Панда жылаған жаз жанарбек Әшімжан «Дарын» мемлекеттік жастар сыйлығының сериясы «Сөздік-Словарь»

128
ұлтшылдар тобы көп болды. Белуардан қар. Төрт жарым қыс сондай 
азапта, аш-жалаңаш, жаралы болып жүрдiк. 
Жанарбек  Әшімжан:  Сiздердiң  мiндеттерiңiз  –  Кеңес  Одағының 
идеологиясына  шексiз  берiлген  коммунистердi  тауып,  партизан 
отрядын құру ғой. 
қасым қайсенов: Әрине. Мен сiздерге бiр қызықты айтайын. Бiз 
алғаш  Виница  қаласында  бiр  беделдi  коммунистпен  таныстық.  Сол 
коммунист  бiзге  бiр  қызық  әңгiме  айтты.  Сол  Виницада  Александр 
Жовтис  деген  азамат  тұрыпты,  өзi  1923  жылы  туылған  екен.  Ұлты  – 
еврей. Соғыс басталған кезде сол Жовтис бас сауғалап шығысқа қашып 
кеткен  көрiнедi.  Екiншi  рет  кездескенiмiзде  әлгi  коммунист  маған: 
«Вася,  әлгi  Жовтис  сенiң  туған  отаныңа  барыпты»,  –  дедi.  Сөйтсек, 
ол  Жовтис  қазiргi  түрлi  саяси  орталарда  бой  көрсетiп  жүретiн 
Евгений Жовтистiң әкесi екен. Александр Жовтис Қазақстанға келген 
соң  педагогикалық  институтына  оқуға  түсiптi.  Одан  оны  соғысқа 
алып  кететiн  болған  соң  тау-кен  институтына  оқуға  ауысыпты.  Бұл 
институттың  студенттерiн  соғысқа  алмайтын.  Соғыс  аяқталған  соң 
қайтадан педагогикалық институтқа ауысыпты. Кейiн ғылым докторы, 
профессор болды. 
Жанарбек  Әшімжан:  Ата,  тақырыптан  ауытқып  бара  жатқан 
сияқтымыз? 
қасым қайсенов: Тақырыптан ауытқып бар жатқан ештеңе де жоқ. 
«Жовтистiң соғысқа қандай қатысы бар?» дейсiңдер ғой. Мұның бәрi 
тарих, кейiнгi ұрпақ жадына жазып алуы тиiс. Сол Александр Жовтис 
1986  жылғы  Желотоқсан  көтерiлiсiнен  кейiн  Қазақстанға  Колбин 
келгенде, Колбиннiң сенiмiне кiрiп алып, осындағы қазақтың көптеген 
қайраткер  ғалымдарының  соңына  шырақ  алып  түскен.  Өмiрбек 
Жолдасбеков бастаған жиырма шақты академиктiң төбесiне әңгiр таяқ 
ойнатып, қудалаған. Сонда мен Өмiрбек Жолдасбековке араша түсiп, 
қорғадым.  Жолдасбеков  менi  өмiрiнiң  соңына  дейiн  сыйлап,  жақсы 
көрiп өттi. Мен ешкiмдi өмiрi ұлтқа, нәсiлге бөлген адам емеспiн. Осы 
уақытқа дейiн қазақ, орыс, украин тiлдерiнде 34 кiтап жазыппын. Сол 
кiтаптарда тек қана соғыс туралы ғана емес, бейбiт өмiрдегi осындай 
оспадарсыздықтар да айтылған. Бұл ендi жол-жөнекей айтып жатқан 
әңгiме ғой. Бастапқыдағы сөзiмiзге қайта оралайық.
