6.2.1.1. Күрделі етістіктердің тірек сыңары
Т ілім ізде тірек сы ң ар ар қы л ы ж асал ған
күрделі етістіктердің жалпы саны 2000-ға жуық.
М ұның өзі тірек сыңардың күрделі етістік жасау-
да -Ъшмді қы змет атқараты ны н көрсетеді. Бұл,
әрине, тірек сыңарлардың тіліміздің сөздік қорын
толықтырудағы ерекше қызметіне дэлел. Күрделі
е тістік ж асауд ағы ер екш ел ігін е қарай тірек
сыңарлар оте өнімді, онімді, онімсіз деп үшке
болінеді.
Оте онімді тірек сыңарларға/сел,
кет, қайт,
іиық, ал,
берсияқты етістіктер жатады.Ъ те онімді
тірек сы ңарлар түрлі сем ан ти к ал ы қ топ тағы
етістіктерден күрделі етістік жасайды. Сондықтан
олардың созжасам мүмкіндігі зор, солардың қаты-
суымен тілімізде оте’көп күрделі етістік жасал-
ған. Мұндағы әр етістік 8-230 аралығында күрделі
етістікжасаған.
Онімді тірек сыңар болатын етістіктерге:
тас-
та, өт, экел, әкет, жібер, қөй, бар, жвнел, қал
етістікгері
жатады. Бұл топтағы тірек сыңарлар созжасам аясы
бірінші топпен салы стырғанда аздау. Бұлардың
әрқайсы сы нан 30-50 аралы ғында күрделі етістік
жасалады.
Ал, үшінші топтағы тірек сыңарлары өнімсіз
түрге ж атады Л Зған мына етістіктер кіреді:
түс,
кір, қаш,бер, қара.
Сөның өзінде тірек сыңарлардың
кейбіреуі 30-дай, кем дегенде 10-ғадейін күрделі
етістікжасаған.
Тірек сыңарлардан жасалған күрделі етістіктер
сөйлем құру үстінде эрдайым жаңадан жасалмай-
ды. Олардың әрқайсысы әр кезеңде жасалып, тілге
біржөлата енген, сөл қалпы нда дайын лексика-
л ы қ тұлға, даяр ұғым ретінде қөлданылады .
Оларды әдебиет тітінен, жазба ескерткіштер тілінен
кездестіреміз.
Күрделі етістік ж асауға қаты саты н тірек
сыңардың белгілі саны бар. Олар тілімізде шама-
мен алғанда 30 шақты. Сөлардың ішінде өнімдісі
20-дай. Олар:
кет, кел, ал, жет, экет, қайт, бер, шық,
таста ,жібер, өт, қой, бар,қал ,көр, кір, жөнел,қара,
біт, түс
т.б.
Тірек сыңар болатын етістіктердің мынадай
ерекшеліктері бар. 1) Тірек сыңар болатын етістік-
|
