ж айқы н айтылады да,
оларға қосымшалар ұяңнан жалғанады: газ-дың,
газ-ға, газ-бен.
А лдыңғы м орф ем аз,
ж дыбыстарына бітіп,
кейінгі м о р ф ем ас,
ш ж ә н е з ,
ж дыбыстарынан
басталса ілгерінді, кейінді ықпалдың нэтижесін-
де бірсыпыра дыбыс алмасулары болады. Оның
ішіндегі регрессивті ассимиляция мынадай бо-
лып келеді.
а)
алдыңғы м орф ем аз ұяңына бітіп, кейінгі
морфема қатаң
с дыбысынан басталса, онда з
қатаң
с дыбысына алмасады:
соссүз (соз-сіз), коссүз (көз-сіз), қасса (қаз-са), осса (оз-са), жүссом (жүз сом), біссіз (біз-сіз), сіссіз (сіз-сіз); ал қатаң
т-н ы ң алдынан кел ген дес-ға жуықтайды.
Қас- тай (Қазтай), Жүстайлақ (Жүзтайлақ), жүстауық (жүз тауық), істүссіз (із-түссіз); яғн и зс-н ы ң
орны на
сс (с:) тіркесі пайда болады;
ә) кейінгі м орф ем аж дыбысынан басталса,
алды ңғы м орф еманы ң соң ы н д ағы з д ы б ы сы ж
дыбысына айналады. Бұл сөз бен сөздің арасын-
да ұшырайды. Өйткені ж д ы б ы сы н ан бастала-
тын қосымша жоққа тән. Мысалы:
жүжжьт (лсүз
92
ФОНЕТИКА жыл), ажжылда (аз жылда), жгүжжаса (жүз жаса), божжорға (боз жорға), мүжжарғыш (мүз жарғыш), көжжүгүрттү (көз жүгіртті). Қара-
пайым сөйлеу тілінде қатар келген қос ж -н ы ң
бірі қы сқары п, айтылмай қалаты н ж ағдайы да
бар:
Қыжжібек (ҚызЖібек), Қыжжан (Қыз жан), я ғн и зж ай туд аж ж (ж :) болады;
б) кейінгі м орф еманы ң басы ндағы
ш ды-
бысы алды ңғы м орф еманы ң соңы ндағы
з ұя-
ңынш дыбысымен алмастырады:
сошшүл (сөзшіл), соіишең (сөзшең), ташша (тазша), жаіишы (жаз- шы), бішше (біз-ше), сішіие (сіз-ше), жашшықты (жаз шықты), жүшіиақты (жүз шақты), теш- шық (тез шық), көшшалды (көз іиалды). М ұнда-
ғы алмасудың сырын былай түсіну керек: қатаң
