасырдың 
ағылшын 
жазушысы 
Элизабет 
Г аскеллдың 
шығармашылығындағы  әдеби  сынға  шолу  көрсетілген.  Элизабет  Гаскелл  ағылшын  роман 
жазушыларының  «жарқыраған  мекгебінің»  қатарына  қосылып,  ағылшын  әдебиетінің  әйгілі 
классигы атанды.
Түйін  сөз:  ағылшын  әдебиеті,  әдеби  сын,  шығармашылық,  жазушы,  роман, 
тақырыптар, мәселе жиынтығы.
M.V.  Chechetko,  S.S.  Tolybayeva 
Elizabeth Gaskell’s  creation in  criticism
This  article presents a review of the critical  literature  about the work of the English writer of 
nineteenth century Elizabeth Gaskell.  Elizabeth Gaskell was reckoned among the  "brilliant school"  of 
English novelists and became a recognized classic of English literature.
Key words:  English literature, criticism, creation, writer, novel, theme, problematics.

УДК:  82-95
М .В. Ч ечетко -  к.ф.н.,  доцент ЗКГУ им. М .Утемисова 
Ж .Б .  С у л тан о ва -  магистрант ЗКИГУ 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   27




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет