Бейсенбі жай сөйлесе де,
үнемі қапысыз есеппен сойлейтін
(Әуезов).
Олар
т ау басына бүгін шығатын
(ауызекі тілден)
Бірінш і сойлемде үнемі созінің негізінде сойлеу
қим ы лы ны ң болып кеткені байқалады (ауыспа-
лы откен шақ). Екінші сойлемдебүгін созі арқы-
лы ш ығу қим ы лы ны ң әлі болмағаны аңғары -
лады (ауыспалы келер шақ).
7.2.5.2. Осы шақ
Осы ш ақ сөйлеп тұрған сәтпен байланысты
қим ы лды ң, іс-әрекеттің болып ж атқаны н, отіп
жатқанын білдіреді.
Қыр басынан етекке қарай болат арқан тар-
тып, он шақты жүмысшы жүр
(М ұстафин).
Ол
торт шананы үйіре тастап, үстіне қамыс жап-
қан, уақы т ш а күркенің аст ы нда от ырмыз
(Сәрсенбаев).
Елу басылар сары шымылдырық-
тың ар ж ағына қол созып жатыр
(Әуезов).
Осы ш ақ болатын етістіктердің м ағы налы қ
белгілері:
1) Сөйлеп тұрған кездегі іс-әрекетгі білдіреді.
Жүрт ойынмен болып жатыр
(М айлин).
2)
Әрдайым қайталаны п тұратын дағды лы
іс-эрекетті корсетеді.
Арсыздық - ашыққаннан,
ақсыздық - асыққаннан, пәмсіздік - масыққан-
нан шығады
(“Аяз б и ” ).
Басқа шақ түрлеріне қарағанда осы ш ақтың
жасалуында кейбір ерекшелік бар. Ол қалып етіс-
тіктерінің
отыр, тұр, жатыр, жүр
негізгі етістік
мәнінде немесе негізгі етістіктің косемше
(-а, -е,
-й, -ып, -іп, -п)
тұлғасы на қалы п етістіктерінің
кемекші етістік мәнінде тіркесіп тікелей жіктеліп
барып жасалуын да, бұлар грамматикаларда нақ
осы ш ақ деп беріледі. Осыдан ан ы қ корінетін-
дей, осы ш ақты ң бұл түрі қазіргі кезде арнайы
грамматикалық тұлғалар арқылы жасалмай, қалып
етістіктерінің негізінде немесе комекш і етістік
м ә н ін д е ж ік т е л іп к е л у ін е н
Достарыңызбен бөлісу: |
