4У5
саймандары ж ағы на
жоқ болатын
(М үсірепов).
Ақмоладан әрі асырып салатын адам
қерек болды
(М үсірепов). Ж ы лқы көп күтімді
керек ететін
жануар (Жүнісов). Тегіс ерлерінің қасын шүнти-
тып
жоқ қып
жіберген. (М ұқанов).
6.3.5. Сан есім + көмекші етістікті күранды
етістіктер
Сан есім де құранды етістікке негіз бола ала-
ды. Бұны мына мысалдардан көреміз: Ж үзбасы
Ж оламанов Нұрымды да, балуан денелі Ж ұм а-
қанды да бірден
ондық етіп
белгіледі (Есенж а-
нов). Әрқаш ан атқа кеш еңдеп мінетін осы
екеуі
болатын
(Әуезов).
6.3.6. Үстеу сөздер + көмекші етістікті күранды
етістіктер
Құранды етістікке үстеу де негіз бола алады.
А лдыңнан ару ана боздап ш ы ғар, Ш ын ұйып,
күй ты ңдаған
кезің болса
(Батырбеков). Абай
әкесімен сөйлесіп болғанш а,
кеш болды
(Әуезов).
Екеуі бірін-бірі бұлдыр мұнардан
әрең көреді
(Мұртаза).
6.3.7. Есімдік + көмекші етістікті қүранды
етістіктер
Есімдіктер де құранды етістікке негіз бола
алады:
солай ет, бұлай ет.
Бүгін алаңда адам
қы зы ғарлы қтай
ештеңе болып
жатқан жоқ (ҚӘ).
7. ҮСТЕУЛЕР СӨЗЖАСАМЬГ
Сөзжасам саласында үстеудің синтетикалық
тәсілдер арқылы жасалуы әр қилы болып келеді.
Өйткені бұл сөз табының қалыптасуына түрліше
жұрнақтар қатынасады. Бір жұрнақтар үстеу жа-
сауға көбірек қатысса, енді біреулері мұндай қыз-
метте өте аз мөлшерде қолданылады. Осындай
сипатына байланысты оларды әдеттегідей өнімді
және өнімсіз жұрнақтар деп қарауға болады.
Осы арада бір ескерте кететін жайт - кейбір
үстеу создердің мағынасын айқындау кейде қиын
соғады. М әселе бұл арада кез келген туынды
сөздің бастапқы түбір қалпы мен оған ж алғана-
тын жұрнақтың өзара м ағы налы қ қары м -қаты -
насы туралы болып отыр. Септікжалғаулы үстеу
сөздер былай сырт қарағанда, түбір және қосымша
морфемаларға ажыратылып тұрғанмен, сол қал-
пында тұтасымен үстеулердің өзіндік табиғаты н
танытады. Осы тәрізді сөздер кеңістік қатынаста-
ғы септік жалғауларында (
бірге, босқа, зорға, демде,
анада, бозалаңда, бірден, кенеттен, түнімен)
келіп,
әр мәнді үстеу сөздер тобын құрап тұрады. Мұнда-
ғы қосымш алар бір кезде септік жалғаулары бо-
лып танылғанмен, осынай қолданыста енді сөзжа-
сам қосымшасына айналып кеткен.
Үстеулер олі ф орм аға айналған септік жал-
ғау көрсеткіштері арқылы үнемі толығып отыра-
ды. Олар өздері ж алғанған түбір сөздің м ағы на-
сынан алш ақ жаңа сөз жасауға себепш і болады
да, тек этим ологиялы қ тұрғы дан ғана негізгі зат
есімдермен байланысып жатады.
Достарыңызбен бөлісу: 
