6.1.2.2. Күрделене қосылған етіс жұрнақты туынды түбір етістіктер Жоғарьща қысқаша баяндалып өткен жұрнақ-
ты торт етіс түрлеріндегі туынды түбір етістіктің
іске асу- аспауындағы негізгі себепкер, яғн и бел-
сенді субъекті белгілі іс-әрекетке қатысса болды,
ол туынды түбірлер одан әрі тағы да тиісті етіс
ж ұрнақтары үстеленіп сойлем ішіндегі етістік
тіркестері де сәйкестене тілге тиек болады. Мұндай
дайын күрделенген етіс ж ұрнақты үлгілер не-
гізінен мына томендегілер:
1) Ө здік+өзгелік: -
індір (ки -ін -дір),
-лт (и-
іл-т-іп, бүг-іл-т-ті).
2) Ы рықсыз-өзгелік немесе озгелік-ырықсыз:
т өг-іл-т (тогілтіп жыр толғайты н);
үз-іл-т (үз-
іл-тіп ән ш ы рқаған );
он-ді-ріл (салы қ, қары з -
бэрі де өн-ді-ріл-ді);>>я-ш-ыя (уа-ты л-ған шыны
әй н ек);
ж а-ғ-ы л (шамдар да ж ағы лсы н) т.т.
3) О ртақ + өзгелік:
Тобеле-с-тір; соғ-ыс-тыр; тату-лас-тыр; 4) Өздік + ортақ:
¥ғ-ын-ыс; түс-ін-іс, іл-іг-іс. 5. Ө згелік + өзгелік:
көр-сет-кіз (өгей шеше
күн көрсетпеді; күн көрсеткізетін емес),
бер-гіз- дір-т, өл-тір-т-кіз-бе т.т.
Өзгелік етіс ж ұрнақтары ны ң екі-үш ке дейін
болып үстелене қосылып қолданылуы:
а)
Мен оған карызға акша алдыртпаймын, - дегенде
м ен субъектінің өзінен басқа да қолдау-
шысы бары байқалады.
б)
Бұл кітапты директорымыз еіикімге бер- гіз-дір-т-пейді - дегенде өзгелік етісті сөйлем бо-
луы ықтим ал.
Әрине, кітапты кітапхана дирек- торы бермейді. Окушыларға бергіздіртетін кітап- ханашылары бар. Ол кітапты алу үшін таныстык т.б.
болса да, ешкімге бергізбеу - деген себепті де
өзгеліктің бірнеш е ж ұрнағы қосы лғаны - неше
адам (субъектілер) араға түссе де - деген логика-
лы қ ұғымнан жұрнақтар көбейген.
Тіл қолдану тәжірибесінде, лексикограф ия-
лы қ жұмыста т.б. -
с, -ыс, -іс тұлғалы етістіктерді
ортақ етіс деу кездеседі.
Мысалы:
а)
Көйлегі өзіне кел-іс-іп (жара-с-ып)
тұр; келе жүмысына кір-іс-ті тәрізділерде
-с жұрнақтылар
етістіктерге үстеліп тұрғанмен, ортақ етіс емес.
б)
Балалар жүгіріп кіріп, орын-орындарына отыра кал-ыс-ты, - тәріздідегі
кал-ыс т.б. да осы
тәрізді. Бұл соңғы сөйлемде - ысжұрнағы күрделі
