Панда жылаған жаз жанарбек Әшімжан «Дарын» мемлекеттік жастар сыйлығының сериясы «Сөздік-Словарь»

253
Бразилия сынды мемлекеттер ерекше аталып жүр. Бәсекелестіктің жаңа 
дәуірі адамзат дамуының бағытын қалай белгілейді деп ойлайсыз?
ричард  хоугланд:  Расында  біз  тарихи  өзгерістердің  ең  бір 
қызықты  кезеңінде  тұрған  сияқтымыз,  солай  емес  пе?  Қысқартып 
БРИК  деп  атап  жүрген  елдер  (Бразилия,  Ресей,  Үндістан,  Қытай) 
шешуші экономикалық ойыншыға айналып келеді. Дамыған елдердің 
«үлкен сегіздігі» біртіндеп «үлкен жиырмалыққа» жол беретін сияқты. 
Бұрынғының «жеке клубтары» қатарларын толықтыруға мәжбүр, оның 
себебі  анық  –  шынайы  өмір  «бірбеткей  идеологияның»  өзін  ысырып 
барады.  Меніңше,  біз  өзара  кереғар  құндылықтардың  дихотомиясын 
талап  еткен  ХХ  ғасырдың  екінші  жартысындағы  қатаң  биполярлық 
жүйені  артқа  тастап,  ортақ  құндылықтарды  бірлесіп  іздейтін  көп- 
полярлы ХХІ ғасырдың есігін ашып отырмыз.
Обама  әкімшілігі  бұл  өзгерістерді  қуана  қарсы  алады  және 
оның  дамуына  барынша  күш  салады.  Президент  Барак  Обама 
мен  Мемлекеттік  хатшы  Хиллари  Клинтон  елдің  сыртқы  саясаты 
прагматизм  мен  сыйластыққа  құрылған  және  ортақ  құндылықтарға 
негізделген  көпжақты  саясат  болатынын  ашық  айтты,  және  бұған  өз 
әрекетіне жауапты әріптесіміз – Қазақстанға деген сыйластық та кіреді.
Ашық айтуға рұқсат етіңіз. Біздің елдің президенті мен мемлекеттік 
хатшысы сияқты мен де прагматикалық идеализмді қызу қолдаймын. 
Бірақ,  шынайы  өмірде  кейде  келіспеушіліктердің  кездесетінін  және 
әрдайым күрмеуі қиын мәселелердің болатынын мойындауымыз қажет. 
Бұл – адам табиғатының бір бөлігі, бұл – дипломатияның шынайы бет-
бейнесі. Бір нәрсенің басын ашып айтқым келеді, қиын кезеңдер туа 
қалғанда біз ешқашан ортақ идеалдарымызды ұмытпауымыз керек. Бұл 
шындығында өте маңызды. Бізді біріктіретін нәрсе бізді бөліп тұрған 
нәрседен әрдайым күшті екенін естен шығармау керек.
Жанарбек Әшімжан: АҚШ-тың Орта Азияға, әсіресе, Қазақстанға 
қатысты  негізгі  саяси  және  экономикалық  ұстанымын  аз  да  болса 
шынайы жеткізіп бере аласыз ба? Ресей мен Қытайдың Орта Азияға 
қатысты саяси мүдделеріне қандай баға бересіз?
ричард хоугланд: Енді бұл сұрағыңызға құлшына жауап беремін! 
Қазақстан  тәуелсіздікке  қол  жеткізген  1991  жылдан  бері  АҚШ-тың 
негізгі саяси және экономикалық мүдделері өзгерген жоқ. Біз әрдайым 
Қазақстанның  мемлекеттік  тәуелсіздігі  мен  егемендігін  барынша 
қолдап  келеміз.  Біз,  сондай-ақ,  әрдайым  Қазақстан  үкіметінің  елдің 
барша халқын баянды бейбітшілік пен гүлденуге жетелейтін саясатын 
толық қолдаумен келеміз.
Рұқсат  етсеңіз,  мына  бір  жайтты  айтып  өтейін.  Биыл  жазда 
Президент Назарбаевтың АҚШ Мемлекеттік хатшысының орынбасары 
Уильям  Бернспен  кездесу  барысында  айтқан  бір  сөзі  көкейімде 

254
жатталып қалыпты. Ол кісі қазақ халқының шығыс пен солтүстіктегі 
империялардың үстемдігінен ғасырлар бойы жапа шеккенін айта келе 
әлдекімдердің Қазақстанды және оған көрші жатқан елдерді «ықпал ету 
аймағы»  деп  көрсетуге  ұмтылып  жүргеніне  қарамастан,  қазіргі  сәтте 
Қазақстан  тәуелсіз  мемлекет  және  азат  халықтардың  Отаны  ретінде 
өзінің тәуелсіздігін әрдайым қорғай алатынын баса айтқан еді.
Америка  Құрама  Штаттары  үкіметінің  ішкі  өзегі  –  шынайы 
келбеті қандай? Біз, АҚШ, әрқашан Қазақстанның толық тәуелсіздігін 
қолдаймыз.  Сөзіміз  әрдайым  бір  жерден  шығып  отыруы  керек  пе? 
Әрине,  жоқ,  өмірдің  шынайы  көрінісі  сөзімізге  дәлел.  Бір-бірімізбен 
келіспей  жатқан  жағдайда,  пікірімізді  парасатты  түрде  және  бір-
бірімізге  деген  құрметпен  жеткізіп  отырсақ  құба-құп.  Өзара  қарым-
қатынасымыздың  ойлы-қырлы  жолдарынан  биік  тұрайық.  Сарабдал 
стратегиялық  әріптес  ретінде  бізді  ортақ  стратегиялық  табыстарға 
жеткізетін шынайы ымыраға апарар жол тауып отырайық. 
Жанарбек  Әшімжан:  АҚШ  белгілі  бір  аймақтарға  аса  ірі  саяси-
әскери операциялар бастарда «құдіретті құтқарушы» ретінде көрінеді. 
Кейін  ұзақ  жылдарға  ұласқан  операция  аяқталып,  шынжыр  табан 
танктер  мен  әуе  кемелері  тиісті  нысандарын  тастап  шығып  бара 
жатқанда  әлгі  елдердің  әлеуметтік-экономикалық  ахуалы  мүлде 
құлдырап,  қайыршылық  күйге  түсіп  жатады.  Ал  шын  мәнінде  АҚШ 
демократия орнатушы ма? Құтқарушы ма?
ричард хоугланд: Меніңше, бұл ұғымның жаңсақтығын дәлелдей- 
тін тарихи фактілер де бар. Ұлы Отан соғысынан кейін (оны Батыста 
«Екінші дүниежүзілік соғыс» деп атайды) Америка Құрама Штаттары 
«Маршалл  жоспары»  деген  атпен  белгілі  Еуропаны  қайта  құрудың 
тарихта болып көрмеген жоспарын ұсынды, бұл жоспар тек Одақтас 
мемлекеттерді (нацистік Германия бастаған коалицияға қарсы күрескен 
мемлекеттер тобы – ред.) емес, сондай-ақ «Кіндік мемлекеттерді» де 
(құрамына  Германия,  Жапония  және  Италия  кірген  нацистік  одақ  – 
ред.) қайта құруды мойнына алды. Біз дәл осындай көмек жоспарын 
Жапонияға  да  ұсындық.  Жарты  ғасыр  өткен  соң  Батыс  Еуропа  мен 
Жапонияның  экономикасы  даму  деңгейі  жөнінен  әлемде  алдыңғы 
орынға шықты, ал олардың халқы тұғырлы демократияда азат ғұмыр 
кешіп жатыр. Олардың ісі неге оңға басты? Себебі, «жеңілгендер» деп 
аталып  жүрген  мемлекеттер  нағыз  алуан  пікірлі  демократияның  бүр 
жаруына  мүмкіндік  берді.  Соғыстан  кейін  жоғарыдан  қатаң  бақылау 
орнатқан елдер көп табысқа жете алмады.
Жанарбек Әшімжан: Ұлы классиктің «Әлемді сұлулық құтқарады!» 
деген  сөзі  бар.  Америка  дүниедегі  ең  бай  ел,  бай  елдің  жандүниесі 
де бай болуы керек. Адамзат баласында мейірім азайып бара жатқан 

255
осынау алмағайып шақта америкалық адамгершілік шешім қандай деп 
ойлайсыз?
ричард  хоугланд:  Қазақстанның  әрбір  азаматын  Американы 
көріп қайтуға шақыратындай күш-қайратым мен жағдайым болса деп 
армандаймын. Әлбетте, сіздерді Вашингтон мен Нью-Йоркті, Чикаго 
мен  Сан-Францисконы  және  басқа  да  ірі  қалаларымызды  аралауға 
шақырар едім. 
Бірақ,  өте-мөте  маңыздысы  –  мен  сіздерді  алып  еліміздің  өн 
бойында шашырап жатқан шағын қалаларға алып барар едім. Міне, 
дәл  сол  жерден  сіз  «орташа  америкалық  азаматты»  кездестіресіз, 
мемлекетіміздің өкпесі мен жүрегі, беломыртқасы да солар. Дәл сол 
жерден сіз өздерінің жергілікті қауымдастықтарында саяси тұрғыдан 
белсенді  жандарды  кездестіресіз,  міне,  солар  жергілікті  әлеуметтік 
мәселелерді шешу үшін, өздерінің және маңайындағы жерлестерінің 
тұрмысын жақсарту үшін уақыттарын сарп етіп жүр. Америка Құрама 
Штаттарының қуаты – біздің азаматтарымыздың бойында тумысынан 
орныққан  үлкен  бір  қасиеттің  болуында.  Ол  –  азаматтардың  бір-
біріне  деген  қамқоршылдық  сезімі,  жерлестерінің  өмірін  жақсарту 
мақсатында  жергілікті  басшылықпен  ынтымақтаса  жұмыс  істеуге, 
сондай-ақ  әлем  халықтарының  өмірін  жақсартуға  құлшынысы. 
Бұған кәміл сенімдімін. Біз түп негізі адамдық қасиетті құрметтеуге 
жетелейтін, әлеуметтік тұрғыдан ойлай білетін еріктілердің еліміз деп 
білемін.
Жанарбек Әшімжан: Қазір дүниедегі ең үлкен өзекті проблема – 
кітап оқымау. Барлық дамыған елдердің өзінде бұл мәселе өз шешімін 
таппай тұр. Жалпы, кітап оқымаудың адамзатқа әкелетін зияны қандай 
деп мөлшерлейсіз? Бұған Америка алаңдай ма?
ричард хоугланд: Сіздің алаңдаушылығыңызды жақсы түсінемін. 
Заманауи  технологиялар,  әсіресе  интернет,  ұлы  әдеби  дәстүрді 
үйренуге  деген  құлшынысымызды  түбірімен  өзгертіп  жатыр.  Біз 
жаңа  технологиядан  қорықпауымыз  қажет,  себебі,  әрдайым  өткенді 
болашаққа бейімдеп алудың жолдарын жақсы білетін жаңа буын өсіп 
отырады. 
Сонымен  бірге,  біз  жұрттың  бәрі  бірдей  кітап  оқуды  жақсы  көре 
бермейтінін  мойындауымыз  керек.  Қарапайым  көпшілік  күн  сайын 
жай  ғана  жұмыстарына  барып,  сосын  үйлеріне  қайтып,  достарымен 
сауық-думан құруға ғана дағдыланған. Және мұнда тұрған ешқандай 
сөкеттік  жоқ.  Десе  де,  маңызды  рөл  ойнайтын  аз  ғана  топ  әрқашан 
да  өткеніміздің  ең  ұлы  ілім-білімдерін  іздеп  тауып,  бұл  ұлы  мәдени 
жәдігерді  болашаққа  жеткізудің  жолдарын  тауып  отыратынына 
сенімдімін.

256
Жанарбек  Әшімжан:  Америка  ұлы  қаламгерлердің  отаны.  Сіз- 
дердің  елде  жазушының  орны  бұрын  қалай  болды?  Қазір  қалай  деп 
есептейсіз?
ричард хоугланд: Кей кездері жазушылар қауымы реформа жасауда 
шешуші рөл атқарып жатады. ХХ ғасырдың басында жазушы Сиклейр 
Луистің жазған кітаптары тікелей жаңа заңдардың қабылдануына түрткі 
болды, бұл жұмысшылар мен олардың отбасыларына арнап шынайы 
әлеуметтік  реформалардың  жүргізілуіне,  сөйтіп  бүкіл  Америкада 
әлеуметтік жағдайдың жақсаруына ықпал етті.
Алайда,  кез  келген  қоғамдағы  ұлы  жазушылардың  тарихи  рөлі 
тым  ұзақ  мерзіммен  өлшенеді,  тіпті  кейде  олардың  мұрасы  бірнеше 
онжылдықтар  өткен  соң  ғана  кәдеге  асып  жатады.  Біз  білетін 
мәдениеттердегі  алыптарды  алып  қарайықшы:  Батыста  –  Шекспир, 
Қазақстанда  –  Абай  мен  Әл-Фараби,  Ресейде  –  Пушкин  және  басқа 
да  әдебиет  майталмандары.  Өздері  өмір  сүрген  уақытта  олар  белгілі 
бір дәрежеде әйгілі болды және белгілі бір дәрежеде ықпал етті. Десе 
де,  өз  мәдениеттерінің  тамыры  тереңде  жатқан  құндылықтарын  сөз 
еткендіктен, олар араға ғасырлар салып өз мәдениеттерінің емес, бүкіл 
ғаламның, адамзат мәдениетінің шамшырағы құсап қайта тұтанды.
Қай  жерде  өмір  сүріп  жатса  да,  қазіргі  жай-күйі  қандай  болса  да, 
адамзаттың ең озық ойшылдары болашақта тек өздерінің мемлекетіне 
емес, күллі дүниенің дамуына ықпал ете алатын мұра қалдырады деген 
сенім жүрегімде нық орын алған.
Осындай  терең  мағыналы,  ой  қозғайтын  сұрақтар  қойып,  жеке 
көзқарасым мен ел басшылығының ресми ұстанымын көсіле жеткізуіме 
мүмкіндік бергені үшін «Қазақ әдебиеті» газетінің редакция алқасына 
шын жүректен алғыс айтамын! Мен үшін бұл бір үлкен құрмет болды, 
сол үшін сіздерге ризашылығым шексіз!
Жанарбек  Әшімжан:  Елий  мырза,  арнайы  уақыт  бөліп,  сұхбат 
бергеніңізге алғыс айтамыз! Ісіңізге табыс тілейміз!

257
«қАЗАқФИЛЬМге» кӨЗ АЛАртЫП отЫрҒАН
МҮДДеЛi тоПтАр БАр...»
(Белгілі режиссер Талғат Теменовпен сұхбат) 
Жанарбек  Әшімжан:  Таяуда  өзiңiз  сан  мәрте  кино  түсiрген, 
қазанында қайнаған «Қазақфильм» киностудиясында ауыс-түйiс болды. 
Әңгiмемiздi сол ауыс-түйiске қатысты көзқарасыңыздан бастасақ? 
талғат  теменов:  Мен  Сергей  Әзiмовтi  жақсы  бiлемiн.  Ол  азды-
көптi жұмыс iстедi. Сөздiң ашығын айтатын болсақ, ол – документалист. 
Ресейде  көркем  фильм  мен  деректi  фильм  түсiретiн  студиялар  екi 
бөлек. Бұл екi саланың ойлау жүйесi де өзге. Ал бiз көркем фильм мен 
деректi фильмдi араластырып, қойыртпақ етiп жiбердiк. Бiздегi қателiк 
сол – деректi фильмдi көркем фильмге басқарттық. Сондықтан, Сергей 
Әзiмовтiң iстегенi де, жiберген қателiктерi де баршылық. Ал мамандығы 
менеджер,  өзi  ВГИК-тi  бiтiрген  Анар  Қашағанованың  келуiн  мен  өз 
басым  құптаймын.  «Үлкен  жаңалық  бола  ма?»  деген  де  үмiтiм  жоқ 
емес. Себебi, кез-келген режиссер – эгоист, өз дегенiнiң тұтқыны, ал 
менеджер – жағдайды ауқымды, кешендi түрде қарастырады.
Жанарбек  Әшімжан:  Ш.Айманов  бастаған  алыптар  тобының 
көзiндей  болып  тұрған  «Қазақфильм»  киностудиясының  басы  соңғы 
кездерi  оқиғаға  толы.  Шығармашылық  дауды  былай  қойғанда,  әлеу- 
меттiк дауларға, жер дауына шырмалып қалды. Киностудияны көшiру 
туралы әңгiме айтылуда. Бұған не дер едiңiз?
талғат  теменов:  Бiз  көп  нәрсеге  бiр  күннiң  биiгiмен  қараймыз. 
Мәселен Тегерандағы Ресей елшiлiгiнiң жерi бiрнеше гектар. Кезiнде 
ол жерде Грибоедов елшi болған. «Елшiлiктiң аумағы өте үлкен екен, 
жартысына Ресейдiң супермаркетiн салайық» деп жатқандарды көрген 
де,  естiген  де  емеспiн.  «Мосфильмнiң»  аумағы  бiрнеше  шақырымға 
созылып  жатыр.  «Мосфильмнiң»  бiр  шетi  мен  екiншi  шетiнiң  арасы 
бес-алты аялдама. Киностудияның iшiнде шағын автобустар қатынай 
ды.  Бұл  –  даңқты  Ресейдiң  ұлы  қазынасы.  Оған  ешкiм  қол  сұға 
алмайды.  Сол  секiлдi  «Қазақфильм»  орналасқан  аумақтың  бағасы 
тонналаған алтынға, маржанға, гауһарға айырбастамайтын жер. Неге бiз 
осындай тарихи аумаққа бүгiнгi күннiң талабымен қараймыз? Кезiнде 
киностудия  бүгiнгi  Қалдаяқов  пен  Төле  бидiң  қилысында  тауықтың 
күркесiндей ғимаратта болған. Дiрмұхамед Ахметұлы Қонаевтың (ол 
кiсiге Алланың нұры жаусын) тiкелей қамқорлығы, «Қазақфильм» Орта 
Азиядағы «Голливуд», «Болливуд» секiлдi үлкен орталық болса екен» 
деген ұлы ниетiнiң арқасында салынған аса үлкен студия. Киностудия 
арқылы Алматыда бiр ықшам аудан «Қазақфильмнiң» атымен аталады. 
Көздi  тарс  жұмып,  сондай  тарихи  орынды  көшiру  туралы  ойлаудың 
өзi – үлкен жауапсыздық, ұлы әруақтардың алдында кешiрiлмес күнә! 
Тарих алдында қиянат!

258
Сол «Қазақфильмге» қатысты жоғарыға көптеген хаттар жазылды. 