Тағдыр менi ең қатал, ең қиын жағдайға түсiрдi. Жау тылы – бұл 
фашистiң  қатал  армиясының  нағыз  қайнаған  жерi.  Қыстың  қақаған 
боранында  орман  паналайсың.  Мұз  жастанып,  қар  жамыласың.  Тау 
сағалайсың. Сөйтiп жүрiп соғыстық. Бұл жақтан гөрi менi Украинада 
халық көп бiледi. Бәрi менi «Вася» дейдi. Мен туралы украиндар кино 
түсiрдi, кiтап шығарды. Осындай қатал тағдырға тап болсақ та, «қырық 
жыл  қырғын  болса  да,  ажалды  өледi»  деген  рас  екен.  Мен  алғаш 
соғысқа Павлодар қаласынан аттанғам. Жұрт 23 сәуiрдi «Қайсеновтiң 

129
туған күнi» деп тойлап жатады. 1938 жылы 23 сәуiрде өмiрлiк жарым 
Асыл  екеумiз  Павлодарға  қызметке  барған  күнiмiз.  Мен  Павлодар 
облыстық бiлiм беру басқармасында инспектор болып жұмыс iстедiм. 
Екеумiз ерте үйлендiк, отау тiккенiмiзге 76 жыл болыпты. Соғысқа сол 
жерден шығарып салды.
Жанарбек  Әшімжан:  Үйiңiздiң  төрiне  Сталиннiң  суретiн  iлiп 
қойыпсыз.  Бұрынғы  үйiңiзде  де  iлiнiп  тұрушы  едi.  Соғыс  кезiнде 
Сталинмен кездестiңiз бе?
қасым  қайсенов:  Мен  Сталинмен  жүзбе-жүз  кездескен  емеспiн. 
Сталиндi сендер жер-көкке сыйғызбай жамандайсыңдар.
Жанарбек  Әшімжан:  Бұл  жамандаған  емес,  қазақтың  сүт  бетiне 
шыққан қаймақтарын қырып жiберген адамға тарихтың берген бағасы 
ғой, ата.
қасым  қайсенов:  Бiрақ  Сталин  бүкiл  дүниежүзiнiң  тiзесiн 
дiрiлдететiн  мемлекет  құрып  кеттi.  Ол  дүниежүзiн  фашизмнен  азат 
етiп  кеттi  емес  пе.  «Халықты  қырып  жiбердi»  дейсiңдер.  Рас,  көп 
адам қырылды, айдалды. Осының бәрiн Сталин жалғыз өзi iстедi ме? 
Оның жанындағы Хрущев, Молотов қайда жүрдi? Сүт бетiне шыққан 
қаймақтарымызды  сыртынан  көрсетiп  берген  өзiмiздiң  қазақтар  ше? 
Сол  кездегi  саяси  қылмысты,  террорды  жасырып-жабу  үшiн  жалғыз 
Сталиндi  нысанаға  алып  қойды  емес  пе?  Мұны  неге  жасырамыз? 
Өткендi  жамандай  беру  дұрыс  емес.  Өткен  өмiр  қанша  жаман  болса 
да,  бәрiбiр  бiздiң  басымыздан  кешкен  тарихымыз.  Владимир  Карпов 
деген бар. Ұлы Отан соғысының батыры. Екеумiз соғыста кездесiп, дос 
болған адамбыз. Былтырғы жылы осында бiр делегацияны басқарып 
келiптi. Теледидардан көрiп таныдым. Кездесе алмадым, өзi елдерден 
«Вася  бар  ма,  тiрi  ме»  деп  сұрастырыпты.  Арнайы  сыйлық  берiп 
кетiптi. Медеу аудандық әскери комиссариатының адамы әкелiп бердi. 
Сол Владимир Карпов Сталин жайлы екi кiтап жазды. 
Жанарбек  Әшімжан:  Ұлы  Отан  соғысының  тарихына  қарап 
отырсаңыз,  аты  аңызға  айналған  Примак,  Тканко,  Каупак,  Феодоров 
есiмдi партизандар жадыңызға оралады. Сiз солдарды көрдiңiз бе? 
