бейнелеуіш сөздер деп табиғаттағы
құбылыстар мен заттардың және неше алуан жан-
жануарлардың сыртқы сын-сипаттары мен әре-
кет-қимылдарын кору қабілеті арқылы қабыл-
данған бейне-коріністердің атауларын, яғни атау-
лары ретінде қызмет ететін сөздерді айтамыз.
9 .3 . Е Л ІК Т Е У ІШ С Ө З Д Е Р Д І Ң Ф О Н Е Т И К А -
М О Р Ф О Л О Г И Я Л Ы Қ С И П А Т Ы
9.3.1. Еліктеуіиі сөздердің дыбыстық
ерекшеліктері
Еліктеуіш создердің дыбыстық ерекшеліктерін
сөз еткен д е, үш түрлі м әселе ескерілуге тиіс:
1) ды бы сты қ құрам ы , 2) буын жігі, 3) айтылу
ырғағы.
Еліктеу сөздердің дыбыстық құрамында, де-
мек, олардың дыбыстарының тіркесуінде белгілі
бір ізге түсіп қалыптасқан әрі орнықты, әрі жүйелі
заң бар деуге болады. О ған еліктеу сөздердің
мысалы, мынадай үлгілері айғақ.
1.
Арс, барс, гүрс, дұрс, мырс, тарс, тырс
т.б.
2.
Борт, бырт, кұрт, кірт, морт, сарт, сырт,
шарт, шыртт.б.
Ъ.Жап, жып, лап, лып, сап, сып, тап, топ, тып,
шап
т.б.
4.
Барқ, бырқ, жарқ, зырқ, зірк, кұрк, қорқ, іркт.б.
5
.Аңқ, еңк, дөңк, дұңк, діңк, кұңк, қаңқ, қоңқ,
саңқ, сұңқ, шаңқ, шіңк, ыңқ
т.б.
6.
Былқ, кілк, қолқ, қылқ, солқ, селк
т.б.
7.
Балп, болп, былп, елп, жалп, желп, жылп, салп,
сылп, шалп, шолп, шылп, үлп
т.б.
8.
Жамп, күмп, қомп, томп, тымп, сымп
т.б.
9
.Даң, дұң, тың, қаң, құң, маң, шаң, иіұң, шың
т.б.
ХО.Ар, быр, дар, дыр, дір, күр, қор, қыр, сыр, шар
т.б.
11.
Баж, быж, бұж, гүж, күж, қыж, шаж, шыж
т.б.
12
.Ақ, бақ, бық, қақ, қық, сақ, тық, иіақ, шық
т.б.
13
.Жалт, жылт, кілт, қылт, мылт, сылт, талт,
тылт
т.б.
554
МОРФОЛОГИЯ
14.
Гу, ду, зу, лау, сау, су
т.б.
15.
Барп, борп, қорп, сарп, тарп, тырп
т.б.
Бұл үлгілерде көрсетілген еліктеу сөздер, әри-
не, негізгі түбір формалар. Бұлардан басқа да
формалар бар.
Мысдлъү.аліи, былш, қалш; ыз, тыз,
ыс; кіс, пыс, тыс
тәрізді сан ж ағы нан аз болғаны -
мен де, көптеген туынды сөздердің жасалуына
негіз болған (мысалы:
алшы, алшаң, ызың, ызыл;
ысқыр, пысына, кісіне
т.б.), со н д ай -ақ, әуелгі
түбірлері туынды сөздермен біте қайнасы п ажы-
рамайтын болып кеткен формалар да көп. Мыса-
лы:
салдыр-гүлдір, балдыр-былдыр, жымың-жымың,
сопақ, тырбаң, ыржаң
с и я қ т а н ғ а н сөздердің
түбірлері қазіргі тілде жеке қолданылмайды.
Достарыңызбен бөлісу: |
