откен шақ, осы шақ, келер шақ болып үшке
бөлінеді.
7.2.5.1. Өткен шақ Өткен ш ақ қим ы лды ң, іс-әрекеттің сөйлеу
кезінен бұрын болып, істеліп кеткенін білдіретін
етістіктің грамм атикалы қ формасы.
Базаралы ж ағынан ж амандық күткен кісінің бірі осы Әзімбай болған (Әуезов).
Орыс-қазақ балалары- ның арасындағы ырың-жырың ит-жығыстары аяқталғанша айлар отіп кетіп еді (М үсірепов).
Сол жайды ж анкүйер, ж ақындар арасында күйзеліп айтқан шақтарында еңкілдеп жылап та жіберетін (Әуезов).
Берілген мысалдардағы
болған, өтіп кетіп еді, жылап та жіберетін деген етістіктер
болу, өту, беру, жылау қи м ы лдары н ы ң болып кегкенін
білдіріп, өткен шақ мағынасын беріп тұр. Қазіргі
қазақ тіліндегі өткен ш ақ грамматикалық ф ор-
масы мен мағы налы қ ерекшеліктеріне қарайж е-
дел откен шақ, бұрынғы өткен шақ, ауыспалы откен шақ болып үшке бөлінеді.
а)
Ж едел откен шақ. Ж едел өткен ш ақ
етістіктің түбіріне
-ды, -ді, -ты, -ті ж ұрнақта-
рының жалғануы арқылы жасалып, жіктеліп қол-
данылады.
Нэргүл қолындағы койлегін тастай беріп, шар айна алдында үршықтай үйірілді (Рай-
ымқұлов).
Қалмақтың қақты қара жорғасына, Айналды ақ алмастар қорғасынға (Жансүгіров).
Қартайдық, қай ғы ойладық, үлғайды арман (Абай).
Жедел өткен ш ақ жұрнағы егістіктің тұлғала-
рына тікелей жалғанады.
Әниіі үш қайырмасын айтып тоқтайын деп еді, Базаралы тоқтаттыр- мады (Әуезов).
Күрсініп сұлу бұрын коз тайғызды, Асықтық элсіретті, лебі тартып (Байзақов.)
Жедел өткен шақтың болымсыз түрі егістіктің