қасым  қайсенов:  Солармен  қоян-қолтық  араластық,  қасында 
жүрдiм. Мен солардың қол астында болдым. Олар партизан соғысының 
көсемдерi, жақсы немесе жаман жағыңа солар ықпал етедi. Солардың 
әруағына  күнi  бүгiнге  дейiн  басымды  иiп,  тәу  етiп  отырамын.  Мен 
қайда барсам да сондай iрi адамдарға кез болдым. Сендер батырлықты 
адам күнiбұрын ойлап, жоспарлап жасайды деп ойламаңдар. Отаныңды 
шексiз сүйсең, сол жолда бойыңдағы бар қасиеттi аямасаң, ел үшiн ерлiк 
көрсетсең, батыр атанасың. Өлең халық «батыр» деп атайды. Және мен 
өзiм iстеген ерлiктердi батырлық деп есептемеймiн. Мен бар болғаны 
төрт  жыл  оқыған  оқудағы  жиырма  шақты  ұстазымның  үйреткен 

130
әдiс-тәсiлдердi  бұлжытпай  орындап  отырдым.  Олардың  барлығы  да 
шетелдерде диверсиялық және террор жұмыстарын жүргiзген тұлғалар. 
Менiң  сұрапыл  соғыстан  тiрi  келуiме,  осылай  даңқты  адам  болуыма 
әсер еткен солардың тәжiрибесi. Жау тылында мен көрмеген қиындық 
болды  деп  айту  қиын.  Ылғи  қантөгiс,  қоян-қолтық  ұрыс,  жекпе-жек. 
Қазiргi теледидардан көрсетiлiп жатқан қанқасап кинолар менiң өмiрiм 
сияқты. Сендер оны керемет рахаттанып көресiңдер. 
Жанарбек  Әшімжан:  Таяуда  қайсыбiр  жиында  сiздiң  қазiргi 
көрсетiлiп  жатқан  нешетүрлi  киноларды,  телеарнаның  басшыларын 
қатты сынға алып сөйлегенiңiздi көрiп қалдық. 
қасым  қайсенов:  Ендi  ше?  Қазiр  бала-шағамен  қатар  отырып 
теледидар көре алмайтын халге жеттiк. Осы соңғы 10-15 жылда елiмiздi 
жаулап  алған  кино  өндiрiсiндегi  сантүрлi  жауыздыққа  тәрбиелейтiн 
киноларды айналымға шығарып отырған бiр-ақ адам. 
Жанарбек Әшімжан: Ол кiм?
қасым  қайсенов:  Мен  оны  бiлемiн.  Өздерiң  тауып  алыңдар.  Ол 
қазақ  ұлтына,  болашағына  қаскүнемдiк  жасап  отыр.  Сол  бiр  адам 
он  жылдан  берi  телевизиялық  диверсиялық  жұмыс  жүргiзiп  келедi. 
Қаржының  бәрi  теледидардың  маңайында  екенiн  бiлiп  алған.  Елдегi 
кинотеатрлардың  жүйесiн  құрып  алған.  Одан  түскен  қаржы  мүлде 
басқа бiр елдiң бүкiләлемдiк қорына барып түседi. 
Сол кинодағы бiрiн-бiрi өлтiрiп, бауыздап, қырып жатқан қай елдiң 
адамдары?  Қай  ұлттың  өкiлдерi?  Еркектерiнiң  қолында  қос-қостан 
тапанша,  әйелдерiнiң  қолында  қос-қостан  қанжар.  Көзiне  қан  қатқан 
жұрт. Сондай қанды қырғынды бастан кешiрiп келген менiң өзiм әлгi 
киноларды көрiп отырып жаным түршiгедi. Тiптi, сол жат пиғылдағы 
киноларды қазақ тiлiне аударып берiп жатқан арналар бар. Ал бiздегi 
ақпарат құралдары мұндай нәрселерге жай ғана қарайды. Бұл жағдайды 
үкiмет  мүшелерiнiң  бәрi  бiледi.  Депутаттар  күнде  көрiп  жүр.  Солар 
неге жұмған аузын ашпайды?
Қазiргi  отырған  осы  тау  баурайындағы  үлкен  үйдi  президент 
Н.Назарбаевтың өзi арнайы салдыртқан. Алматыдағы резиденциясына 
шақырып, кiлттi өз қолымен табыс еттi. Тағдырдың санқилы сынағынан 
аман өтiп келдiк. Құдайға мың да бiр тәуба. Мемлекет басшысы 90-ға 
таяған  шағымда  елеп-ескерiп,  қолыма  үйдiң  кiлтiн  ұстатқанда  жан-
жүйем қатты толқыды. Мен бұрын өлең жазғанмын. Әлгiндей толқыныс 
үстiнде де мынадай бiр ауыз өлең оралды:
Тағдыр менi талай рет қуантты,
Тағдыр менi талай рет жылатты.
Ақырында бала берiп, бақ сыйлап,
Тағдыр өзi менi осылай жұбатты.

131
Асыл  апаларың  соғыс  уақытында  «Социалистiк  Қазақстанда» 
жұмыс iстеген. Сол апаларың маған арнап кiтап жазған. Кiлттi берген 
кезде  Нұрсұлтан  мен  Иманғалиға  апаларың  жазған  кiтапты  бердiм. 
Рахметiмдi айттым.
Жуырда  осы  үйге  ескiрген  алтын  жұлдызды  жаңартып  беру  үшiн 
Мемлекеттiк хатшы Оралбай Әбдiкәрiмов келдi. Отырып қонақ болды, 
шәй iштi. Оған да телеидеологияның терiс жақтарын, кейiнгi ұрпаққа 
берiп жатқан тетiр қырларын айттым. Сосын Оралбайға «Ертiсбаевқа 
сәлем  айт,  тым  құрыса  мына  киноны  түзесiн»  деп  сәлем  айтып 
жiбергенмiн.  Ақпараттың  басына  Ертiсбаев  жаңадан  министр  болып 
келiптi.  Сол  Ертiсбаев  оппозияцияға  қатысты  айтқан  бiр  пiкiрiнде 
«ұят,  ар,  намыс  қайда?»  деп  айтқан.  Өзi  министр  болып  келгеннен 
кейiн  маған  хат  жазыпты.  Ұлты  –  қазақ,  қазақ  болып  тұрып  өзiнiң 
тiлiн  бiлмеу  не  деген  сұмдық?!  Өзiнiң  ары,  ұяты,  намыс  қайда?  Сол 
Ертiсбаевқа  байланысты  ашық  хаттар  президентке  бiрiнен  кейiн  бiрi 
жазылып жатыр. Бұл тегiн болмауға керек деп есептеймiн. 

132
«ЖИҒАН-тергеНІН АрқАЛАП кетІПтІ ДегеНДІ
естІгеМ Жоқ»
(Қоғам және мемлекет қайраткері Амалбек Тшановпен сұхбат)
–  Амалбек  қозыбақұлы,  сіз  ұзақ  жылдар  аймақта  басшы 
болдыңыз,  депутат  та  болдыңыз.  көп  жылдар  ел  басқару  ісінен 
қол  үзген  жоқсыз.  кейінгі  жылдары  ірі  саяси  қозғалыстардың 
ортасынан  табылып  жүрдіңіз.  саяси-әлеуметтік  мәселелерге 
қатысты сын-ескертпелерді де аз білдірген жоқсыз. осының бәрі 
лауазымды қызметтерден қол үзіп қалған адамның билікке деген 
өкпесінен туаған іс-әрекеттер ме, әлде...
– Мен өз пікірімді әркез ашық білдіріп келген азаматпын. Бірақ әр 
нәрсе  өз  орнында  тұруы  керек.  Мәселен,  бір  ғана  мысал  келтірейін, 
бұрын  Есеп  палатасы  Жоғарғы  Кеңестiң  қарауында  болған.  Қазiргi 
Есеп  комитетi  ғой.  Сол  комитет  тiкелей  Парламенттiң  қарауында 
болуы  керек.  Өйткенi,  Парламент  өзi  тексерiп,  өзi  шешiм  шығарып 
отыруы  керек.  Бюджеттi  қабылдадық  па,  ол  қалай  жұмсалып  жатыр, 
қайда жұмсалып жатыр, бiз соның бәрiн бiлiп отыруға тиiспiз. Қазiр 
Есеп  комитетiн  бiз  қадағалай  алмаймыз.  Неге?  Сонда  не,  Парламент 
сенiмсiз  бе?  Әлде,  үкiмет  халықтiкi  емес  пе?  Үкiметтiң  позициясы 
Парламенттен неге бөлек болуы керек, мен осыны түсiнбеймiн. Үкiмет 
Парламенттi  өзiнен  төмен  көредi.  Заманбек  Нұрқадiлов  сендерге 
берген  сұхбатында  «телефонды  көтермейдi»  дептi  ғой,  ол  бер  жағы, 
Парламент  депутаттарының  мiнiп  жүрген  кезекшi  көлiктерiнiң  өзi 
90-жылдардағы  ескi  «Волгалар».  Үкiметтегiлердiң  ондай  көлiктiң 
бар  екенiн  ұмытқанының  өзiне  он  жыл  болды,  ал  депутаттар  соны 
мiнiп  жүр.  Көлiктi  де  айтпағанда,  бiздiң  жұмыс  кабинетiмiздiң  өзi 
сын көтермейдi. Аядай ғана бөлмеде көмекшiмiзбен бiрге отырамыз. 
