П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет645/879
Дата03.12.2023
өлшемі38,54 Mb.
#133403
1   ...   641   642   643   644   645   646   647   648   ...   879
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

бар, 
келме, 
барғыз 
т.б. сөздер 
айты лғанда, олар бірден ойы м ы здасен кел, сен 
бар, 
сен келме, сен 
барғыз 
конструкциясы түрінде 
ұғынылады да, түбір тұлғаны ң қасиетіне өзінде 
ж оқ грамматикалық м ағы н а үстелетін сияқты 
болып көрінеді. Ал бұл етістіктұлғалары ның 
сен
деген созбен конструкциялы қ үлгіде келуі - ол 
сөздердің тек қана 
сойлеу процесіне түсу нәти-
жесі.
С ондай-ақ етістік түбірдің грамматикаларда 
көрсетіліп жүрген бір ерекшелігі - олардың тіке- 
лей жіктелмеуі. Ал бұйры қ райдың 2-жағы - 
жіктелу үлгісінің бір корінісі, яғн и сөйлеу про- 
цесі нәтижесінде пайда болатын грамматикалық 
м ағы на. Міне, осы айты лғандардың барлығы 
етістіктің түбір тұлғасы мен 2-жақ бұйрық тұлғасы 
бір форма емес екендігін, тек сырттай сэйкес ке-


ЕТІСТІК
497
летіндігін, “ етістіктің түбірі - бұ й р ы қ райды ң
2 -ж а ғ ы ” деген ан ы қтам ан ы ң қате екендігін, 
етістіктің түбірі басқа сөз таптары ны ң түбірлері 
сиякгы жеке тұрып қолданыла алмайтынын көрсе- 
теді. И .Е.М амановты ң: “Түркі тілдерінде түбір 
етістіктер еш қаш ан басқа сөздермен тіркеске ен- 
бейді де, сол күйінде дербес сөйлем мүшесі бола 
алмайды. Етістіктер есімшеүкосемше, қимыл есімі, 
рай формаларымен түрленгенде басқа создермен 
синтаксистік қатынасқа еніп^ сөйлем мүшесі қыз- 
метінде жұмсалады” , - деген пікірінің өте дұрыс 
екенін байқаймыз.
Етістіктің түбір тұлғасы қимылды, іс-әре-
кетті, процесті т.б. білдіреді және ол - етістіктің
жеке сөз табы ретіндегі жеке тұрғандағы семан-
тикалық белгісі, негізгі жалпы грамматикалық
м ағы насы , ал бұйрық райдың 2-ж ағы сол
етістіктің сойлеу процесінде басқа создермен


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   641   642   643   644   645   646   647   648   ...   879




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет