ол - инженер
не
ол оқиды
дегендегі 3-ж ақ жіктік жалғауды, ол қатардағы
1-2 ж ақ тұлғалары және мағыналарымен салыс-
тыра қарап,
сен оқы, сен сөйле
дегендегі 2-ж ақ
бұйрық рай тұлғасын осы қатардағы 1 және 3-жақ,
сонымен бірге 2-ж ақ сыпайы және көпше тұлға-
лары мағыналарымен, сондай-ақсендеген сөзбен
байланы сқа түсуімен салыстыра қараудың нэти-
жесінде бұл тұлғаны бұй ры қ райды ң, жіктік
ж алғаудың нөлдік формалары деп айта аламыз.
О йы мы здың дұры сты ғы н көрсететін тілімізде
тағы мынадай ф акт бар. Егер түбір тұлға мен
сөйлеу процесінде пайда болатын формасыз тұлға-
ның арақаты насы н, сон д ай -ақ грамматикалық
ф орма мен м ағы н ан ы ң сәйкестігін сыртқы түр
ұқсасты ғы негізінде тек формальды түрде ғана
айқы ндайты н болсақ, әрбір ұқсас тұлғаларды ң
мағына ерекшеліктері мен қызметі өзгешелікгерін
ескермесек, олардың табиғаты н дұрыс түсініп,
сы ры н ашу мүмкін болмас еді. О сы ған орай
етістік түбір мен 2-ж ақ бұйры қ рай тұлғалары-
ның сырт сәйкес келуін бір деп қарайтын болса,
етістіктің ш ақ, рай т.б. тұлғаларда кездеспегені-
мен, болымсыз етістік, етіс, күш ейткіш етістік
тұлғалары нда кездесетін 2-ж ақ бұйры қ түрімен
сәйкестікті қалай түсіндірер еді? Я ғн и , кел,
бар
деген түбірлерге бұйры қты қ, 2-ж ақты қ, жеке-
шелік м ағы на тән дейтін болсақ, ондай мағына-
лар 2-жақ бұйрықты, жекеше, анайы кел-м е,
бар-
ма
деген болымсыз етістік түріне де,
кел-тір, кел-
гіз, бар-ғыз, кел-іс, бар-ыл
т.б. сияқты етістіктің
етіс түріне де,
кел-іңкіре, бар-ыңқыра
тәрізді
күшейтпелі етістік түріне де тән деп мойындауы-
мыз керек, ал сонда бұларды да етістіктің түбір
тұлғалары деп тануымыз керек пе? Бұлар етістіктің
түбір тұлғасы емес екендігі дәлелдеуді қажет ет-
пейді. Бұлардың барлы ғында да бізді адастырып
ж үрген ж ай т, б ір ін ш ід е н , етістік түбірі де,
етістікгің етіс, күшейтпелі етістік, болымсыз етістік
тұлғалары да, сырт ж ағы нан бұйрық рай форма-
сымен сәйкес келуі, соны ң нәтижесінде, екінші-
ден, етістік осы тұлғаларда айты лғанда, еріксіз
ойымызда сен деген сөздің оны м ен байланысы
тұрады. Я ғн и , кел,
Достарыңызбен бөлісу: |