Жеке отырып адам да қабылдай алмайсың. Бiзден экономикасы неше 
есе төмен деген Қырғызстанның өзiнде ондай емес, олар парламентке 
барлық  жағдайды  жасап  қойған.  Қит  етсе,  депутаттардың  айлығын 
алға тартамыз, сынауға келгенде, соларды алдыға сап қоямыз. Бұл не 
үшiн,  кiм  үшiн  керек?  Бiзге  өзiнiң  жеке  басының  қамымен  жүретiн 
Парламент керек пе, жоқ халық үшiн жұмыс iстейтiн Парламент керек 
пе, осы төңiректе ойлануға тиiспiз.
Егер  бiзде  бәрiн  Парламент  бақылап,  бiлiп  отырса,  коррупция 
да  болмас  едi.  «Арам  ақшаны  заңдастырамыз»  деп  шала  шабылып, 
сырт көздiң алдында күлкiге қалмас едiк. Парақорлықтың белең алып 
тұрғаны  да,  сыбайлас  жемқорлықтың  дес  бермей  отырғаны  да  осы, 
бақылаудың жоқтығынан деп ойлаймын.

133
–  Шикiзат  саласына  қатысты  келiсiм-шарттардың  ашық 
болуын  қалайтын  топтар  аз  емес.  осыған  байланысты  арнайы 
акция да өттi, бiрақ неге нәтиже болмады?
– Осы жерде «Парламенттiң құзыры» деген нәрсе тағы да алдыңнан 
шығады. Қазiргi жағдайда үкiмет қалай шешсе, үкiмет қалай жасаса, 
солай қалып отыр. Үкiмет басқа бiреу үшiн, Парламент өзгелер үшiн 
жұмыс  iстейтiн  сияқты.  Неге  халықтан  жасырын  болуға  тиiс,  мен 
осыны  түсiнбей-ақ  қойдым.  Айналдырған  14-ақ  миллион  халықпыз. 
Соншама байлық бар. Сол байлықтың «қай тиыны қайда кетiп жатыр?» 
деген мәселе ашық болуы керек қой. Неге сол жабық? Оның артында 
кiмдер тұр? Ешкiм бiлмейдi. Бiрақ, бiр нәрсе анық – ешқашан, ештеңе 
«жабулы  қазан»  күйiнде  қалмайды.  Түптiң  түбiнде  бәрі  ашылады. 
Жалпы, бұл дүниеде ашылмай қалатын нәрсе жоқ. Бүгiн болмаса, ертең 
ашылады. «Жиған-тергенiн о дүниеге арқалап әкетiптi» дегендi естiгем 
жоқ.
–  оның  үстiне,  Үкiмет  өз  мақсатын  «алпауыт»  партиялар 
арқылы жүзеге асырып жатыр ғой...
–  Өздерiңiз  жақсы  бiлесiздер,  Парламенттiң  негiзгi  құрамы 
«Отан»  партиясының  мүшелерiнен  тұрады.  Ал,  сол  «Отанның» 
үкiметтiң  айтуымен  жүретiнi  ешкiмге  де  құпия  емес.  Үкiмет  «мына 
заңға  байланысты  былай  дауыс  бересiң»  десе,  олар  соны  қалтқысыз 
орындайды. Сосын Машкевичтiң ықпалындағы Азаматтық партия бар. 
Азаматтық  партияның  қатарында  жүрген  кейбiр  ғалым  ағаларымыз 
кешiрсiн, бiрақ мен мына нәрсенi айтайын. Азаматтық партия «өндiрiстiк 
партия» деп есептеледi ғой. Егер соған бiр кiрсе, өмiр бойы өндiрiсте 
жұмыс iстеген Амалбек Тшанов кiретiн едi. Бiрақ, кiрген жоқ. Мен не 
үшiн  кiрмеймiн?  Себебi,  онда  тазалық  жоқ.  Қазақстан  байлығының 
бiр бөлiгiн осындай топтар шетелге жөнелтiп жатыр. Анда-санда итке 
сүйек  тастағандай  етiп,  «қайырымдылық  көмек»  жасаса,  бәрiмiз  қол 
шапалақтап, жалбақтап кетемiз. Жасырып жаппай-ақ ақиқатын айтар 
болсақ,  бiз  үнемi  алдап-арбаудың  құрбаны  болып  келе  жатырмыз. 
Осыны  қанша  рет  айттық,  нәтиже  жоқ.  Осыдан-ақ  Парламенттiң 
құзырының  үкiметтiкiнiң  бақайшығынан  да  келмейтiнi  көрiнiп  тұр. 
Мысал  үшiн,  Парламент  өз  құлшынысымен  бiр  заңды  бердi  делiк. 
Егер үкiмет қаламаса, қайткенде де сылтау тауып, «мынау болмайды» 
дейдi. Бiттi. Қандай керемет заң болса да, үкiмет қарсы болса, әртүрлi 
сылтаумен  өткiзбей  тастайды.  Ал,  мәжiлiсте  өз  көзқарасын  ашық 
бiлдiре  алатын  15-20-дай  ғана  депутат  бар.  Қалғандары  «Отанның», 
Азаматтық партияның және Аграрлық партияның сойылын соғушылар. 
Мәжiлiс депутаттарының 60-65 пайызы солар.
Күнi ертең сайлауда жазған халық тағы да сол үкiметтiң мүддесiн 
қорғайтын  партияларға  дауыс  бередi.  Өйткенi,  олардың  қолында 

134
қаржы бар, қор бар, бар болғаннан кейiн жарнаманы қатырып тұрып 
жасайды. Ал, халық соны бiлiп тұрып, соларды «қолдайды». Сөйтедi 
де, «қалаулылар халықтың қамын ойламайды» деп аттандап, шұбырып 
көшеде  жүредi.  Мұның  бәрiн  бiр  жаулық  ниетпен  айтып  отырғам 
жок,  «үкiмет  –  халыққа  жау»  деп  те  отырғам  жоқ,  бiрақ  үкiметтiң 
iс-әрекетiнiң  халықтың  әлеуметтiк  жағдайына  қайшы  екенi  анық. 
Негiзi, шешiлмейтiн мәселе жоқ қой, ал бiзде шеше алмайтын мәселе 
көп.  Оның  анық-қанығын  бiлу  қиын  емес.  Қажет  болса,  шетелден 
сарапшылар  шақырайық,  қанша  ақшаның  қайда  кетiп  жатқанын 
тексертейiк,  шикiзат  келiсiм-шарттарының  бәрiн  көтерейiк.  Кеше 
араб елдерiнде болғанда да осы мәселе сөз болып қалды. «Арабтарда 
ақша  көп»  дедiм  ғой  жаңа.  Солар  айтады:  «Қазақстанға  инвестиция 
тартқымыз-ақ  келедi.  Мұсылман  елi.  Мүмкiндiк  те  бар.  Бiрақ,  қалай 
бiр жобаға араласа бастаймыз, солай пара сұрайтындар табыла кетедi», 
– дейдi. Олар мұндай нәрсенi түсiне алмайды. Осы жағынан алғанда, 
Қазақстанды  «парақорлық  дамыған»  елдердiң  қатарына  жатқызуға 
болады.  Мұны  дәлелдеу  қиын  да  емес.  Мысалы,  бiр  мекемеге  кiрiп 
көрiңiзшi. Бiр анықтама алу үшiн алпыс адамға кiресiң. Оның өзiнде 
ала  алсаң  жақсы.  Бiреуi  бiреуiне,  екiншiсi  үшiншiсiне  допша  тебедi. 
Сосын  пара  бермей  көр.  «Парақорлықты  жоямыз»  деп  мiнберлерден 
сөйлегенде, алдымызға жан салмаймыз. Жақсы бағдарламалар да бар. 
Бiрақ, бiрде-бiрi орындалмайды. Өйткенi, жүйе жоқ, негiз жоқ.
–  сол  негiздi  жасауға  алғышарттар  да  жасалып  жатқан  жоқ 
па?!.
– Бұл, ендi өте қиын сұрақ. Кiмдi кiнәлауымыз керек, кiнәнi қайдан 
iздеуiмiз керек? Ешкiм бiлмейдi.
– Жер кодексiне байланысты Иманғали тасмағамбетов үкiметi 
отставкаға кететiн кезде, сiз жасырын дауыс беру комиссиясының 
мүшесi  болдыңыз.  сол  кездегi  депутаттардың  арасындағы  ахуал 
туралы не айтасыз?
–  Жалпы,  жердiң  бәрi  бөлiнiп  қойған  ғой,  бұл  Заң  сол  бөлiнген 
жерлердi  заңдастыру  үшiн  ғана  керек.  Бiрақ,  бiзде  алдаусырататын 
әңгiме  көп  қой.  Мысалы,  «шетелдiктер  келсе,  сенiң  жерiңдi  арқалап 
алып  кете  ме,  қалады  бәрi»  деп  алдаусыратады.  Арқалап  кетпейдi, 
әрине, бiрақ сол жердiң дүниесiн алып кетедi. Ал, қарапайым халықтың 
құнарлы жердi сатып алуға жағдайы жоқ.
Сiздердiң  бiлгiлерiңiз  келiп  тұрған  мәселеге  келсек,  комиссия 
құрамында 5 адам болдық, бесеуi бес аймақтан, iшiнде басқа ұлт өкiлдерi 
де бар. Жасым үлкен болған соң, дауысты санап жатпадым, бiрақ қарап 
тұрдым. 55 депутат «Үкiметке сенiм бiлдiрмеймiз» деп дауыс берiптi. 
Мұндайды күтпеген кейбiр депутаттар демдерiн iшiне тартып, сiлейiп 
отырып қалды. Кейiн Тасмағамбетов мырза осы мәселеге орай маған 

135
кiнә артты деп естiдiм. Бiр емес, екi емес, 55 депутатты «айтқаныма 
көндiрiп, айдағанға жүргiзетiн» мен кiм едiм, сонша? Мен бар болғаны 
77  депутаттың  бiрi  ғанамын.  Сосын,  шындығын  айтқанда,  мен  үшiн 
үкiметтi кiм басқарса да бәрiбiр. Ол Тасмағамбетов бола ма, Ахметов 
бола ма, одан маған келiп-кетер ештеңе жоқ. Ертең Серiкбаев, арғы күнi 
Дүкенбаев келсiн, маған бәрiбiр. Тек, жұмыс iстесе болғаны. Халыққа 
сөз емес, iс керек. Әркiм кiнәнi өзiнен iздесiн. Ал, «ондай депутаттарды 
ендi өткiзбеймiз» деп екiленiп жүргендерге айтарым бiреу-ақ: сайлау 
бiр адамның қолында болса өткiзбей-ақ қойсын. Бiрақ, халықтың отар 
қой емес екенiн де естен шығармайық. Мысалы, кейбiр партиялардың 
жетекшiлерi  «бәлен  аймаққа  барып  едiк,  екi  күн  iшiнде  бәленбай 
мың адам бiздiң партияға мүше болды» деп жар салып жүр, соларға 
таңданбасқа шарам жоқ. Сонда не, халық иiрiп әкелiп тоғыта беретiн 
мал ма?
– халық демекші, сiз кезінде Парламенттегi белсендi депутаттың 
бiрі болдыңыз. елге де жиi шығасыз. соған қарамастан, сайлауға 
түскенде 50,7 пайыз ғана дауыс жинапсыз...
– Мен қызметтен кеткеннен кейiн екi жылдай жұмыссыз жүрiп, ел 
жаққа сайлауға түскенде бiр-ақ бардым. Сәл шегiнiс жасайын, Жамбыл 
облысының әкiмдiгiнен кеткеннен кейiн екi жылдай қызметсiз жүрдiм. 
Сөйтiп жүрiп, кандидаттық диссертация қорғадым, бiлiмiмнiң асып-
тасып  бара  жатқанынан  емес,  ғылыми  тұжырымдарымды,  әр  кезде 
жарияланған  ғылыми  мақалаларымды  бiр  тиянақтап  қояйын  деген 
оймен  жаздым.  Әйтпесе,  қазiр  әкiм  бола  салып,  «ғылым  докторы», 
министр бола салып, «академик» болып жатқандар аз емес. Тiптi, таяқ 
лактырсаң,  генерал  мен  академикке  тиетiн  жағдайға  жеттiк.  Ұлттық 
Ғылым академиясы жабылып тынды. Айналып келгенде, зиялы қауым 
өкiлдерi  атанып  жүрген  ғалым  ағаларымыз  өздерiнiң  соншалықты 
принципсiздiктерiн көрсеттi. Жалпы, бiздiң ақсақалдарымыз ежелден-
ақ  «бiрде  олай,  бiрде  былай»  ғой.  Жел  қай  жақтан  соқса,  бағытын 
солай қарай бұра қояды. Кеше, тiптi, қырғыздар: «Ғылым академиясын 
неге  жаптыңыздар?»  –  деп  сұрап  жатыр.  Күледi  тiптi.  Не  дейсiң? 
Академияны жауып, бiр түнде академиктi қаптатып жiбердiк. Есiмiн ел 
мақтан етiп жүретiн кейбiр ғалымдарымыз академияның құлағанына 
налудың  орнына,  академик  атанғанына  мәз.  Кiлең  «академиктер» 
тұратын бұл қандай мемлекет? Неше жылғы еңбектің бәрi зая кеттi. 
Айтып-айтпай  не  керек,  корреспондент-мүше  бола  алмай  жүрген 
қайдағы-жайдағылардың бәрi қазiр «академик».
Сәл  ауытқып  кеттiм-ау  деймiн,  жаңағы  дауыс  мәселесiне  келейiк. 
Бiздiң округтен бiр мандатқа тоғыз адам таластық. Оның iшiнде екеуi 
«Отан»  партиясының  белсендi  мүшелерi,  қала,  облыс  денгейiндегi 
шенеунiктер. Облыс әкiмiнiң орынбасары, қала әкiмiнiң орынбасары... 

136
Алты жылдай сыртта жүрiп ауылға алғаш барсам да, бiрiншi турдың 
өзiнде  57,8  пайыз  дауыс  алдым.  Ал,  қалған  сегiзi  жабылып  жүрiп 
38  пайыз  жиды.  Бiрақ,  дауысты  екi  күн  санап,  ақыры  50.7-ге  түсiрдi 
ғой.  Осындай  жағдайларды  болдырмау  үшiн,  сайлау  әдiл  өтуi  үшiн 
заңды реттеу керек. Онсыз болмайды. Бiздегi сайлау жүйесi, айналып 
келгенде, мектептер мен ауруханалар арқылы жүргiзiлiп келе жатыр. 
Мұғалiм директорынан, медбике бас дәрiгерден қорқады, ал олардың 
өзi әкiмдерге бағынышты.
Жалпы  сайлау  кезiнде  сайлаушы  мен  үмiткердiң  құқығын  бұзып, 
әкiмшiлiк құқықты бұзған адамдарды тайраңдатып қоя бермей, қатаң 
шара  қолдану  керек.  Қажет  болса  түрмеге  де  отырғызу  керек.  Және 
мұның барлығы да заңмен бекiтiлiп, заңмен реттелгенi жөн.

жүктеу/скачать 1,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: