-сы н//-сін. Бұл формант қазақ тілінде өнімді
ж ұрнақ саналады. Ол өзінің сөзжасамдық қы з-
метінде тек дауысты ды бы сқа аяқталған етістік
негізге ғанажалғанады. Етістік негізден бұл фор-
мант арқылы ж асалған туылымдар әдетте қазақ
тілінің өзінің байы рғы сөздері болып келеді.
Мысалы,
күресін (<күре+сін), кекесін (<кеке+сін), ықтасын (<ықта+сын), бөгесін (<бөге+сін), өтесін (<оте+сін), сүйесін//сүмесін (< сүйе+сін), борасын (<бора+сын) сияқты дериваттардан осы ерекшелік
айқы н көрінеді.
ІЛолақ тілектің орайы, отесіні м е (Әуезов);
Мэселенің өзегі -
селге қарсы берік богесін, плотина түрғызу (Ж ұмақанов);
Дөңестегі қалың шырша тоғайы қүрғақ әрі ықтасын (М аға-
уин);
Қалтай күресінге таман іиығып еді... (Әуе-
зов). Соңғы мысалдағы
күресін жасамы қазақ
тілінде қазір металлургия өнеркәсібімен байла-
нысты термин ретінде де қолданылады. Ол бұл
ретте орыс тіліндегі
отвал лексем асы ны ң м ағы -
насын білдіреді. Тілімізде сөзжасамдық осы
-сы н// -сін форманты арқылы пайда болған етістік негізді
кейбір окказионализмдер де кездеседі:
Шын де- месін артта корінеді. Путильде қалың әскер жи- налып жатыр (Мағауин);
Қиналса қол беріп, сүрінсе сүйесін түтардай (Сонда). Ж оғары дағы мысалда
дем есініуь\льт ъ\ орыс тіліндегі “ подкрепление”
лексем асы на балама ретінде алы нған. Ал
сүйесін туынды түбір зат атауы бұл жерде ‘сүйеніш (опо-
р а)’ мәнінде ж ұм салған. Қ азақ тіліндегі бірқы -
дыру антропоним де осы құрылымда, яғни сөзжа-
сам ды қ
-сы н//-сін ф орманты арқы лы етістік не-
гізден қалы птасқан. Олар негізінен мыналар:
Түрсын, Тоқтасын, Демесін, Жарылқасын, Оңғар- сын, Өтесін, Бекбосын, Байбосын, Үлбосын, Жарбо- сын, Жанбосын, Ербосын. Бұл жерде көңіл аудара-
тын бір нэрсе: келтірілген кісі аттары шын мэнінде
етістік негізге
-сы н//-сін форманты ның жалғану-
ынан горі,
түрсын, демесін, жарылқасын, оңғарсын, өтесін, бай босын, жар босын, жан босын, ер босын, үл босын сияқты жай, жалпылама мэнді сөз орам-
дарына жалқы есімдік мән үстелуінен пайда бол-
ған.