Зиялы  азаматтар  өздерiнiң  наразылығын  бiлдiрдi.  Бiр  қызығы,  сол 
жоғарыға  жазылған  хатқа  қол  қойғандардың  iшiнде  «Қазақфильм» 
киностудиясының  сол  кездегi  директоры  Сергей  Әзiмов  қол  қойған 
жоқ.  Демек,  мемлекеттiң  сол  киностудияны  басқаруға  жiберген 
адамының өзi сол қара шаңыраққа жанашырлық танытпады. Жалпы, 
«Қазақфильмдi» көшiру – болашақ ұрпақтың алдында жасаған бiздiң 
үлкен  қылмысымыз  болады.  Сондықтан,  қазақ  киносының  алтын 
дәуiрiн  жасап  берген  және  жалғастыратын  мұндай  тарихи  орынды 
мүдделi топтардың қолына беруге мемлекеттiк деңгейде тосқауыл қою 
керек.
Жанарбек  Әшімжан:  Сiз  қарсылығыңызды  бiлдiрдiңiз  бе?  Қол 
қойдыңыз ба?
талғат  теменов:  Жоқ.  Мен  ол  кезде  Алматыда  болмадым,  iс- 
сапармен шетте жүргем.
Жанарбек Әшімжан:  Демек, «Қазақфильмнiң» орнына қызығып 
отырған үлкен мүдделi топтар бар ғой? 
талғат  теменов:  Мұнда  үлкен  қалталы  топтар  бар.  Сол  қалталы 
топтың  қамы  үшiн  ұлттық  қазынаны  үлестiрушiлердi  адам  да,  тарих 
та  кешпейдi.  «Қазақфильм»  –  қазақ  халқының  рухани  шекарасы,  ал 
шекараны  бұзғандар  ешқашан  жазалусыз  қалған  емес.  Ал  егер  сол 
«Қазақфильмге» көз қадап отырған мүдделi топтар «бiз киностудияның 
бiр  мүлiгiне  зиян  келтiрмеймiз,  гүлдендiремiз,  дамытамыз»  десе,  ол 
адамның  жүрген  iзiн  сүюге  бармыз.  Ал  олар  керiсiнше  ол  жерлерге 
қонақ үйлер, супермаркеттер, мейрамханалар салады. 
Жанарбек Әшімжан: Ол қандай мүдделi топтар?
талғат  теменов:  Бiлмеймiн,  бiлмеймiн!  Мен  «Қазақфильмнен» 
кеткелi екi жыл болды.
Жанарбек  Әшімжан:  Қазақстандағы  театрлардың  проблемасы 
шаш-етектен. Аймақтағы қайсыбiр театрлардың жеке ғимараты да жоқ. 
Осындай  әлеуметтiк  қолбайлауларға  репертуарлық  жұтаңдық  та  аз 
соққы емес. Әңгiмемiздi театр жағына қарай ойыстырсақ? 
талғат теменов: Қазақстандағы қордаланып қалған iрi мәселелердiң 
бiрi  –  қазақ  театрларының  жағдайы.  Опера,  балет,  эстрада,  сәулет, 
бейнелеу  және  кино  өнерiмен  салыстырғанда,  ең  кенжелеп,  көштiң 
соңында  қалғаны  театр  өнерi  болып  тұр.  Әсiлi,  «мына  сала  тоқтап 
тұрсын,  мына  сала  дами  берсiн»  деуге  ешкiмнiң  қақы  да,  құқы  да 
жоқ. Жоғарыда мен атын атап кеткен саланың бәрi қазiргi күнi белгiлi 
деңгейде халықаралық масштабқа шығып кеткен. Ал, театр өнерi бүгiнгi 
қоғамда мәдени өмiрiмiздiң аса iрi саласы ретiнде бағаланбайтыны менi 
таң қалдырады. Өткен ғасырдың зиялы қауымы үйiне кiтап жинайтын, 
бүгiнгi  интернетке  иленген  жастар  сол  кiтап  жиған  ғұламаларға 
қандай көзқараспен қарайтын болса, театр өнерiне де дәл солай мұрын 

259
шүйiредi. Тiптi, архаизмге айналған өнер деп түсiнедi. Өткен ғасырда 
театр  –  алдыңғы  қатарда  тұрды.  Қазақ  театрларын  былай  қойғанда, 
орыс, ұйғыр, немiс, өзбек, кәрiс театрларының ашылуы осы ойымызға 
дәлел. Парламент «Мәдениет туралы» заң қабылдады, меценаттық және 
кино  туралы  құжат  дайындауда.  Ал  күнi  бүгiнге  дейiн  театр  туралы 
бiр  құжаттың  қабылданбауының  өзi  осы  өнердiң  өгейсiп  тұрғанын 
көрсетедi.  Бұл  өнердiң  дәл  осылай  құлдырауына  бiрнеше  себеп  бар. 
Әзiрбайжан  Мәмбетов  қалыптастырған  мектептiң  аса  iрi  өкiлдерi 
Асанәлi  Әшiмов,  Әнуар  Молдабеков,  Торғын  Тасыбекова,  Фарида 
Шәрiпова,  Ыдырыс  Ноғайбаев,  Әмина  Өмiрзақова,  Қасым  Жәкiбаев, 
Әнуар  Боранбаев  сынды  бiртуар  актерлер  теледидардың  қат  кезiнде 
театр өнерiнiң халыққа жетуiне бар күш-жiгерлерiн салды. Театр өнерi 
өстi,  өндi.  Уақыт  өте  келе  теледидардың  дамуына  байланысты  және 
үкiметтiң қырын қарауының нәтижесiнде театр өнерi кенжелеп қалды. 
Екiншi себеп, режиссураға қатысты. Мысалы, Мәмбетовтiң заманында 
Жақып  Омаров,  Қадыр  Жетпiсбаев,  Райымбек  Сейтметов,  Чапай 
Зұлқашев,  бүгiнгi  Ерғали  Оразымбетовтер  Әзекеңнiң  көлеңкесiнде 
қалып қойды. Өкiнiшке қарай, жаңа буын режиссерлер шықпай қалды. 
Әзiрбайжан Мәдиұлы қазақ театр өнерiне соншалықты құндылықтар 
бере тұра, өзiне лайық iзбасар дайындай алмады. Дайындаған шәкiрттер 
өзiнiң  биiгiнен  аспады.  Үшiншi  себеп,  драматургияға  байланысты. 
Кезiндегi Мұхтар Әуезов, Ғабит Мүсiреповтен басталған алтын жылға – 
Әлжаппар Әбiшев, Шахмет Құсайынов, Қалтай Мұхаметжанов, Сәкен 
Жүнiсовтерден кейiн драматургтер сұйылып кеттi. Яғни, пьеса жазу бiр 
кездерде «мода» болса, кейiн қол болмай қалды. Кейiнгi жазушылардың 
бәрi  Мұхаң,  Ғабең  бағындырған  эпикалық,  романтикалық  биiктiң 
етегiнде қалды. Ал осы уақытта әлемдiк драматургия әлдеқайда самғап 
кеттi. Бiздiң драматургтер әлi сол тас, қола дәуiрiнен батпақтап шыға 
алмай жүр.
Өнерге  деген  осындай  өгейлiктiң  нәтижесiнде  бесiктен  белi  шық- 
паған,  әнi  екi  нотадан,  дауысы  үш  нотадан  тұратын  әншiлер  жұлдыз 
болды.  Билетi  2000-3000  теңгелiк  концертте  Республика  сарайына 
3,5 мың адам жиналады, ал билетi 200-300 теңгелiк театрға ешкiмнiң 
келмеуi осы ойымызға дәлел.
Жанарбек  Әшімжан:  Осы  репертуарлық  жұтаңдықтың,  театр 
залындағы  селдiрлiктiң  себебiн  сiз  өзiңiз  басқарып  отырған  театр 
ұжымынан, басшылығынан iздеп көрмедiңiздер ме?
талғат  теменов:  Бiз  қолымыздан  келетiн  жағдайдың  бәрiн 
жасап  жатырмыз.  Негiзгi  себеп  жоғарыда  айтқан  режиссура  мен 
драматургияның ақсақтығы болса, ең басты себеп – қоғамдағы негативтi 
құбылыстардың,  өзгерiстердiң  ықпалы  деп  бiлем.  Жұрт  сантүрлi 
қолдан  жасалған  саны  бар,  сапасы  жоқ  юмористикалық  отаулардың 
арзан  күлкiсiне  мастанып  жүр.  Көрерменнiң  өзi  де  бойкүйездiкке, 

260
жалқаулықа бой үйретiп алды. Жұлдыздардың орны ауысып кеттi. Бiз 
соңғы 15 жылдан бергi ұрпақты тәрбиелеу тетiгiн саналы түрде қолдан 
шығарып  алдық.  Тәуелсiздiктiң  алғашқы  жылдарындағы  әлеуметтiк 
таршылықтың соңы, жасы бар, жасамысы бар, таланттардың театрдан 
кетуiне әкелiп тiредi. Таланттардың театрды тастап шығуынан бастап 
театрдың құнсыздану дәуiрi басталды.
Ал  театрларға  әкiмшiлiк  тетiктiң  әсерiмен  түрлi  жоғары  оқу 
орындарындағы студенттердi, жасанды көрермендердi күштеп, айдап 
әкелумен театр өнерi ешқашан алға жылжымайды. 
Жанарбек Әшімжан: Сiз осы жағдайлардың бәрiн бiлдiңiз. Театрға 
басшылыққа  келдiңiз.  Өзiңiз  саусақ  бүгiп  отырып  санамалап  берген 
жағдайларға қарсы күресудiң жолын қарастырып көрдiңiз бе?
талғат  теменов:  Мен  осы  театрға  басшы  болып  келгенге  дейiн 
театрға қатысты әлгiндей жағдайларды бiлген емеспiн. Менiң жастар 
театрына  басшы  болып  келгенiме  екi-ақ  жыл  болды.  Әрине,  театрға 
келген  соң  бiраз  өзгерiс  жасауға  күш  салдым.  Құдайға  шүкiр,  бiздiң 
театр қазiргi күнi халықаралық деңгейдегi театрлардың кез-келгенiмен 
салыстыруға болады. Театр ғимаратының iшi-сырты бастан-аяқ күрделi 
жөндеуден өттi. Iшкi-сыртқы тәртiп жолға қойылды. Тоқтап қалғанына 
15  жыл  болған  Орта  Азия  халықтарының  театр  фестивалiнiң  бiздiң 
театрда  қайта  жалғасуы  –  үлкен  жаңашылдық.  Сол  кездегi  мәдениет 
министрiнiң  орынбасары  Ермек  Аманшаевтың  тiкелей  көмегiнiң 
арқасында  Түркiменстан,  Әзiрбайжан,  Қырғызстан,  Өзбекстан, 
Татарстан  секiлдi  жетi  мемлекеттiң  театрлары  бас  қосқан  фестиваль 
жастар театрынан басталды.
Бiздiң театрда би залы, спорт залы, кинозал, мәжiлiс залы, актерларға 
арнап салынған асхана, бильярд бөлмесiне дейiн жасақталған. Актер- 
лардың  жалпы  көңiл-күйiне  әсер  ететiн  мұндай  қосымша  шарулар 
Еуропа  театрларында  да  кездеспейдi.  Актерлар  таңғы  сағат  9.30-
дан  10.30-ға  дейiн  бимен  айналысады.  Одан  кейiн  жас-кәрi  демей 
спорт  залына  барып  спортпен  шұғылданады.  Бұл  ұйықтап  жүретiн 
актерлардың өз бабында жүруi үшiн жасалған жағдайлар.
Мұның  сыртында  күндiзгi  қойылымдарға  қатысқан  актерлардан 
бастап  жарық  түсiрушiге  дейiн  бiр  уақыт  театр  асханасынан  тегiн 
тамақтанады.

жүктеу/скачать 1,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: